Fæðukeðjan í bankanum

Orðavalið í tölvuskeyti stjórnarmanns í Glitni rétt fyrir hrun opinberar hugarfarið í höfuðstöðvum bankans. Stjórnarmaðurinn var að reyna að herja lán út úr bankanum, en rak sig á óvænta fyrirstöðu og skrifaði bankastjóranum: „Ég skil ekki hvernig hlutirnir virðast breytast á leiðinni niður fæðukeðjuna í bankanum…" Hvor þeirra átti að standa ofar í fæðukeðjunni? Tölvuskeyti af þessu tagi sviptu hulunni af starfsháttum Enrons í Bandaríkjunum, og stjórnendurnir sitja nú af sér þunga fangelsisdóma.

Engum dylst, hver stóð efstur í keðjunni í Landsbankanum. Gjaldþrot Björgólfs Guðmundssonar, aðaleiganda og yfirstjórnanda bankans, nam 750 milljónum Bandaríkjadala og virðist vera eitt stærsta persónulega gjaldþrot í gervallri fjármálasögu heimsins. Ekkert gjaldþrot tekur gjaldþroti Björgólfs fram að umfangi svo vitað sé, jafnvel í Texas, og eru menn þar þó ýmsu vanir. Hver lánaði manninum alla þessa peninga? Spurningin svarar sér sjálf: það var aðallega Landsbankinn. Af þessum 750 milljónum dala, sem Björgólfur þurfti að hlaupa frá, eru 500 milljónir dala ógreidd skuld við Landsbankann. Skellurinn lendir á saklausu fólki innan lands og utan, fjölda fólks.



Að eiga til að rænaSumir telja hrun bankanna vera tæknilegt úrlausnarefni. Ég hef heyrt hátt setta embættismenn lýsa þeirri skoðun. Þeim skjöpl­ast. Hvað er svona tæknilegt við kýrbein? Höfuðskýringin á hruni bankanna blasir nú við. Eigend­urnir létu greipar sópa með aðferð, sem bandaríski afbrotafræðingurinn Willam Black lýsir vel í bók sinni The Best Way to Rob a Bank Is to Own One: How Corporate Executives and Politicians Looted the S&L Industry (Bezta leiðin til að ræna banka er að eiga banka: Hvernig forstjórar og stjórnmálamenn létu greipar sópa um sparisjóðina).



Hin þöglu svikVon er á skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis um hrunið eftir fáeina daga, fimm mánuðum á eftir upphaflegri áætlun. Skýrslan þarf að gera meira en að svipta gagnsærri hulunni af almæltum tíðindum. Hún þarf að kortleggja sambandið milli stjórnenda bankanna, stjórnmálamanna og embættismanna og beina til sérstaks saksóknara ítarlegum lista með nöfnum þeirra, sem ákæra þarf og dæma.

Samt virðist mörgum gamla linkindin, sem Bjarni Benediktsson síðar forsætisráðherra lýsti í bréfi til bróður síns 1934 og taldi nauðsynlegt að uppræta, liggja í loftinu. Ríkisstjórnin hefur ekki talað skýrt um nauðsyn þess að koma lögum yfir þá, sem keyrðu bankana í kaf. Stjórnin hefur ekki tekið sér stöðu með fórnarlömbum bankanna gegn peningaryksugunum. Hún hefur heldur kosið að þegja og skýla sér bak við Rannsóknarnefnd Alþingis. Meðal margra fórnarlamba er 73 ára gömul kona, sem sendi forsætisráðherra og fjármálaráðherra bréf frá Bretlandi til að lýsa furðu sinni á linkind stjórnvalda gagnvart eigendum og stjórnendum bankanna. Hún hefur engin svör fengið frá ráðherrunum. Hún veit um fjárstuðning bankanna við flokkana fram að hruni. Hún kann að leggja saman tvo og tvo.



Virðing umheimsinsBrýna nauðsyn bar strax í byrjun til að fá óháða erlenda menn til að stýra uppgjörinu við hrunið frekar en innlenda embættismenn. Þetta var nauðsynlegt til að girða fyrir tortryggni. Rannsóknarnefnd Alþingis hirti ekki um að ræða við Björgólf Guðmundsson fyrr en eftir dúk og disk. Nefndin hirti ekki heldur um að ræða við Sverri Hermannsson, fyrrverandi bankastjóra Landsbankans, þótt hann hafi margsinnis, nú síðast hér í Fréttablaðinu 17. febrúar, borið þungar sakir á fyrrverandi framkvæmdastjóra Sjálfstæðisflokksins og hægri hönd Björgólfs í bankanum. Eftir á að koma í ljós, hverja menn aðra úr efstu lögum bankanna rannsóknarnefndin kaus að ræða ekki við. Ekki verður séð, að nefndin hafi nýtt sér heimild í lögum til að draga viðmælendur sína til ábyrgðar á ósönnum framburði svo sem tíðkast í störfum bandarískra þingrannsóknarnefnda og skiptir sköpum þar og gæti einnig gert það hér.

Þjóðverjar stýrðu ekki sjálfir réttarhöldunum í Nürnberg 1945-46. Það gerðu sigurvegarar styrjaldarinnar. Þeir komu að vísu ekki lögum yfir alla sökudólga, langt frá því, en þeir menn fengu þunga dóma, sem mest höfðu til saka unnið. Þýzkaland reis á fáeinum árum úr rústum stríðsins, sýndi auðmýkt og ávann sér á ný virðingu umheimsins, ekki sízt með framgöngu sinni á vettvangi ESB. Íslendingar hefðu með líku lagi þurft að fela útlendingum rannsókn hrunsins. Ef gamla kærulausa linkindin sigrar, eiga Íslendingar á hættu að hrapa enn frekar í áliti umheimsins. Þá verða góð ráð dýr.