Færeyingar setja sér stjórnarskrá

Frændur okkar í Færeyjum búast nú til að setja sér nýja stjórnarskrá. Það hefðu þeir kannski helzt átt að gera strax eftir hrunið þar 1989-93, miklu dýpra hrun en varð hér heima 2008. Hrun Færeyja varð til þess, að landsframleiðslan skrapp saman um þriðjung líkt og gerðist í Sovétríkjunum sálugu um svipað leyti. Fimmti hver Færeyingur flúði land, en helmingur hinna brottfluttu skilaði sér heim aftur nokkru síðar. Hér heima hefur landsframleiðslan til samanburðar ekki dregizt saman nema um tíu prósent frá hruni, sem er ærið samt, og fólksfjöldinn minnkaði úr 320.000 fyrir hrun í 317.000, en hann er nú 318.500, segir Hagstofan. Hrun Færeyja varð frændum okkar þar að ýmsu leyti til blessunar þrátt fyrir erfiðleikana, sem á þeim dundu. Þeir þiggja nú mun minni fjárhagsaðstoð frá Dönum en áður, því að hrunið leiddi þeim fyrir sjónir spillinguna og ábyrgðarleysið, sem leiddi meðal annars af ríflegum fjárveitingum Dana til Færeyja fyrir hrun.

Styrkari stjórnsýslaFæreyingar brugðust við hruninu með því að skerpa myndarlega á stjórnsýslu landsins eins og Klemens Ólafur Þrastarson blaðamaður lýsti í fjórum löngum fréttaskýringum í Fréttablaðinu í október 2009. Til dæmis var reglum um sambandið milli landsstjórnarinnar og þingsins í Þórshöfn breytt þannig, að þingmenn verða nú að hætta á þingi, verði þeir ráðherrar. Tillaga um sömu tilhögun hér heima liggur nú fyrir Stjórnlagaráði. Kaj Leo Johannesen, lögmaður Færeyja, sagði við Fréttablaðið (15. október 2009, bls. 18): „Við styrktum stjórnsýsluna. Hver ráðherra var látinn bera ábyrgð á sínum gjörðum. Áður var ábyrgðinni dreift á ríkisstjórnina í heild. Síðan 1995 hafa 20 til 25 ráðherrar þurft að segja af sér vegna þessa. Þetta er mjög mikilvægt því þetta er lítið land." Af þessu má ráða, að Færeyingar tóku alvarlega nauðsynina á að draga úr líkum þess, að efnahagur landsins hryndi öðru sinni af völdum bresta í stjórnsýslunni.

Fýsileg ákvæðiNú hyggjast Færeyingar ganga skrefi lengra og setja sér nýja stjórnarskrá. Þar er að finna mörg fýsileg ákvæði. Um eignarrétt segir svo í færeysku stjórnarskrárdrögunum: „Allar ognir og øll rættindi eru vard fyri ágangi." Þetta hlýtur að eiga að duga meðal annars til að girða fyrir, að búfjáreigendur beiti búpeningi sínum á annarra lönd, enda eru Færeyjar iðjagrænar. Tillögum þeim, sem liggja nú fyrir stjórnlagaráði, er með líku lagi ætlað að verja land og aðrar eignir fyrir ágangi, en umhverfisákvæðið hefst á þessum orðum: „Náttúra Íslands er friðhelg. Hverjum og einum ber að virða hana og vernda. Nýtingu sameiginlegra auðlinda þjóðarinnar skal haga svo að þær skerðist ekki til langframa og réttur komandi kynslóða sé virtur."

Í færeyska kaflanum um auðlindir og umhverfi („Tilfeingi og umhvørvi") segir svo: „(1) Myndugleikarnir varða um tilfeingi landsins. (2) Tá vunnið verður úr landsins tilfeingi, skal landið antin krevja viðurlag ella tryggja øllum vinnurætt. (3) Margfeldið á landi og á havleiðum landsins, sum privat ikki eiga, er tilfeingi og ogn fólksins. (4) Landið tryggjar, at bæði almenna og privata tilfeingi landsins verður umsitið á sjálvberandi hátt við umsorgan fyri umhvørvinum." Þetta þýðir, að þjóðin á auðlindirnar (grein 3) og tekur gjald fyrir afnot þeirra eða tryggir öllum jafnan aðgang að þeim (grein 2). Umgengni við auðlindir og umhverfi verður að vera sjálfbær (grein 4). Þessi texti er í góðu samræmi við tillögur að sams konar auðlindaákvæðum, sem liggja fyrir Stjórnlagaráði, en þar segir í upphafi: „Náttúruauðlindir Íslands eru sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar. Þær ber að nýta á sjálfbæran hátt til hagsbóta öllum landsmönnum."

Hvers konar land? Félagslegt réttarríkiÓlíkt öðrum norrænum þjóðum hyggjast Færeyingar hefja stjórnarskrá sína á formála, eins konar viljayfirlýsingu í fyrstu persónu fleirtölu:

„Vit, Føroya fólk, samtykkja hesa stjórnarskipan. Hon er grundvøllur undir stýri okkara, ið skal tryggja frælsi, trygd og trivnað. Vit bygdu landið í fornari tíð og skipaðu okkum við tingi, lógum, rættindum og skyldum. Vit hava hildið ting til henda dag og skipað okkum eftir tørvi okkara um landið alt. Føroyar hava í øldir samstarvað við onnur lond og ríki. Einki kann tó køva sjálvræði landsins ella sjálvsavgerðarrætt okkara. Landsins egnu lógir eru einans tær, sum gjørdar eru á rættan hátt í landinum sjálvum eftir fólksins vilja. Føroyar verða skipaðar eftir nútíðar tørvi og eftir siðaarvi okkara við fólkaræði, løgræði, rættindum og skyldum. Allar lógir og siðvenjur skulu virða hesa stjórnarskipan. Eingin lóg ella siðvenja má tí vera hildin at hava gildi, bara tí hon er eldri enn henda skipan ella hevur virkað í langa tíð." Í Stjórnlagaráði er rætt um að hafa sama háttinn á með því að hefja nýja stjórnarskrá á skýrri viljayfirlýsingu um, hvers konar land við viljum byggja.