Lax komst ekki upp ána vegna öskuburðar

Svavar Hávarðsson skrifar 2. maí 2012 09:00

Á óvart kom hversu vel sjóbirtingurinn stóð af sér þessar hamfarir. Var á það minnst að mögulega væri íslenski birtingurinn búinn að aðlagast atburðum sem þessum og gæti þess vegna staðið það af sér þegar telja mætti að allt kvikt myndi drepast.

Eldgosin í Eyjafjallajökli 2010 og í Grímsvötnum 2011 höfðu allnokkur áhrif á fisk í ám og vötnum í nágrenni eldstöðvanna. Öskuframburður í ár mun halda áfram um langt skeið enda gríðarlegt magn ösku enn víða að finna sem berast mun í árnar. Framburðurinn mun því áfram hafa áhrif á fiskgengd og framleiðslu fisks í ánum.

Þetta er meðal þess sem kom fram í erindi Magnúsar Jóhannssonar, sviðsstjóra hjá Veiðimálastofnun, á ársfundi stofnunarinnar. Erindið fjallaði um rannsóknir Magnúsar og kollega hans Benónýs Jónssonar á áhrifum eldgosanna á vatnalífríki í nágrenni eldstöðvanna.

Hrygning misfórst með öllu í Skógá

Þekktasta dæmið um áhrif á veiðiá er líklega Skógá, en eftir Eyjafjallagosið var veiði í ánni nær ómöguleg á löngum tímabilum enda var hún mjög skoluð og lax komst ekki upp í ána vegna öskuburðar. Veiðitölur sýna þetta glöggt en í ánni veiddust rúmlega hundrað laxar um sumarið 2010, en meðalveiði árinnar var um 950 laxar fyrir gos. Við rannsóknir haustið 2011 fundust nær engin laxaseiði í Skógá, sem bendir til þess að hrygning hafi misfarist með öllu eða að seiðin hafi einfaldlega drepist í ánni. Veiði í ánni sumarið 2011 voru aðeins 45 laxar, samkvæmt tölum Landssambands veiðifélaga.

Magnús sagði að viðbrögð Veiðimálastofnunar vegna gosanna hafi verið að safna upplýsingum um fiskdauða. Síðar voru gerðar vettvangsrannsóknir; bæði efna- og seiðarannsóknir. Ár undir Eyjafjöllum og í Fljótshlíð voru skoðaðar sérstaklega árið 2010 og í Fljótshverfi, á Síðu og Landbroti eftir Grímsvatnagosið. Fylgst var með fiskgengd og veiði í ánum. Sýrustig og leiðni í vatni var rannsökuð til að nema efnastyrk í vatninu.

Ekkert viðbótarfjármagn fengist til rannsókna

Magnús sagði að áhrif virðist vera bundin við nágrenni eldstöðvanna, en áhrif voru mis mikil milli einstakra vatnakerfa. Seiðaþéttleiki var greinilega annar í ám á áhrifasvæði gosanna en í samanburðarám. Best var hægt að gera sér grein fyrir áhrifum gosanna í ám sem seiðabúskapur var vaktaðar fyrir.

Í byrjun erindis sagði Magnús að ekkert viðbótarfjármagn hefði fengist til rannsóknanna, en þær náðu til fjölmargra vatnsfalla á stóru svæði. Það má skoðast í því ljósi að mikil þörf er á framhaldsrannsóknum, að mati Magnúsar.

Áhrif eldgosa vel þekkt í sögunni

Í Skaftáreldum 1783 – 1784 fundust smásilungar dauðir, en mikil fiskgengd varð í kjölfar jarðeldanna.

Í Heklugosinu 1693, gríðarlegt öskugos, drápust fiskar í ám og vötnum þar sem aska féll. Fiskdauði í Heklugosunum 1845, 1947, 1970 og 1980.

Veiðihrun í Veiðivötnum eftir Kötlugoss 1918 –"að eigi fékkst nema einn og einn gamall horslápur en beinagrindur lágu með löndum." (Guðmundur Árnason 1940)