Rannsóknarsjóður fæðinga

Karlmenn taka síður foreldra­orlof en konur. Þeir sem það þó gera virðast svo líklegri til að lenda í vandræðum út af því. Í grein minni „Feður undir smásjá“ sem birtist í Fréttablaðinu 7. júní vakti ég athygli á því að árið 2012 hefðu 92,5% allra mála sem enduðu fyrir kærunefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála varðað karlmenn. Það þótti mér athyglisverð tölfræði.



Auðvitað gætu verið aðrar skýringar á þessu en karla­hatur sjóðsins. Það gæti verið að karlmenn kærðu frekar. Eða að þeir svindluðu bara miklu meira. Tíu til tuttugu sinnum meira.



Í vor sendi ég fyrirspurn á velferðarráðuneytið þar sem ég bað um fjölda endurkröfumála vegna fæðingarorlofs á árunum 2008-2012, eftir kyni. Ég bað annars vegar um a) fjölda þeirra skipta þar sem foreldrar fengu bréf um að mál þeirra væru til athugunar og hins vegar um b) fjölda endurkröfubeiðna sem sendar voru út.



Um mitt sumar barst svar frá ráðuneytinu. Þar var vísað í svar Fæðingarorlofssjóðs þar sem kom fram að gögnin lægju ekki fyrir og „ljóst væri að talsverður tími og vinna færi í slíka samantekt“. Þetta ljósa mat má reyndar draga í efa en geymum það að sinni.

Svöruðu einhverju

Ráðuneytið og sjóðurinn svöruðu þó einhverju, þótt það væri ekki alveg það sem spurt var um. Í bréfinu segir: „samkvæmt […] samantekt hafi á árinu 2011 verið send 2.329 bréf til foreldra þar sem tilkynnt hafi verið um að rannsókn væri hafin á því hvort hugsanlega hefði verið um að ræða of háar greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði til viðkomandi foreldra í tengslum við fæðingarorlof þeirra.



Fram kemur að á árinu 2012 hafi slík bréf hins vegar verið 2.528 talsins. Jafnframt kemur fram að auk framangreindra bréfa hafi Fæðingarorlofssjóður sent bréf til 962 foreldra á árinu 2011 þar sem viðkomandi foreldrar hafi verið krafðir um endurgreiðslu á fæðingarorlofsgreiðslum þar sem greiðslur úr sjóðnum til þeirra í tengslum við töku fæðingarorlofs hafi verið of háar en á árinu 2012 hafi verið um að ræða bréf til 1.354 foreldra vegna sama efnis.“

Aðeins til að setja þetta í samhengi: Það fæðast um 4,5 þúsund börn á ári á Íslandi. Þau börn eiga sér þá 9 þúsund foreldra. Rannsóknirnar eru 2,5 þúsund. Það er heljarinnar hlutfall. Lendir fjórða hvert foreldri í rannsókn?

Og það er vinna að lenda í rannsókn. Það þarf að safna saman gögnum, launaseðlum, skattskýrslum, skrifa greinargerð með skýringum og svo þarf að biðja vinnuveitandann um skrifa skýrslu. Loks þarf að prenta þetta út og senda þetta. Á Hvammstanga.

Ber að veita upplýsingar

Nú geta menn spurt: „Er ekki eðlilegt að menn skoði hvort fólk sé ekki að svindla? Er ekki eðlilegt að menn séu beðnir um skýringar ef eitthvað lítur grunsamlega út?“ Vissulega. En samt.

Það liggur fyrir að eitthvað er brotið í kerfi þar sem fjórða hvert foreldri lendir í rannsókn og sjöunda hvert lendir í innheimtu. Opinberar stofnanir ættu að leitast við að leiðbeina fólki svo það lendi ekki í vandræðum að óþörfu. Það er heilmikil, oft flókin, lagasetning í kringum svona orlof og fæstir þurfa að sökkva sér í hana oft á ævinni. Þekkingin er öll hjá stofnuninni.

Lendir kannski annar hver karlmaður sem tekur fæðingarorlof í vandræðum? Ég veit það ekki. Ég fékk engar upplýsingar varðandi aðalfyrirspurn mína, sem snerist um kynjaskiptingu meðal þeirra sem Fæðingarorlofssjóður tekur til skoðunar. Það má benda á að skv. 21. gr. jafnréttislaga segir „Í opinberri hagskýrslugerð um einstaklinga og í viðtals- og skoðanakönnunum skal greint á milli kynja við söfnun gagna, úrvinnslu þeirra og birtingu upplýsinga nema sérstakar ástæður, svo sem persónuverndarhagsmunir, mæli gegn því.“ Sjóðnum ber því að halda utan um þessar upplýsingar og honum ber einnig að veita þær, sé um það beðið.

Það er erfitt að laga pott ef enginn vill segja manni hversu brotinn hann er.