Græðgi hins fégjarna 20. október 2005 00:01 Græðgi er ekki góð - Gunnar Karlsson prófessor"Græðgi hins fégjarna tekur aldrei enda". Þessi orð meistara Jóns Vídalín komu upp í hug mér þegar ég las lofgerð Geirs Ágústssonar verkfræðings um græðgina hér í Fréttablaðinu 8. október síðastliðinn, meðal annars þetta: "Græðgi hins gráðuga er það tæki sem hvetur sóknina í átt að bættum lífsgæðum okkar hinna áfram. Því fleiri sem vilja græða því fleiri munu bæta lífskjör sín."Hér er boðuð kenning sem vissulega er ríkjandi á Íslandi. En ég held að hún leiði okkur á hættulegar götur. Fyrst er það að magn þess sem Geir kallar lífsgæði reynist ekki einhlítt til að auka lífshamingju. Þetta hefur auðvitað oft verið sagt áður og iðulega notað sem röksemd fyrir afturhaldsemi. En það er einfaldlega satt, sama hvað við reynum að kreista aftur augun fyrir því. Þegar alþýða Vesturlanda var að leggja upp í baráttu sína fyrir betri kjörum, á 19. öld, hélt fólk að almenningur gæti náð lífskjarastigi þar sem hann yndi glaður við sitt.Óánægja hyrfi, kjaradeilur hyrfu, glæpir hyrfu. Það urðu hin miklu vonbrigði 20. aldarinnar að þetta stig fannst ekki. Líkamleg vanlíðan af sulti, kulda og vissum sjúkdómum hefur minnkað, en við höfum ekki nálgast það að fullnægja "þörfum" okkar.Þjóðarframleiðsla á hvern Íslending þrefaldaðist á fyrri helmingi 20. aldar og þrefaldaðist svo aftur á síðari helmingnum. Einstæð móðir í verkalýðsstétt hefur örugglega meiri tekjur nú, þótt talið sé á föstu verðlagi, en stöndugar fjölskyldur höfðu um miðja 20. öld. En líf hennar er ekki að sama skapi auðveldara af því að samfélag hennar gerir meiri kröfur til hennar.Fátæktarmörkin lyftast í takt við meðaltalið. Þó búum við Vesturlandabúar í litlu, ofur-auðugu horni heimsins. Við látum venjulega eins og það sé spurning um tíma hvenær hinir nái okkur, en hvað mundi það kosta? Um 60% af íbúum heimsins búa í fátækum samfélögum þar sem meðaltekjur eru um 340 Bandaríkjadollarar á íbúa á ári. Um 25% búa í meðaltekjusamfélögum með um 2.500 dollara og 15% í auðugum samfélögum með yfir 20.000 dollara í tekjur.Í þessum tölum mun ekki vera tekið tillit til þess að í fátækum löndum er verðlag að jafnaði lægra þannig að allt að þrefalt meira af vörum fæst fyrir dollarann. Ef svo er má áætla að 340 dollarar þeirra fátæku jafngildi 1.000 dollurum hjá okkur og 2.500 dollarar miðflokksins 7.500 dollurum okkar. Samt þyrfti að tuttugufalda „lífsgæði" Geirs Ágústssonar hjá 60% jarðarbúa og þrefalda þau hjá miðflokknum til þess að þeir næðu okkur. Í grófum dráttum jafngilda þessi „lífsgæði" neyslu og þar með notkun á orku og auðlindum.Útkoman yrði sú að orku- og auðlindanotkun mannkynsins þyrfti að fjórfaldast áður en það næði allt á það stig sem við köllum mannsæmandi lífskjör. Hvernig færi það með ósonlagið? Hver yrðu gróðurhúsaáhrif þess? Það kæmi líklega aldrei í ljós því að orkugjafar jarðarinnar þrytu áður en að því kæmi.Eigum við þá að hætta að hugsa um mannkynið í heild og rækta okkar eigin græðgi einna?Við auðmannagötur evrópskra borga standa raðir vígbúinna kastala fólks sem er innilokað í eigin auðlegð. Í rauninni erum við Vesturlandabúar allir í svona kastala; við sjáum hann bara sjaldan því að við erum inni í honum. Við múra hans er háð stöðug, blóðug styrjöld, til dæmis á landamærum Bandaríkjanna og Mexíkó eða Spánar og Norður-Afríku, þar sem fátæka fólkið að sunnan er að sækja inn í ríku löndin fyrir norðan. Þessari styrjöld hljótum við að tapa, meðal annars af því að vörn okkar stríðir gegn þeim hugmyndum um mannlífið sem við viðurkennum.Við, frjálslyndir Vesturlandabúar, höfum afneitað þjóðernishyggju og kynþáttahyggju og höfum því enga gilda réttlætingu fyrir því að halda þessum gífurlega auði fyrir okkur eina. Það er álíka fáránlegt og barátta „frjálslyndra" borgaralegra karla gegn mannréttindum kvenna á 19. og 20. öld. Við erum líka álíka úrelt í ofneyslu okkar og evrópski aðallinn var áður en bylting borgarastéttarinnar og lýðræðisþróunin skall á álfunni. Þegar við sjáum hallirnar sem þessi aðall bjó í undrumst við hvernig fólk gat haft smekk til að búa í slíkum ferlíkjum, og það meðan bændalýðurinn bjó í hreysum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Skoðun Mest lesið Er þetta alvöru? Bjarni Karlsson Skoðun Skilaboð hátíðarinnar Skúli S. Ólafsson Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Halldór 22.12.2024 Halldór Baldursson Halldór Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Nýr kafli í sögu ESB Michael Mann Skoðun Aðildarviðræður Íslands og Evrópusambandsins Jón Frímann Jónsson Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun Gagnaver auka hagkvæmni í fjarskiptum Íslands við umheiminn Þorvarður Sveinsson Skoðun Skoðun Skoðun Skilaboð hátíðarinnar Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Er þetta alvöru? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Raforkunotkun gagnavera minnkað mikið Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Göngum fyrir friði Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Skammtatölvur: Framtíð tölvunarfræði og bylting í útreikningum Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hamingjan sem leiðarljós menntakerfisins Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Gagnaver auka hagkvæmni í fjarskiptum Íslands við umheiminn Þorvarður Sveinsson skrifar Skoðun Aðildarviðræður Íslands og Evrópusambandsins Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun 2027 væri hálfkák Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Hvað eru jólin fyrir þér? Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Landið helga? Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Að sinna orkuþörf almennings Kristín Linda Árnadóttir skrifar Skoðun Tímamót Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Menntun fyrir Hans Vögg Þuríður Magnúsína Björnsdóttir skrifar Skoðun Þegar Samtök verslunar og þjónustu vita betur Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Dans verkalýðsleiðtoga í kringum gullkálfinn Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Jól í sól versus jóla í dimmu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi samgöngusáttmála fyrir Vestfirði Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Unnar Hermannsson,Halldór Halldórsson skrifar Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Kæri Grímur Grímsson – sakamaður gengur laus? Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Er janúar leiðinlegasti mánuður ársins? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Svar við hótunum Eflingar Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar Skoðun Manni verður kalt ef maður pissar í skóinn sinn Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Skautun eða tvíhyggja? Þóra Pétursdóttir skrifar Skoðun Egóið er í hégómanum Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Dæmalaus málflutningur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Græðgi er ekki góð - Gunnar Karlsson prófessor"Græðgi hins fégjarna tekur aldrei enda". Þessi orð meistara Jóns Vídalín komu upp í hug mér þegar ég las lofgerð Geirs Ágústssonar verkfræðings um græðgina hér í Fréttablaðinu 8. október síðastliðinn, meðal annars þetta: "Græðgi hins gráðuga er það tæki sem hvetur sóknina í átt að bættum lífsgæðum okkar hinna áfram. Því fleiri sem vilja græða því fleiri munu bæta lífskjör sín."Hér er boðuð kenning sem vissulega er ríkjandi á Íslandi. En ég held að hún leiði okkur á hættulegar götur. Fyrst er það að magn þess sem Geir kallar lífsgæði reynist ekki einhlítt til að auka lífshamingju. Þetta hefur auðvitað oft verið sagt áður og iðulega notað sem röksemd fyrir afturhaldsemi. En það er einfaldlega satt, sama hvað við reynum að kreista aftur augun fyrir því. Þegar alþýða Vesturlanda var að leggja upp í baráttu sína fyrir betri kjörum, á 19. öld, hélt fólk að almenningur gæti náð lífskjarastigi þar sem hann yndi glaður við sitt.Óánægja hyrfi, kjaradeilur hyrfu, glæpir hyrfu. Það urðu hin miklu vonbrigði 20. aldarinnar að þetta stig fannst ekki. Líkamleg vanlíðan af sulti, kulda og vissum sjúkdómum hefur minnkað, en við höfum ekki nálgast það að fullnægja "þörfum" okkar.Þjóðarframleiðsla á hvern Íslending þrefaldaðist á fyrri helmingi 20. aldar og þrefaldaðist svo aftur á síðari helmingnum. Einstæð móðir í verkalýðsstétt hefur örugglega meiri tekjur nú, þótt talið sé á föstu verðlagi, en stöndugar fjölskyldur höfðu um miðja 20. öld. En líf hennar er ekki að sama skapi auðveldara af því að samfélag hennar gerir meiri kröfur til hennar.Fátæktarmörkin lyftast í takt við meðaltalið. Þó búum við Vesturlandabúar í litlu, ofur-auðugu horni heimsins. Við látum venjulega eins og það sé spurning um tíma hvenær hinir nái okkur, en hvað mundi það kosta? Um 60% af íbúum heimsins búa í fátækum samfélögum þar sem meðaltekjur eru um 340 Bandaríkjadollarar á íbúa á ári. Um 25% búa í meðaltekjusamfélögum með um 2.500 dollara og 15% í auðugum samfélögum með yfir 20.000 dollara í tekjur.Í þessum tölum mun ekki vera tekið tillit til þess að í fátækum löndum er verðlag að jafnaði lægra þannig að allt að þrefalt meira af vörum fæst fyrir dollarann. Ef svo er má áætla að 340 dollarar þeirra fátæku jafngildi 1.000 dollurum hjá okkur og 2.500 dollarar miðflokksins 7.500 dollurum okkar. Samt þyrfti að tuttugufalda „lífsgæði" Geirs Ágústssonar hjá 60% jarðarbúa og þrefalda þau hjá miðflokknum til þess að þeir næðu okkur. Í grófum dráttum jafngilda þessi „lífsgæði" neyslu og þar með notkun á orku og auðlindum.Útkoman yrði sú að orku- og auðlindanotkun mannkynsins þyrfti að fjórfaldast áður en það næði allt á það stig sem við köllum mannsæmandi lífskjör. Hvernig færi það með ósonlagið? Hver yrðu gróðurhúsaáhrif þess? Það kæmi líklega aldrei í ljós því að orkugjafar jarðarinnar þrytu áður en að því kæmi.Eigum við þá að hætta að hugsa um mannkynið í heild og rækta okkar eigin græðgi einna?Við auðmannagötur evrópskra borga standa raðir vígbúinna kastala fólks sem er innilokað í eigin auðlegð. Í rauninni erum við Vesturlandabúar allir í svona kastala; við sjáum hann bara sjaldan því að við erum inni í honum. Við múra hans er háð stöðug, blóðug styrjöld, til dæmis á landamærum Bandaríkjanna og Mexíkó eða Spánar og Norður-Afríku, þar sem fátæka fólkið að sunnan er að sækja inn í ríku löndin fyrir norðan. Þessari styrjöld hljótum við að tapa, meðal annars af því að vörn okkar stríðir gegn þeim hugmyndum um mannlífið sem við viðurkennum.Við, frjálslyndir Vesturlandabúar, höfum afneitað þjóðernishyggju og kynþáttahyggju og höfum því enga gilda réttlætingu fyrir því að halda þessum gífurlega auði fyrir okkur eina. Það er álíka fáránlegt og barátta „frjálslyndra" borgaralegra karla gegn mannréttindum kvenna á 19. og 20. öld. Við erum líka álíka úrelt í ofneyslu okkar og evrópski aðallinn var áður en bylting borgarastéttarinnar og lýðræðisþróunin skall á álfunni. Þegar við sjáum hallirnar sem þessi aðall bjó í undrumst við hvernig fólk gat haft smekk til að búa í slíkum ferlíkjum, og það meðan bændalýðurinn bjó í hreysum.
Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Mikilvægi samgöngusáttmála fyrir Vestfirði Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Unnar Hermannsson,Halldór Halldórsson skrifar
Skoðun Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar
Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun