Allir lögðu hönd á plóginn 2. júlí 2008 00:01 Guðmundur Magnússon sagnfræðingur Í ritinu Ísland á 20. öld (Reykjavík 2004) segir Helgi Skúli Kjartansson sagnfræðingur að frumkvæðið að þjóðarsáttinni svokölluðu árið 1990 hafi komið frá aðilum vinnumarkaðarins; verkalýðshreyfingu og atvinnurekendum: „Þeir gengu til samninga og lögðu að vanda fyrir ríkisstjórnina óskalista sinn. En ekki um neinn venjulegan félagsmálapakka, heldur víðtækar aðgerðir til að tryggja stöðugleikann í efnahagsmálum“, skrifar hann. Í bók minni Frá kreppu til þjóðarsáttar (Reykjavík 2004), sem er saga Vinnuveitendasambands Íslands frá 1938 til 1999, er farið nánar í saumana á aðdraganda og árangri þjóðarsáttarinnar. Þar er rakið hvernig þjóðarsáttin spratt annars vegar upp úr erfiðu efnahagsástandi veturinn 1989-1990, og hins vegar hvaða aðstæður höfðu skapast í samskiptum aðila vinnumarkaðarins og hagstjórn í landinu, sem gerðu hana mögulega. Þjóðarsáttin hefði ekki tekist án margvíslegra umbóta í efnahagsmálum á níunda áratugnum.Orðið þjóðarsátt kom síðarÞjóðarsátt 1990 Ásmundur Stefánsson, Haukur Halldórsson, Einar Oddur Kristjánsson.Orðið „þjóðarsátt“ um kjarasamningana og samkomulagið við stjórnvöld í febrúar 1990 kom ekki frá aðilum vinnumarkaðarins og finnst hvergi á samningablöðunum. Eftir að formlegar viðræður voru hafnar um nýja kjarasamninga og samningahugmyndin var farin að kvisast út töluðu fjölmiðlar um „niðurfærslu“. Samheldni ASÍ og VSÍ við samningaborðið var kölluð „niðurfærslubandalagið“. Hannes G. Sigurðsson, hagfræðingur VSÍ, talaði um „núll-lausn“ í grein í Morgunblaðinu mánuði áður en samningar voru undirritaðir. „Þjóðarsátt“ heyrðist fyrst að ráði um sumarið 1990 þegar tekist var á um það í tengslum við uppsögn samninga ríkisins við háskólamenn hvort allir launþegar ættu að sitja við sama borð. Háskólamenntaðir ríkisstarfsmenn voru þá sakaðir um að brjóta gegn þjóðarsátt um sömu launaþróun allra stétta. Eftir það festist heitið í sessi. Forsendurnar lykilatriðiðÞjóðarsáttin var ekki fólgin í kjarasamningunum sem slíkum, heldur forsendum þeirra. Samningarnir fólu í sér að laun hækkuðu fimm sinnum á næstu tuttugu mánuðum, samtals um 5% árið 1990 og 4,5% árið 1991. Að auki skyldu sérstakar launabætur greiddar hinum lægst launuðu. Samningarnir voru ekki verðtryggðir. Í staðinn var sett á fót launanefnd tveggja fulltrúa hvors samningsaðila sem meta átti hvort þróun verðlags á tilgreindum tímabilum gæfi tilefni til launahækkana umfram samninga. Átti nefndin í mati sínu einnig að taka tillit til breytinga á viðskiptakjörum við útlönd. Þetta var nýmæli. Það var ekki nóg að verðlag hækkaði svo að laun lækkuðu. Það varð líka að taka tillit til þess hvernig fyrirtækjunum gengi að afla tekna á erlendum mörkuðum.En þetta var ekki nægilegt til að ná árangri í baráttu við verðbólguna, samdrátt í efnahagslífinu og atvinnuleysi sem aukist hafði umtalsvert. Það þurfti að taka á ýmsum öðrum veigamiklum þáttum í efnahagslífinu. Þegar aðilar vinnumarkaðarins höfðu undirritað kjarasamningana afhentu þeir ríkisstjórninni minnisblað í tíu liðum um forsendur samninganna. Þjóðarsáttin var fólgin í því að ríkisstjórnin féllst á að vinna í samræmi við þessar forsendur. Að efni og framsetningu var minnisblaðið eins og efnahagskafli í stjórnarsáttmála nýrrar ríkisstjórnar, enda sögðu margir á þessum tíma að þungamiðja landsstjórnarinnar hefði færst frá Stjórnarráðinu og til aðila vinnumarkaðarins. Þarna voru beinlínis gefin fyrirmæli um ásættanleg viðskiptakjör og hagvöxt, gengi, vexti, verð á búvörum, verðlag opinberrar þjónustu, þróun neysluvísitölu og launaþróun hjá opinberum starfsmönnum. Einnig var ríkisstjórninni falið að leggja fram lagafrumvarp um lífeyrissjóði, samræma skattlagningu fyrirtækja því sem gerðist í nágrannalöndunum og skipa nefndir til að vinna úttektir á nokkrum félagslegum málefnum.Himnasending fyrir ríkisstjórninaRíkisstjórnin sem þá sat undir forsæti Steingríms Hermannssonar var samsteypustjórn fjögurra flokka: Framsóknarflokksins, Alþýðuflokksins, Alþýðubandalagsins og Borgaraflokksins. Hún hafði ekki styrk til að taka sjálfstætt á efnahagsvandanum, en fagnaði eðlilega frumkvæði aðila vinnumarkaðsins. Ef ekkert yrði að gert stefndu efnahagsmálin í algjört öngstræti. Fyrir ríkisstjórnina var þjóðarsáttin sem himnasending.Þjóðarsáttin tókst vegna þess að allir lögðu hönd á plóginn, vinnuveitendur og verkalýðshreyfing, ríkisstjórn og Alþingi, bændasamtök, viðskiptalífið og síðast en ekki síst almenningur með virku aðhaldi og eftirliti með framkvæmd loforðanna sem gefin voru. Jafnvægið í efnahagsmálum á tíunda áratugnum er afleiðing þjóðarsáttarinnar og þess skilnings á lögmálum efnahagslífsins sem þá tókst samstaða um. Undir smásjánni Mest lesið Lagning gjaldþrota Viðskipti innlent Lífsverk og Almenni lífeyrissjóðurinn í eina sæng Viðskipti innlent Fyrrverandi bankastjóri nýr forstjóri Thor landeldis Viðskipti innlent Slæm staða einkarekinna fjölmiðla kom á óvart Viðskipti innlent Hvernig fæ ég unglingana mína til að fara betur með peninga? Viðskipti innlent Uppsagnir hjá Fjársýslunni Viðskipti innlent „Fyrir löngu orðin að aðstoðarmanninum sem ég leitaði að í tólf ár“ Atvinnulíf Trump setur tolla á lyf, vörubíla og húsgögn Viðskipti erlent Ekki of seint að breyta starfsframa eða vinnu eftir fimmtugt Atvinnulíf Að líða eins og svikara í vinnunni Atvinnulíf Fleiri fréttir Lífsverk og Almenni lífeyrissjóðurinn í eina sæng Lagning gjaldþrota Fyrrverandi bankastjóri nýr forstjóri Thor landeldis Edda María leiðir stafræna markaðsþjónustu Vettvangs Uppsagnir hjá Fjársýslunni Guðný ráðin fræðslustjóri og Kristófer Orri í gjaldeyrismiðlun Kostaði tvo milljarða að selja Íslandsbanka Verðbólgan 4,1% og fer upp á milli mánaða Bein útsending: Framsýn forysta Opnar stað í anda Kaffi Vest í Fossvoginum Neyslan mikil og sjá ekki að stýrivextir fari hratt lækkandi Sexfölduðu veltuna á einu ári Gjaldeyrisforðinn nálægt billjón króna Rúna nýr innkaupastjóri Banana Úr geimskipaútgerð til Faxaflóahafna Bein útsending: Kynna yfirlýsingu fjármálastöðugleikanefndar Selur Alvogen í Bandaríkjunum með samruna sem skapar risa á lyfjamarkaði Óvissa á alþjóðavettvangi undirstrikar mikilvægi ríflegs gjaldeyrisforða SVEIT muni afhenda öll gögn og ekki greiða dagsektir SVEIT sleppi ekki við milljónasektir Bætist í eigendahóp Strategíu Guðrún til Landsbankans Hvernig fæ ég unglingana mína til að fara betur með peninga? „Það er betlmenning og allir eiga að fá allt frítt“ Vélfag stefnir ríkinu Meirihluti í SA andvígur ESB aðild Ráðinn nýr tækni- og þjónustustjóri Advania á Akureyri Syndis kaupir sænskt fyrirtæki Tveir nýir stjórnendur hjá Símanum Jóhann Páll hættir við þátttöku á haustfundi SVEIT Sjá meira
Í ritinu Ísland á 20. öld (Reykjavík 2004) segir Helgi Skúli Kjartansson sagnfræðingur að frumkvæðið að þjóðarsáttinni svokölluðu árið 1990 hafi komið frá aðilum vinnumarkaðarins; verkalýðshreyfingu og atvinnurekendum: „Þeir gengu til samninga og lögðu að vanda fyrir ríkisstjórnina óskalista sinn. En ekki um neinn venjulegan félagsmálapakka, heldur víðtækar aðgerðir til að tryggja stöðugleikann í efnahagsmálum“, skrifar hann. Í bók minni Frá kreppu til þjóðarsáttar (Reykjavík 2004), sem er saga Vinnuveitendasambands Íslands frá 1938 til 1999, er farið nánar í saumana á aðdraganda og árangri þjóðarsáttarinnar. Þar er rakið hvernig þjóðarsáttin spratt annars vegar upp úr erfiðu efnahagsástandi veturinn 1989-1990, og hins vegar hvaða aðstæður höfðu skapast í samskiptum aðila vinnumarkaðarins og hagstjórn í landinu, sem gerðu hana mögulega. Þjóðarsáttin hefði ekki tekist án margvíslegra umbóta í efnahagsmálum á níunda áratugnum.Orðið þjóðarsátt kom síðarÞjóðarsátt 1990 Ásmundur Stefánsson, Haukur Halldórsson, Einar Oddur Kristjánsson.Orðið „þjóðarsátt“ um kjarasamningana og samkomulagið við stjórnvöld í febrúar 1990 kom ekki frá aðilum vinnumarkaðarins og finnst hvergi á samningablöðunum. Eftir að formlegar viðræður voru hafnar um nýja kjarasamninga og samningahugmyndin var farin að kvisast út töluðu fjölmiðlar um „niðurfærslu“. Samheldni ASÍ og VSÍ við samningaborðið var kölluð „niðurfærslubandalagið“. Hannes G. Sigurðsson, hagfræðingur VSÍ, talaði um „núll-lausn“ í grein í Morgunblaðinu mánuði áður en samningar voru undirritaðir. „Þjóðarsátt“ heyrðist fyrst að ráði um sumarið 1990 þegar tekist var á um það í tengslum við uppsögn samninga ríkisins við háskólamenn hvort allir launþegar ættu að sitja við sama borð. Háskólamenntaðir ríkisstarfsmenn voru þá sakaðir um að brjóta gegn þjóðarsátt um sömu launaþróun allra stétta. Eftir það festist heitið í sessi. Forsendurnar lykilatriðiðÞjóðarsáttin var ekki fólgin í kjarasamningunum sem slíkum, heldur forsendum þeirra. Samningarnir fólu í sér að laun hækkuðu fimm sinnum á næstu tuttugu mánuðum, samtals um 5% árið 1990 og 4,5% árið 1991. Að auki skyldu sérstakar launabætur greiddar hinum lægst launuðu. Samningarnir voru ekki verðtryggðir. Í staðinn var sett á fót launanefnd tveggja fulltrúa hvors samningsaðila sem meta átti hvort þróun verðlags á tilgreindum tímabilum gæfi tilefni til launahækkana umfram samninga. Átti nefndin í mati sínu einnig að taka tillit til breytinga á viðskiptakjörum við útlönd. Þetta var nýmæli. Það var ekki nóg að verðlag hækkaði svo að laun lækkuðu. Það varð líka að taka tillit til þess hvernig fyrirtækjunum gengi að afla tekna á erlendum mörkuðum.En þetta var ekki nægilegt til að ná árangri í baráttu við verðbólguna, samdrátt í efnahagslífinu og atvinnuleysi sem aukist hafði umtalsvert. Það þurfti að taka á ýmsum öðrum veigamiklum þáttum í efnahagslífinu. Þegar aðilar vinnumarkaðarins höfðu undirritað kjarasamningana afhentu þeir ríkisstjórninni minnisblað í tíu liðum um forsendur samninganna. Þjóðarsáttin var fólgin í því að ríkisstjórnin féllst á að vinna í samræmi við þessar forsendur. Að efni og framsetningu var minnisblaðið eins og efnahagskafli í stjórnarsáttmála nýrrar ríkisstjórnar, enda sögðu margir á þessum tíma að þungamiðja landsstjórnarinnar hefði færst frá Stjórnarráðinu og til aðila vinnumarkaðarins. Þarna voru beinlínis gefin fyrirmæli um ásættanleg viðskiptakjör og hagvöxt, gengi, vexti, verð á búvörum, verðlag opinberrar þjónustu, þróun neysluvísitölu og launaþróun hjá opinberum starfsmönnum. Einnig var ríkisstjórninni falið að leggja fram lagafrumvarp um lífeyrissjóði, samræma skattlagningu fyrirtækja því sem gerðist í nágrannalöndunum og skipa nefndir til að vinna úttektir á nokkrum félagslegum málefnum.Himnasending fyrir ríkisstjórninaRíkisstjórnin sem þá sat undir forsæti Steingríms Hermannssonar var samsteypustjórn fjögurra flokka: Framsóknarflokksins, Alþýðuflokksins, Alþýðubandalagsins og Borgaraflokksins. Hún hafði ekki styrk til að taka sjálfstætt á efnahagsvandanum, en fagnaði eðlilega frumkvæði aðila vinnumarkaðsins. Ef ekkert yrði að gert stefndu efnahagsmálin í algjört öngstræti. Fyrir ríkisstjórnina var þjóðarsáttin sem himnasending.Þjóðarsáttin tókst vegna þess að allir lögðu hönd á plóginn, vinnuveitendur og verkalýðshreyfing, ríkisstjórn og Alþingi, bændasamtök, viðskiptalífið og síðast en ekki síst almenningur með virku aðhaldi og eftirliti með framkvæmd loforðanna sem gefin voru. Jafnvægið í efnahagsmálum á tíunda áratugnum er afleiðing þjóðarsáttarinnar og þess skilnings á lögmálum efnahagslífsins sem þá tókst samstaða um.
Undir smásjánni Mest lesið Lagning gjaldþrota Viðskipti innlent Lífsverk og Almenni lífeyrissjóðurinn í eina sæng Viðskipti innlent Fyrrverandi bankastjóri nýr forstjóri Thor landeldis Viðskipti innlent Slæm staða einkarekinna fjölmiðla kom á óvart Viðskipti innlent Hvernig fæ ég unglingana mína til að fara betur með peninga? Viðskipti innlent Uppsagnir hjá Fjársýslunni Viðskipti innlent „Fyrir löngu orðin að aðstoðarmanninum sem ég leitaði að í tólf ár“ Atvinnulíf Trump setur tolla á lyf, vörubíla og húsgögn Viðskipti erlent Ekki of seint að breyta starfsframa eða vinnu eftir fimmtugt Atvinnulíf Að líða eins og svikara í vinnunni Atvinnulíf Fleiri fréttir Lífsverk og Almenni lífeyrissjóðurinn í eina sæng Lagning gjaldþrota Fyrrverandi bankastjóri nýr forstjóri Thor landeldis Edda María leiðir stafræna markaðsþjónustu Vettvangs Uppsagnir hjá Fjársýslunni Guðný ráðin fræðslustjóri og Kristófer Orri í gjaldeyrismiðlun Kostaði tvo milljarða að selja Íslandsbanka Verðbólgan 4,1% og fer upp á milli mánaða Bein útsending: Framsýn forysta Opnar stað í anda Kaffi Vest í Fossvoginum Neyslan mikil og sjá ekki að stýrivextir fari hratt lækkandi Sexfölduðu veltuna á einu ári Gjaldeyrisforðinn nálægt billjón króna Rúna nýr innkaupastjóri Banana Úr geimskipaútgerð til Faxaflóahafna Bein útsending: Kynna yfirlýsingu fjármálastöðugleikanefndar Selur Alvogen í Bandaríkjunum með samruna sem skapar risa á lyfjamarkaði Óvissa á alþjóðavettvangi undirstrikar mikilvægi ríflegs gjaldeyrisforða SVEIT muni afhenda öll gögn og ekki greiða dagsektir SVEIT sleppi ekki við milljónasektir Bætist í eigendahóp Strategíu Guðrún til Landsbankans Hvernig fæ ég unglingana mína til að fara betur með peninga? „Það er betlmenning og allir eiga að fá allt frítt“ Vélfag stefnir ríkinu Meirihluti í SA andvígur ESB aðild Ráðinn nýr tækni- og þjónustustjóri Advania á Akureyri Syndis kaupir sænskt fyrirtæki Tveir nýir stjórnendur hjá Símanum Jóhann Páll hættir við þátttöku á haustfundi SVEIT Sjá meira