Nú er komið að okkur Þorvaldur Gylfason skrifar 24. janúar 2019 07:00 Reykjavík – Algengast er í lífi manna að hver búi að sínu. Það er reglan. Menn hafast ólíkt að og bera mismikið úr býtum. Yfirleitt skeyta menn mest um eigin hag og minna um aðra. Börn þekkja þetta: Þeim farnast jafnan betur í félagi við ástríka foreldra en í umsjón óvandabundins fólks. Samt skeytum við flest um annað fólk. Við finnum til með þeim sem höllum fæti standa, bæði samfélagið og einstaklingarnir hver og einn. Skattgreiðslur efnafólks eru víða notaðar skv. lögum til að standa straum af þjónustu handa þeim sem minna mega sín. Margir láta af fúsum vilja fé af hendi rakna til fátækra. Flestir fara betur með eigið fé en annarra þar eð sjálfs þykir höndin hollust þótt nær væri að hafa það heldur á hinn veginn. Í þessum eðlismun eru fólgnir almennir kostir heilbrigðs einkaframtaks umfram ríkisrekstur nema þegar algild rök hníga að ríkisafskiptum, t.d. í heilbrigðis- og menntamálum, samgöngum o.fl. Í fullkomnum heimi myndu menn hvorki gera upp á milli eigin barna og annarra né heldur milli eigin fjár og annarra. Almannavaldinu er ætlað að jafna metin svo að einkahagur og almannahagur geti farið saman. Listin er að draga þar mörkin milli einkaframtaks og almannahagsmuna, milli fólks og fyrirtækja og milli samfélagshópa að flestir geti vel við unað og haldið friðinn. Og þá er ég kominn að efni máls míns.Þegar hlutföllin raskast Skipting auðs og tekna milli manna og hópa hefur allajafna engin umtalsverð áhrif á samninga um kaup og kjör á vinnumarkaði. Þar er almenna reglan sú að hvert verklýðsfélag semur við vinnuveitendur fyrir hönd umbjóðenda sinna án þess að horfa til annarra hópa að því gefnu að atvinnulífið, tekjuskiptingin og launahlutföllin hafi haldizt í sæmilega föstum skorðum svo sem algengast er. Þá dugir flestum launþegum að miða kaupkröfur sínar við eigin afköst, þróun fyrri ára og ástand efnahagslífsins. Raskist launahlutföll verulega á þessi regla þó ekki lengur við því þá finnst mörgum launþegum eðlilegt að reyna að rétta sinn hlut gagnvart öðrum. Menn meta afkomu sína ekki aðeins í ljósi eigin tekna og eigna þegar allt kemur til alls heldur einnig í samanburði við aðra, einkum ef hlutföllin raskast verulega og einkum og sér í lagi ef tilteknir hópar – t.d. embættismenn, forstjórar, stjórnmálamenn – ryðjast fram fyrir aðra. Ef laun lækna hækka til muna sækjast hjúkrunarfræðingar eftir hliðstæðri hækkun. Sama á við um flugmenn og flugfreyjur o.s.frv. Einmitt þetta hefur gerzt undangengin ár. Því hljóta launþegar nú að krefjast leiðréttingar umfram þau viðmið sem vinnuveitendur og ríkisstjórnin hafa lagt til grundvallar og gert sér vonir um.Hvernig gat þetta gerzt? Vinnuveitendur fóru fram úr sér og einnig ríkið, umsvifamesti vinnuveitandinn. Hæstráðendur sóttu sér fyrirmyndir út í heim þar sem forstjóralaun, einkum í Bandaríkjunum, hafa undangengin ár hækkað langt umfram venjuleg laun án þess að forstjórarnir hafi nokkuð til þess unnið. Enda eru laun þeirra að miklu leyti sjálftekin þar eð forstjórarnir sitja gjarnan í stjórnum fyrirtækja hver hjá öðrum. Kjararáð bætti gráu ofan á svart hér heima með því að hækka laun alþingismanna og æðstu embættismanna upp úr öllu valdi. Ábyrgðin á aðsteðjandi vinnudeilum hvílir á sjálftökusveitum vinnuveitenda og ríkisstjórninni sem leyfa sér samt að segja nú við launþega að þeim beri að sætta sig við hóflega hækkun launa til að halda verðbólgunni í skefjum. Launþegar sætta sig ekki við slíkan yfirgang. Kennedy Bandaríkjaforseti varaði við ójafnaðarmönnum með þessum orðum: „Það er ekki hægt að semja við menn sem segja: Mitt er mitt, við semjum um hitt.“Í fullum rétti Hvað gerist ef launþegar knýja fram svipaðar kjarabætur og embættismenn, forstjórar og stjórnmálamenn hafa skammtað sjálfum sér beint eða óbeint? Launþegasamtökin hafa málið í hendi sér. Óbreytt vinnulöggjöf frá 1938 tryggir þeim sömu skilyrði, sama vald og áður til að leggja vinnuveitendum lífsreglurnar ellegar lama efnahagslífið með víðtækum verkföllum líkt og stundum áður á fyrri tíð. Alþýðusambandið felldi m.a.s. ríkisstjórn Hermanns Jónassonar frá völdum 1958 að heita má. Hví skyldu launþegasamtökin undir nýrri samheldinni forustu ekki neyta lags og velgja ríkisstjórn sem þau telja óvinveitta undir uggum? Þau eru í fullum rétti þegar þau segja: Hingað og ekki lengra. Nú er komið að okkur að taka til snæðings, geta þau sagt, svo ég vitni enn til afrísks máltækis sem er ættað af sléttunum þar sem ljónin berjast um bráðina. Fari launþegar fram á umtalsverða kauphækkun til að rétta hlut sinn má telja víst að verðbólgan aukist og gengi krónunnar falli með gamla laginu. Þar eð fyrirkomulag verðtryggingar er enn óbreytt mun höfuðstóll verðtryggðra lána þá hækka. Skyldi Austurvöllur fyllast aftur af fólki? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Þorvaldur Gylfason Mest lesið Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Sjá meira
Reykjavík – Algengast er í lífi manna að hver búi að sínu. Það er reglan. Menn hafast ólíkt að og bera mismikið úr býtum. Yfirleitt skeyta menn mest um eigin hag og minna um aðra. Börn þekkja þetta: Þeim farnast jafnan betur í félagi við ástríka foreldra en í umsjón óvandabundins fólks. Samt skeytum við flest um annað fólk. Við finnum til með þeim sem höllum fæti standa, bæði samfélagið og einstaklingarnir hver og einn. Skattgreiðslur efnafólks eru víða notaðar skv. lögum til að standa straum af þjónustu handa þeim sem minna mega sín. Margir láta af fúsum vilja fé af hendi rakna til fátækra. Flestir fara betur með eigið fé en annarra þar eð sjálfs þykir höndin hollust þótt nær væri að hafa það heldur á hinn veginn. Í þessum eðlismun eru fólgnir almennir kostir heilbrigðs einkaframtaks umfram ríkisrekstur nema þegar algild rök hníga að ríkisafskiptum, t.d. í heilbrigðis- og menntamálum, samgöngum o.fl. Í fullkomnum heimi myndu menn hvorki gera upp á milli eigin barna og annarra né heldur milli eigin fjár og annarra. Almannavaldinu er ætlað að jafna metin svo að einkahagur og almannahagur geti farið saman. Listin er að draga þar mörkin milli einkaframtaks og almannahagsmuna, milli fólks og fyrirtækja og milli samfélagshópa að flestir geti vel við unað og haldið friðinn. Og þá er ég kominn að efni máls míns.Þegar hlutföllin raskast Skipting auðs og tekna milli manna og hópa hefur allajafna engin umtalsverð áhrif á samninga um kaup og kjör á vinnumarkaði. Þar er almenna reglan sú að hvert verklýðsfélag semur við vinnuveitendur fyrir hönd umbjóðenda sinna án þess að horfa til annarra hópa að því gefnu að atvinnulífið, tekjuskiptingin og launahlutföllin hafi haldizt í sæmilega föstum skorðum svo sem algengast er. Þá dugir flestum launþegum að miða kaupkröfur sínar við eigin afköst, þróun fyrri ára og ástand efnahagslífsins. Raskist launahlutföll verulega á þessi regla þó ekki lengur við því þá finnst mörgum launþegum eðlilegt að reyna að rétta sinn hlut gagnvart öðrum. Menn meta afkomu sína ekki aðeins í ljósi eigin tekna og eigna þegar allt kemur til alls heldur einnig í samanburði við aðra, einkum ef hlutföllin raskast verulega og einkum og sér í lagi ef tilteknir hópar – t.d. embættismenn, forstjórar, stjórnmálamenn – ryðjast fram fyrir aðra. Ef laun lækna hækka til muna sækjast hjúkrunarfræðingar eftir hliðstæðri hækkun. Sama á við um flugmenn og flugfreyjur o.s.frv. Einmitt þetta hefur gerzt undangengin ár. Því hljóta launþegar nú að krefjast leiðréttingar umfram þau viðmið sem vinnuveitendur og ríkisstjórnin hafa lagt til grundvallar og gert sér vonir um.Hvernig gat þetta gerzt? Vinnuveitendur fóru fram úr sér og einnig ríkið, umsvifamesti vinnuveitandinn. Hæstráðendur sóttu sér fyrirmyndir út í heim þar sem forstjóralaun, einkum í Bandaríkjunum, hafa undangengin ár hækkað langt umfram venjuleg laun án þess að forstjórarnir hafi nokkuð til þess unnið. Enda eru laun þeirra að miklu leyti sjálftekin þar eð forstjórarnir sitja gjarnan í stjórnum fyrirtækja hver hjá öðrum. Kjararáð bætti gráu ofan á svart hér heima með því að hækka laun alþingismanna og æðstu embættismanna upp úr öllu valdi. Ábyrgðin á aðsteðjandi vinnudeilum hvílir á sjálftökusveitum vinnuveitenda og ríkisstjórninni sem leyfa sér samt að segja nú við launþega að þeim beri að sætta sig við hóflega hækkun launa til að halda verðbólgunni í skefjum. Launþegar sætta sig ekki við slíkan yfirgang. Kennedy Bandaríkjaforseti varaði við ójafnaðarmönnum með þessum orðum: „Það er ekki hægt að semja við menn sem segja: Mitt er mitt, við semjum um hitt.“Í fullum rétti Hvað gerist ef launþegar knýja fram svipaðar kjarabætur og embættismenn, forstjórar og stjórnmálamenn hafa skammtað sjálfum sér beint eða óbeint? Launþegasamtökin hafa málið í hendi sér. Óbreytt vinnulöggjöf frá 1938 tryggir þeim sömu skilyrði, sama vald og áður til að leggja vinnuveitendum lífsreglurnar ellegar lama efnahagslífið með víðtækum verkföllum líkt og stundum áður á fyrri tíð. Alþýðusambandið felldi m.a.s. ríkisstjórn Hermanns Jónassonar frá völdum 1958 að heita má. Hví skyldu launþegasamtökin undir nýrri samheldinni forustu ekki neyta lags og velgja ríkisstjórn sem þau telja óvinveitta undir uggum? Þau eru í fullum rétti þegar þau segja: Hingað og ekki lengra. Nú er komið að okkur að taka til snæðings, geta þau sagt, svo ég vitni enn til afrísks máltækis sem er ættað af sléttunum þar sem ljónin berjast um bráðina. Fari launþegar fram á umtalsverða kauphækkun til að rétta hlut sinn má telja víst að verðbólgan aukist og gengi krónunnar falli með gamla laginu. Þar eð fyrirkomulag verðtryggingar er enn óbreytt mun höfuðstóll verðtryggðra lána þá hækka. Skyldi Austurvöllur fyllast aftur af fólki?
Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun