Völd hinna valdalausu Þorvaldur Gylfason skrifar 28. febrúar 2019 07:00 Reykjavík – Kosningar eru ær og kýr lýðræðisins ásamt frjálsum fjölmiðlum og óháðum dómstólum. Tökum Bandaríkin, elzta lýðræðisríki heims. Þar er fulltrúadeild þingsins í Washington kosin öll eins og hún leggur sig annað hvert ár. Fjöldi kjörinna fulltrúa hvers ríkis fer eftir íbúafjölda. Forseti landsins er kjörinn á fjögurra ára fresti og fær ekki að sitja lengur en tvö kjörtímabil. Öldungadeildarþingmenn eru kjörnir til sex ára í senn, tveir frá hverju ríki óháð íbúafjölda, og er þriðjungur þeirra kjörinn annað hvert ár.Að rétta hlut sinn Þeir sem telja sig bera skarðan hlut frá borði geta reynt að rétta hlut sinn í kjörklefanum og gera það iðulega. Kosningar eru eina færa leiðin sem fólkið hefur til að breyta stefnu stjórnvalda, til að rétta kúrsinn. Reynslan sýnir þó að leiðin er torfær vestra enda er kosningaþátttaka almennings eftir því lítil þar borið saman við Evrópu. Bandarískir stjórnmálafræðingar og sagnfræðingar hafa að undanförnu birt bók eftir bók til að afhjúpa brestina í lýðræðisskipan landsins sem höfundar stjórnarskrárinnar reyndu að gera sem bezt úr garði 1787 með góðum árangri þar til nýlega að fölva hefur slegið á stjórnarskipunina. Það sést m.a. á því að tveir af síðustu þrem forsetum landsins náðu kjöri þótt höfuðandstæðingar þeirra fengju mun fleiri atkvæði á landsvísu. Kjörnir fulltrúar hafa vanrækt hagsmunamál almennings. Kaupmáttur venjulegra launa hefur staðið í stað áratug fram af áratug, kostnaður heilbrigðisþjónustu og háskólamenntunar hefur rokið upp úr öllu valdi, skólum hrakar og aðrir innviðir grotna niður. Fólkið vill þetta auðvitað ekki, en samt gerist það. Fórnarlömb ófarnaðarins fá ekki rönd við reist. Þessi lýsing á við um Bandaríkin og sumpart einnig um Bretland en ekki um Evrópu yfirleitt nema að litlu leyti. Bandaríkin og einnig Bretland að minna leyti hafa leyft misskiptingu auðs og tekna að ágerast umfram Evrópulöndin á meginlandinu þar sem reynt hefur verið að sporna gegn misskiptingu þótt hún hafi einnig ágerzt þar. Misskipting ógnar lýðræði Vanda Bandaríkjanna má að nokkru leyti rekja til þess að auðmenn hafa hert undirtökin í efnahagslífi landsins og einnig á vettvangi stjórnmálanna. Steininn tók úr 2010 þegar Hæstiréttur felldi úr gildi með eins atkvæðis mun – fimm atkvæðum gegn fjórum! – allar hömlur á fjárframlög til stjórnmálastarfsemi með þeim rökum að það heyri til mannréttinda að fá að kaupa sér atfylgi stjórnmálamanna. Peningar tóku völdin í boði Hæstaréttar. Síðan hefur lýðræði í Bandaríkjunum hnignað smám saman skv. viðteknum mælikvörðum. Öll Vestur-Evrópulönd og m.a.s. nokkur fv. kommúnistaríki, þ. á m. Eistland, Lettland og Litháen, státa nú af stöndugra lýðræði en Bandaríkin. Bandaríski hæstaréttardómarinn Louis Brandeis (1856-1941) greindi vandann. Hann sagði: „Við getum haft lýðræði í þessu landi eða við getum haft mikinn auð á fárra höndum en við getum ekki haft hvort tveggja.“ Sagan gæti endurtekið sig Hér heima virðist nú stefna í löngu fyrirsjáanleg verkföll. Átökin á vinnumarkaði nú eru sprottin úr jarðvegi misskiptingar og hnignandi lýðræðis. Að þessu leyti svipar Íslandi frekar til Bandaríkjanna og Bretlands en t.d. til annarra Norðurlanda þar sem allt er með kyrrum kjörum. Á Íslandi býr margt fólk sem telur sig bera skarðan hlut frá borði. Þessu fólki hefur ekki tekizt að rétta hlut sinn við kjörborðið. Því býst það nú til að reyna að rétta hlut sinn í kjarasamningum svo sem óbreytt vinnumarkaðslöggjöf frá 1938 veitir færi á. Það býst til að beita samtakamætti sínum til að knýja fram leiðréttingu sinna mála. Þessi kostur er ekki í boði í Bandaríkjunum þar sem miðstýringu kjarasamninga hefur aldrei verið til að dreifa og ekki heldur í Bretlandi þar sem horfið var frá miðstýringu eftir 1980. Leiði vinnudeilurnar nú til ríkisstjórnarslita og nýrra alþingiskosninga, þá mun margt af þessu fólki væntanlega skoða það sem velkominn kaupauka úr því að ríkisstjórnin og Alþingi hafa vanrækt hagsmuni láglaunafólks og gefið lýðræðinu langt nef. Sagan geymir hliðstæð dæmi um stjórnarslit vegna ágreinings um kaup og kjör. Hermann Jónasson forsætisráðherra fór á fund Alþýðusambandsins 1958 til að biðja menn þar að fresta umsaminni kauphækkun. Beiðninni var hafnað með yfirgnæfandi meiri hluta. Ríkisstjórn Hermanns fór frá. Svipað gerðist 1974 þegar Ólafur Jóhannesson forsætisráðherra rauf þing og boðaði til þingkosninga eftir að Björn Jónsson ráðherra, í leyfi frá starfi sínu sem forseti ASÍ, sagði sig úr stjórninni og felldi hana vegna ágreinings um kjaramál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland Skoðun Skoðun Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjáanleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Sjá meira
Reykjavík – Kosningar eru ær og kýr lýðræðisins ásamt frjálsum fjölmiðlum og óháðum dómstólum. Tökum Bandaríkin, elzta lýðræðisríki heims. Þar er fulltrúadeild þingsins í Washington kosin öll eins og hún leggur sig annað hvert ár. Fjöldi kjörinna fulltrúa hvers ríkis fer eftir íbúafjölda. Forseti landsins er kjörinn á fjögurra ára fresti og fær ekki að sitja lengur en tvö kjörtímabil. Öldungadeildarþingmenn eru kjörnir til sex ára í senn, tveir frá hverju ríki óháð íbúafjölda, og er þriðjungur þeirra kjörinn annað hvert ár.Að rétta hlut sinn Þeir sem telja sig bera skarðan hlut frá borði geta reynt að rétta hlut sinn í kjörklefanum og gera það iðulega. Kosningar eru eina færa leiðin sem fólkið hefur til að breyta stefnu stjórnvalda, til að rétta kúrsinn. Reynslan sýnir þó að leiðin er torfær vestra enda er kosningaþátttaka almennings eftir því lítil þar borið saman við Evrópu. Bandarískir stjórnmálafræðingar og sagnfræðingar hafa að undanförnu birt bók eftir bók til að afhjúpa brestina í lýðræðisskipan landsins sem höfundar stjórnarskrárinnar reyndu að gera sem bezt úr garði 1787 með góðum árangri þar til nýlega að fölva hefur slegið á stjórnarskipunina. Það sést m.a. á því að tveir af síðustu þrem forsetum landsins náðu kjöri þótt höfuðandstæðingar þeirra fengju mun fleiri atkvæði á landsvísu. Kjörnir fulltrúar hafa vanrækt hagsmunamál almennings. Kaupmáttur venjulegra launa hefur staðið í stað áratug fram af áratug, kostnaður heilbrigðisþjónustu og háskólamenntunar hefur rokið upp úr öllu valdi, skólum hrakar og aðrir innviðir grotna niður. Fólkið vill þetta auðvitað ekki, en samt gerist það. Fórnarlömb ófarnaðarins fá ekki rönd við reist. Þessi lýsing á við um Bandaríkin og sumpart einnig um Bretland en ekki um Evrópu yfirleitt nema að litlu leyti. Bandaríkin og einnig Bretland að minna leyti hafa leyft misskiptingu auðs og tekna að ágerast umfram Evrópulöndin á meginlandinu þar sem reynt hefur verið að sporna gegn misskiptingu þótt hún hafi einnig ágerzt þar. Misskipting ógnar lýðræði Vanda Bandaríkjanna má að nokkru leyti rekja til þess að auðmenn hafa hert undirtökin í efnahagslífi landsins og einnig á vettvangi stjórnmálanna. Steininn tók úr 2010 þegar Hæstiréttur felldi úr gildi með eins atkvæðis mun – fimm atkvæðum gegn fjórum! – allar hömlur á fjárframlög til stjórnmálastarfsemi með þeim rökum að það heyri til mannréttinda að fá að kaupa sér atfylgi stjórnmálamanna. Peningar tóku völdin í boði Hæstaréttar. Síðan hefur lýðræði í Bandaríkjunum hnignað smám saman skv. viðteknum mælikvörðum. Öll Vestur-Evrópulönd og m.a.s. nokkur fv. kommúnistaríki, þ. á m. Eistland, Lettland og Litháen, státa nú af stöndugra lýðræði en Bandaríkin. Bandaríski hæstaréttardómarinn Louis Brandeis (1856-1941) greindi vandann. Hann sagði: „Við getum haft lýðræði í þessu landi eða við getum haft mikinn auð á fárra höndum en við getum ekki haft hvort tveggja.“ Sagan gæti endurtekið sig Hér heima virðist nú stefna í löngu fyrirsjáanleg verkföll. Átökin á vinnumarkaði nú eru sprottin úr jarðvegi misskiptingar og hnignandi lýðræðis. Að þessu leyti svipar Íslandi frekar til Bandaríkjanna og Bretlands en t.d. til annarra Norðurlanda þar sem allt er með kyrrum kjörum. Á Íslandi býr margt fólk sem telur sig bera skarðan hlut frá borði. Þessu fólki hefur ekki tekizt að rétta hlut sinn við kjörborðið. Því býst það nú til að reyna að rétta hlut sinn í kjarasamningum svo sem óbreytt vinnumarkaðslöggjöf frá 1938 veitir færi á. Það býst til að beita samtakamætti sínum til að knýja fram leiðréttingu sinna mála. Þessi kostur er ekki í boði í Bandaríkjunum þar sem miðstýringu kjarasamninga hefur aldrei verið til að dreifa og ekki heldur í Bretlandi þar sem horfið var frá miðstýringu eftir 1980. Leiði vinnudeilurnar nú til ríkisstjórnarslita og nýrra alþingiskosninga, þá mun margt af þessu fólki væntanlega skoða það sem velkominn kaupauka úr því að ríkisstjórnin og Alþingi hafa vanrækt hagsmuni láglaunafólks og gefið lýðræðinu langt nef. Sagan geymir hliðstæð dæmi um stjórnarslit vegna ágreinings um kaup og kjör. Hermann Jónasson forsætisráðherra fór á fund Alþýðusambandsins 1958 til að biðja menn þar að fresta umsaminni kauphækkun. Beiðninni var hafnað með yfirgnæfandi meiri hluta. Ríkisstjórn Hermanns fór frá. Svipað gerðist 1974 þegar Ólafur Jóhannesson forsætisráðherra rauf þing og boðaði til þingkosninga eftir að Björn Jónsson ráðherra, í leyfi frá starfi sínu sem forseti ASÍ, sagði sig úr stjórninni og felldi hana vegna ágreinings um kjaramál.
Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun