Aldursvænn háskóli – ónýtt auðlind Halldór S. Guðmundsson og Sigrún Júlíusdóttir skrifar 29. júlí 2019 09:43 Með breyttri aldursamsetningu þjóðarinnar er komin upp ný staða sem felst í aukinni eftirspurn eldra fólks eftir menntun á háskólastigi. Samhliða þessu kann að verða stöðnun eða samdráttur í fjölda yngri nemenda í háskóla. Alkunna er að nú eiga sér stað breytingar í aldurssamsetningu vestrænna þjóða með fyrirsjáanlegri mikilli fjölgun íbúa eldri en 67 ára. Þessar breytingar eru komnar lengra í Evrópu og Norður Ameríku en hér á landi. Þær hafa ásamt áhrifum af tæknilegri þróun, leitt af sér nýjar þarfir fyrir menntun, virkni og þátttöku eldra fólks. Þrátt fyrir þessa staðreynd eru nemendur í háskólum hvorki mjög upplýstir um öldrun né eiga samskipti við aldrað fólk í námi sínu. Bent hefur verið á að af þessum sökum þurfi sérstaklega að auka almenna fræðslu og þekkingu um öldrun og að slík fræðsla sé grundvöllur þess að samfélög geti höndlað ný verkefni sem leiða af ört vaxandi hlut eldra fólks í samfélaginu. Á sama hátt má færa rök fyrir að eldri borgarar hafi mikla þörf fyrir aukna fræðslu og samskipti við yngra fólk, meðal annars til að takast á við breytt hlutverk, áherslu á tölvu- og tæknigetu, eigin umönnun, sjálfsþjónustu og vaxandi hlut sjálfsafgreiðslu af ýmsu tagi. Af þessum ástæðum hafa háskólar og rannsóknastofnanir víða erlendis farið að kynna sig út frá áherslum á aldursvæna háskóla (e. age friendly university). Í því felst að í kjarnastarfsemi háskólanna, kennslu og rannsóknum, sé gert ráð fyrir aðgengi og virkri þátttöku eldra fólks. Þessar áherslur eru útfærðar í tíu grunnreglum samtaka aldursvænna háskóla. Í dag er enginn íslensku háskólanna að vinna markvisst með þessar áherslubreytingar svo vitað sé. Um nokkurt skeið hafa þó eftirlaunaþegar innan Háskóla Íslands getað gert persónulega verkefnasamninga um starfsframlag, vinnuaðstöðu og tölvuþjónustu Í byrjun árs 2019 kom út hefti af tímaritinu „Gerontology & Geriatrics Education“ (Öldrunarfræði og menntun), sem helgað var umfjöllun um starfsemi, áherslur og áskoranir sem háskólar í Samtökum aldursvænna háskóla takast á við samkvæmt þessu nýja markmiði sínu. Í stuttu máli virðist reynsla þeirra skóla sem lagt hafa út á þessa braut, vera sú að það eru næg og vaxandi verkefni sem lúta að því að endurmeta og uppræta hina rótgrónu aldursmúra innan háskóla. Leggja þurfi aukna áherslur á fjölbreytni, horfa til þátttöku í ævilangri menntun og starfsþróun og samhliða þurfi að koma á auknum samskiptum og miðlun reynslu og þekkingar milli kynslóða. Þau breyttu viðhorf sem hér kom fram endurspegla jafnframt siðferðileg gildi sem vinna gegn aldurssmánun (e. ageism). Þróun í þessa átt er álitin mikilvægur þáttur í að efla getu hvers samfélags til að takast á við fyrirsjáanleg og krefjandi verkefni sem leiða af fjölgun aldraðra og þar með getu samfélagsins til að viðhalda og auka persónuleg lífsgæði bæði eldra og yngra fólks á næstu áratugum. Tíu áhersluþættir aldursvænna háskóla. Að hvetja til þátttöku eldra fólks í allri kjarnastarfsemi háskólans, þar með talið í stefnumótun og þróun, kennslu- og rannsóknaáætlunum.Að stuðla að persónulegri og starfstengdri þróun einstaklinga á seinni hluta lífsins með því að styðja þá sem vilja þroska annan starfs- eða lífsferil en fyrra nám beindist að.Að viðurkenna breytt áhugasvið og námsþarfir eldra fólks, bæði þeirra sem hættu námi snemma og þeirra sem óska eftir að leggja stund á framhaldsnám síðar á ævinni.Að stuðla að námi sem miðast við að miðla sérþekkingu milli ólíkra aldurshópa og kynslóða.Að auka aðgengi að fræðsluefni á netinu til að skapa fjölbreyttar leiðir til þátttöku fyrir eldra fólk.Að tryggja að rannsóknaráætlanir háskólans taki mið af og efli umræðu um hvernig háskólamenntun geti betur svarað fjölbreyttum hagsmunum og þörfum eldra fólks. Að auka skilning háskólanemenda á ávinningi langlífis og þeirri auðlind margbreytileika sem felst í þroska og reynslu aldraðs fólks fyrir samfélagsið.Að auka aðgengi aldraðs fólk að rannsóknum sem tengjast heilsu- og lífsgæðaverkefnum sem og lista- og menningarstarfsemi.Að gefa gaum að eigin eftirlaunaþegum sem auðlind og að gagnsemi þess samfélags innan háskólans. Að tryggja reglulega samræðu og víðtæk tengsl við hagsmunasamtök aldraðra.Halldór S. Guðmundsson er framkvæmdastjóri Öldrunarheimila Akureyrar og dósent við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands. Sigrún Júlíusdóttir er prófessor emerita við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Mest lesið Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson Skoðun Skoðun Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Sjá meira
Með breyttri aldursamsetningu þjóðarinnar er komin upp ný staða sem felst í aukinni eftirspurn eldra fólks eftir menntun á háskólastigi. Samhliða þessu kann að verða stöðnun eða samdráttur í fjölda yngri nemenda í háskóla. Alkunna er að nú eiga sér stað breytingar í aldurssamsetningu vestrænna þjóða með fyrirsjáanlegri mikilli fjölgun íbúa eldri en 67 ára. Þessar breytingar eru komnar lengra í Evrópu og Norður Ameríku en hér á landi. Þær hafa ásamt áhrifum af tæknilegri þróun, leitt af sér nýjar þarfir fyrir menntun, virkni og þátttöku eldra fólks. Þrátt fyrir þessa staðreynd eru nemendur í háskólum hvorki mjög upplýstir um öldrun né eiga samskipti við aldrað fólk í námi sínu. Bent hefur verið á að af þessum sökum þurfi sérstaklega að auka almenna fræðslu og þekkingu um öldrun og að slík fræðsla sé grundvöllur þess að samfélög geti höndlað ný verkefni sem leiða af ört vaxandi hlut eldra fólks í samfélaginu. Á sama hátt má færa rök fyrir að eldri borgarar hafi mikla þörf fyrir aukna fræðslu og samskipti við yngra fólk, meðal annars til að takast á við breytt hlutverk, áherslu á tölvu- og tæknigetu, eigin umönnun, sjálfsþjónustu og vaxandi hlut sjálfsafgreiðslu af ýmsu tagi. Af þessum ástæðum hafa háskólar og rannsóknastofnanir víða erlendis farið að kynna sig út frá áherslum á aldursvæna háskóla (e. age friendly university). Í því felst að í kjarnastarfsemi háskólanna, kennslu og rannsóknum, sé gert ráð fyrir aðgengi og virkri þátttöku eldra fólks. Þessar áherslur eru útfærðar í tíu grunnreglum samtaka aldursvænna háskóla. Í dag er enginn íslensku háskólanna að vinna markvisst með þessar áherslubreytingar svo vitað sé. Um nokkurt skeið hafa þó eftirlaunaþegar innan Háskóla Íslands getað gert persónulega verkefnasamninga um starfsframlag, vinnuaðstöðu og tölvuþjónustu Í byrjun árs 2019 kom út hefti af tímaritinu „Gerontology & Geriatrics Education“ (Öldrunarfræði og menntun), sem helgað var umfjöllun um starfsemi, áherslur og áskoranir sem háskólar í Samtökum aldursvænna háskóla takast á við samkvæmt þessu nýja markmiði sínu. Í stuttu máli virðist reynsla þeirra skóla sem lagt hafa út á þessa braut, vera sú að það eru næg og vaxandi verkefni sem lúta að því að endurmeta og uppræta hina rótgrónu aldursmúra innan háskóla. Leggja þurfi aukna áherslur á fjölbreytni, horfa til þátttöku í ævilangri menntun og starfsþróun og samhliða þurfi að koma á auknum samskiptum og miðlun reynslu og þekkingar milli kynslóða. Þau breyttu viðhorf sem hér kom fram endurspegla jafnframt siðferðileg gildi sem vinna gegn aldurssmánun (e. ageism). Þróun í þessa átt er álitin mikilvægur þáttur í að efla getu hvers samfélags til að takast á við fyrirsjáanleg og krefjandi verkefni sem leiða af fjölgun aldraðra og þar með getu samfélagsins til að viðhalda og auka persónuleg lífsgæði bæði eldra og yngra fólks á næstu áratugum. Tíu áhersluþættir aldursvænna háskóla. Að hvetja til þátttöku eldra fólks í allri kjarnastarfsemi háskólans, þar með talið í stefnumótun og þróun, kennslu- og rannsóknaáætlunum.Að stuðla að persónulegri og starfstengdri þróun einstaklinga á seinni hluta lífsins með því að styðja þá sem vilja þroska annan starfs- eða lífsferil en fyrra nám beindist að.Að viðurkenna breytt áhugasvið og námsþarfir eldra fólks, bæði þeirra sem hættu námi snemma og þeirra sem óska eftir að leggja stund á framhaldsnám síðar á ævinni.Að stuðla að námi sem miðast við að miðla sérþekkingu milli ólíkra aldurshópa og kynslóða.Að auka aðgengi að fræðsluefni á netinu til að skapa fjölbreyttar leiðir til þátttöku fyrir eldra fólk.Að tryggja að rannsóknaráætlanir háskólans taki mið af og efli umræðu um hvernig háskólamenntun geti betur svarað fjölbreyttum hagsmunum og þörfum eldra fólks. Að auka skilning háskólanemenda á ávinningi langlífis og þeirri auðlind margbreytileika sem felst í þroska og reynslu aldraðs fólks fyrir samfélagsið.Að auka aðgengi aldraðs fólk að rannsóknum sem tengjast heilsu- og lífsgæðaverkefnum sem og lista- og menningarstarfsemi.Að gefa gaum að eigin eftirlaunaþegum sem auðlind og að gagnsemi þess samfélags innan háskólans. Að tryggja reglulega samræðu og víðtæk tengsl við hagsmunasamtök aldraðra.Halldór S. Guðmundsson er framkvæmdastjóri Öldrunarheimila Akureyrar og dósent við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands. Sigrún Júlíusdóttir er prófessor emerita við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands.
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun