Raforkulöggjöf sem hefur reynst vel Hörður Arnarson skrifar 14. ágúst 2019 07:00 Breytingar á orkulöggjöf Evrópusambandsins og innleiðing þeirra á Íslandi hefur skipt miklu fyrir framþróun raforkumarkaðarins og meðal annars skapað orkufyrirtækjunum sterkari stöðu í samningum við erlenda stórnotendur. Markmið breytinganna hefur verið að tryggja notendum hreina orku á hagkvæmu verði og hefur löggjöfin stuðlað að afar jákvæðri þróun í nýsköpun, orkusparnaði, nýtingu vind- og sólarorku, minni losun gróðurhúsalofttegunda og þróun markaðsumhverfis fyrir raforkuviðskipti. Þýðingarmesta breytingin varð með tilkomu fyrstu raforkutilskipunarinnar á árinu 1996. Í framhaldi af henni var raforka skilgreind sem vara og skilið á milli einkaleyfis- og samkeppnisþátta í starfsemi orkufyrirtækja. Tilgangur með setningu nýrra raforkulaga á Íslandi árið 2003 var ekki eingöngu að innleiða framangreinda raforkutilskipun heldur einnig að bregðast við breyttum aðstæðum hér á landi. Skipan raforkumála hafði þá að stofni til verið óbreytt frá miðjum sjöunda áratug síðustu aldar. Það skipulag einkenndist af því að sama fyrirtækið gat sinnt orkuvinnslu, flutningi, dreifingu og sölu. Mikil óánægja var með eldri löggjöf og starfsumhverfi af ýmsum ástæðum, meðal annars vegna ójafns aðgengis raforkuframleiðenda að raforkukerfinu og ágreinings um ógagnsæjan dreifi- og flutningskostnað. Við setningu raforkulaganna var vandað til verka, eins og sést m.a. á greinargóðum skýrslum og greiningum sem unnar voru í aðdraganda lagasetningarinnar. Frá áætlunarbúskap til markaðsbúskapar Með nýjum raforkulögum urðu miklar breytingar á skipan raforkumála sem og á viðskiptum með rafmagn. Eftir um 15 ára reynslu af lögunum má segja að þau hafi í meginatriðum reynst vel, þótt vissulega séu þau ekki gallalaus frekar en önnur mannanna verk. Helsti ávinningurinn hefur verið þessi: Raforkuflutningur og -dreifing urðu sérleyfisskyld starfsemi með skýrri umgjörð um verðskrá, tekjur og ákvarðanir um uppbyggingu. Með þessu var stuðlað að hagkvæmu grunnkerfi og komið í veg fyrir mörg grunnkerfi á hverjum stað, eins og t.d. hefur verið raunin í fjarskiptakerfum, með tilheyrandi kostnaði og óhagræði fyrir neytendur og umhverfi. Raforkuvinnsla og -sala voru gefnar frjálsar, settar í markaðsumhverfi og þurftu að uppfylla almennar reglur samkeppnislaga og reglur um ríkisstyrki. Með breytingunni voru raforkusamningar við stórnotendur færðir í viðskiptalegt umhverfi án afskipta stjórnmálamanna. Með því var sköpuð skynsamleg umgjörð um þessa flóknu viðskiptasamninga sem gerðir eru við stór alþjóðleg fyrirtæki, þar sem hver hugsar vel um eigin hag. Reynslan hefur sýnt að í öllum nýjum samningum og endursamningum við stórnotendur hefur raforkuverð hækkað án þess að dregið hafi úr eftirspurn eða framleiðslu. Raforkuverð stórnotenda hefur nálgast það verð sem er í boði í öðrum löndum, enda er engin ástæða fyrir Íslendinga til að undirverðleggja íslenskar orkuauðlindir – ekki frekar en íslenskan sjávarútveg. Með því að hafa sambærilegt umhverfi raforkumála og í Evrópu er nýjum fyrirtækjum auðveldað að taka til starfa á Íslandi. Í öllum meginatriðum hafa þær grundvallarbreytingar sem gerðar voru með setningu raforkulaganna reynst vel. Í stuttu máli má segja að horfið hafi verið frá áætlunarbúskap til markaðsbúskapar með tilheyrandi ávinningi fyrir þátttakendur á raforkumarkaði og þjóðarbúið í heild. Bætt rekstrarumhverfi orkufyrirtækja og atvinnulífs Raforkulögin hafa tvímælalaust stuðlað að heilbrigðara rekstrarumhverfi orkufyrirtækja og atvinnulífs. Gegnsæi hefur verið aukið, jafnræði notenda og framleiðenda aukið, staða orkunotenda styrkt, grundvöllur skapaður til samkeppni þar sem hún á við og stuðlað að lægra orkuverði á almennum markaði. Í þessu sambandi vil ég vekja athygli á nýútkominni skýrslu sem verkfræðistofan Efla vann fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið: Raforkuverð og þróun samkeppni á raforkumarkaði. Í skýrslunni kemur fram að með raforkulögunum hafi tekist að innleiða samkeppni í vinnslu og sölu rafmagns og að fyrirtækjum fari fjölgandi. Í samantekt segir: „Tekist hefur að innleiða samkeppni í raforkusölu sem skilað hefur sér í nokkuð stöðugu raforkuverði á almennum markaði. Raforkuvinnsla var jafnframt gefin frjáls en í eldra kerfi voru miklar takmarkanir sem m.a. ollu verulegu ósætti um það kerfi.“ Þá segir að verð á raforku í smásölu hafi lækkað eftir setningu raforkulaga en sé nú svipað að raunvirði og fyrst eftir skipulagsbreytingarnar. Baráttan um orkuauðlindina Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að baráttan um raunveruleg yfirráð og eignarhald á orkuauðlindum landsins, a.m.k. þeim sem Landsvirkjun hefur verið treyst fyrir, mun um ókomna framtíð snúast meðal annars um hvernig okkur gengur að semja við alþjóðlega stórnotendur um raforkuverð, enda nota þeir um 80% af raforku Íslands. Til að tryggja þjóðinni sanngjarnan arð af auðlindinni verður hún að fá sambærilegt verð og greitt er annars staðar í hinum vestræna heimi. Þar hefur núverandi orkulöggjöf reynst vel og skapað umgjörð sem hefur gert okkur mögulegt að ná góðum árangri á undanförnum árum. Sá árangur sést meðal annars á bættri afkomu Landsvirkjunar og væntum hækkandi arðgreiðslum til þjóðarinnar í framtíðinni, sem lengi hefur verið beðið eftir. Höfundur er forstjóri Landsvirkjunar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Orkumál Þriðji orkupakkinn Hörður Arnarson Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Breytingar á orkulöggjöf Evrópusambandsins og innleiðing þeirra á Íslandi hefur skipt miklu fyrir framþróun raforkumarkaðarins og meðal annars skapað orkufyrirtækjunum sterkari stöðu í samningum við erlenda stórnotendur. Markmið breytinganna hefur verið að tryggja notendum hreina orku á hagkvæmu verði og hefur löggjöfin stuðlað að afar jákvæðri þróun í nýsköpun, orkusparnaði, nýtingu vind- og sólarorku, minni losun gróðurhúsalofttegunda og þróun markaðsumhverfis fyrir raforkuviðskipti. Þýðingarmesta breytingin varð með tilkomu fyrstu raforkutilskipunarinnar á árinu 1996. Í framhaldi af henni var raforka skilgreind sem vara og skilið á milli einkaleyfis- og samkeppnisþátta í starfsemi orkufyrirtækja. Tilgangur með setningu nýrra raforkulaga á Íslandi árið 2003 var ekki eingöngu að innleiða framangreinda raforkutilskipun heldur einnig að bregðast við breyttum aðstæðum hér á landi. Skipan raforkumála hafði þá að stofni til verið óbreytt frá miðjum sjöunda áratug síðustu aldar. Það skipulag einkenndist af því að sama fyrirtækið gat sinnt orkuvinnslu, flutningi, dreifingu og sölu. Mikil óánægja var með eldri löggjöf og starfsumhverfi af ýmsum ástæðum, meðal annars vegna ójafns aðgengis raforkuframleiðenda að raforkukerfinu og ágreinings um ógagnsæjan dreifi- og flutningskostnað. Við setningu raforkulaganna var vandað til verka, eins og sést m.a. á greinargóðum skýrslum og greiningum sem unnar voru í aðdraganda lagasetningarinnar. Frá áætlunarbúskap til markaðsbúskapar Með nýjum raforkulögum urðu miklar breytingar á skipan raforkumála sem og á viðskiptum með rafmagn. Eftir um 15 ára reynslu af lögunum má segja að þau hafi í meginatriðum reynst vel, þótt vissulega séu þau ekki gallalaus frekar en önnur mannanna verk. Helsti ávinningurinn hefur verið þessi: Raforkuflutningur og -dreifing urðu sérleyfisskyld starfsemi með skýrri umgjörð um verðskrá, tekjur og ákvarðanir um uppbyggingu. Með þessu var stuðlað að hagkvæmu grunnkerfi og komið í veg fyrir mörg grunnkerfi á hverjum stað, eins og t.d. hefur verið raunin í fjarskiptakerfum, með tilheyrandi kostnaði og óhagræði fyrir neytendur og umhverfi. Raforkuvinnsla og -sala voru gefnar frjálsar, settar í markaðsumhverfi og þurftu að uppfylla almennar reglur samkeppnislaga og reglur um ríkisstyrki. Með breytingunni voru raforkusamningar við stórnotendur færðir í viðskiptalegt umhverfi án afskipta stjórnmálamanna. Með því var sköpuð skynsamleg umgjörð um þessa flóknu viðskiptasamninga sem gerðir eru við stór alþjóðleg fyrirtæki, þar sem hver hugsar vel um eigin hag. Reynslan hefur sýnt að í öllum nýjum samningum og endursamningum við stórnotendur hefur raforkuverð hækkað án þess að dregið hafi úr eftirspurn eða framleiðslu. Raforkuverð stórnotenda hefur nálgast það verð sem er í boði í öðrum löndum, enda er engin ástæða fyrir Íslendinga til að undirverðleggja íslenskar orkuauðlindir – ekki frekar en íslenskan sjávarútveg. Með því að hafa sambærilegt umhverfi raforkumála og í Evrópu er nýjum fyrirtækjum auðveldað að taka til starfa á Íslandi. Í öllum meginatriðum hafa þær grundvallarbreytingar sem gerðar voru með setningu raforkulaganna reynst vel. Í stuttu máli má segja að horfið hafi verið frá áætlunarbúskap til markaðsbúskapar með tilheyrandi ávinningi fyrir þátttakendur á raforkumarkaði og þjóðarbúið í heild. Bætt rekstrarumhverfi orkufyrirtækja og atvinnulífs Raforkulögin hafa tvímælalaust stuðlað að heilbrigðara rekstrarumhverfi orkufyrirtækja og atvinnulífs. Gegnsæi hefur verið aukið, jafnræði notenda og framleiðenda aukið, staða orkunotenda styrkt, grundvöllur skapaður til samkeppni þar sem hún á við og stuðlað að lægra orkuverði á almennum markaði. Í þessu sambandi vil ég vekja athygli á nýútkominni skýrslu sem verkfræðistofan Efla vann fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið: Raforkuverð og þróun samkeppni á raforkumarkaði. Í skýrslunni kemur fram að með raforkulögunum hafi tekist að innleiða samkeppni í vinnslu og sölu rafmagns og að fyrirtækjum fari fjölgandi. Í samantekt segir: „Tekist hefur að innleiða samkeppni í raforkusölu sem skilað hefur sér í nokkuð stöðugu raforkuverði á almennum markaði. Raforkuvinnsla var jafnframt gefin frjáls en í eldra kerfi voru miklar takmarkanir sem m.a. ollu verulegu ósætti um það kerfi.“ Þá segir að verð á raforku í smásölu hafi lækkað eftir setningu raforkulaga en sé nú svipað að raunvirði og fyrst eftir skipulagsbreytingarnar. Baráttan um orkuauðlindina Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að baráttan um raunveruleg yfirráð og eignarhald á orkuauðlindum landsins, a.m.k. þeim sem Landsvirkjun hefur verið treyst fyrir, mun um ókomna framtíð snúast meðal annars um hvernig okkur gengur að semja við alþjóðlega stórnotendur um raforkuverð, enda nota þeir um 80% af raforku Íslands. Til að tryggja þjóðinni sanngjarnan arð af auðlindinni verður hún að fá sambærilegt verð og greitt er annars staðar í hinum vestræna heimi. Þar hefur núverandi orkulöggjöf reynst vel og skapað umgjörð sem hefur gert okkur mögulegt að ná góðum árangri á undanförnum árum. Sá árangur sést meðal annars á bættri afkomu Landsvirkjunar og væntum hækkandi arðgreiðslum til þjóðarinnar í framtíðinni, sem lengi hefur verið beðið eftir. Höfundur er forstjóri Landsvirkjunar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun