Um mannslíf og mannréttindi þeldökkra Bjarni Halldór Janusson skrifar 10. júní 2020 08:00 Fyrir um tveimur vikum síðan var bandarískur karlmaður myrtur af lögreglumanni. Hinn 46 ára George Floyd bættist þá í hóp fjölmargra þeldökkra sem látið hafa lífið vegna alvarlegs kynþáttahaturs og útbreidds lögregluofbeldis þar í landi. Það tók morðingja George Floyd rétt undir níu mínútur að svipta hann frelsinu og taka hann að lífi. Það tók morðingjann rétt undir níu mínútur að binda enda á tilvist George Floyd og valda vinum hans og vandamönnum ómældum skaða og ólýsanlegri sorg. Svipaða sögu má segja um þau Breonna Taylor, Tamir Rice, Philando Castile, Oscar Grant og Atatiana Jefferson. Þau voru öll á besta aldri, áttu allt lífið framundan, og voru jafnvel tekin af lífi í návist barna og fjölskyldu. Þau voru öll skotin til bana af lögreglumönnum, sem flestir höfðu áður ógnað lífi saklausra borgara. Fyrir nokkrum árum síðan var öðrum saklausum manni, Eric Garner, haldið niðri af lögreglumönnum þar til hann hætti að draga andann. Hann, rétt eins og George Floyd, hrópaði varnarlaus eftir aðstoð og tjáði viðstöddum skýrt og skilmerkilega að hann gæti ekki andað, en það breytti því miður litlu. Þetta fólk átti kannski ekki margt sameiginlegt. Þau áttu ólík áhugamál og höfðu ólíkar skoðanir, allt ólíkar manneskjur, en áttu það sameiginlegt að vera saklaus, og jú, þau voru öll þeldökk. Rúmlega 12% Bandaríkjamanna eru þeldökkir, en eru um fjórðungur allra fórnarlamba lögregluofbeldis. Lögregluofbeldi er raunar algengara í þeim ríkjum sem þar sem hlutfall þeldökkra er hærra, jafnvel þó að glæpatíðnin þar sé litlu hærri en annars staðar. Í samanburði við þá sem eru hvítir á hörund eru þeldökkir allt að þrisvar sinnum líklegri til að láta lífið sökum afskipta lögreglunnar, jafnvel þó að þeir séu ólíklegri til að vera vopnaðir þegar þeir eru skotnir til bana. Þá eru ungir þeldökkir karlmenn allt að níu sinnum líklegri en aðrir Bandaríkjamenn til að vera skotnir til bana af lögregluþjónum. Eingöngu 1% lögreglumanna sem koma að þessum banamálum eru ákærðir, og enn færri eru sakfelldir og hljóta viðeigandi dóma, ýmist vegna þess að saksóknarar vilja síður ákæra þá, vegna þess að lögregludeildir þagga gjarnan málin niður eða því verkalýðsfélög lögreglumanna beita sér gegn ákærum og beita sér almennt gegn umbótum í þessum efnum. Vandinn er því ekki eingöngu sá að lögreglan er mikið líklegri til að hafa afskipti af þeldökkum og verða þeim að bana, heldur einnig sá hve fáir lögregluþjónar eru ákærðir og dregnir til ábyrgðar af yfirvöldum, rétt eins og ætti að gerast í eðlilegu réttarríki. Hefðu lögregluþjónarnir sem urðu George Floyd að bana haldið störfum sínum áfram ef ekki væri fyrir myndbandsupptökuna af morðinu og þau mótmæli sem sköpuðust í kjölfarið? Miðað við tölfræðina, já, líklega. Bandaríkjamönnum hefur fjölgað um ríflega 50% frá árinu 1977, en á sama tíma hafa fjárframlög til löggæslumála hækkað um 173%. Í ríki þar sem löggæsla hlýtur stóran hluta fjárframlaga sveitarfélaga mætti ætla að unnið sé af meiri fagmennsku og meiri gagnsæi, en svo virðist ekki vera. Kynþáttamisrétti og kúgun jaðarhópa er rótgróið í bandarísku samfélagi og samofið sögu þess, sem leiðir af sér meira lögregluofbeldi í garð þeldökkra en þeirra sem eru hvítir á hörund og því er kannski skiljanlegt hve margir þeldökkir vantreysta eða óttast lögregluna þar í landi. Til viðbótar eru þeldökkir í Bandaríkjunum mun líklegri til að hljóta þyngri dóma og eru fangelsaðir í mun meiri mæli en þeir sem eru hvítir á hörund. Fræg tilvitnun, kennd við sagnfræðing nokkurn, segir að sá sem ekki læri söguna sé dæmdur til að endurtaka hana. Hversu oft þurfa Bandaríkjamenn að endurtaka þá sögu til að kynþáttamisrétti og lögregluofbeldi heyri sögunni til? Að því er virðist, allt of oft. Staðreyndin er sú að hvert einasta fórnarlamb þessa ofbeldis er einu fórnarlambi of mikið. Til þess eru mótmælin þessa dagana. Þau eru til að minna á að óbreytt ástand sé með öllu ólíðandi, einkum í ljósi þess að þeldökkir og aðrir jaðarhópar verða fyrir misrétti á nær öllum sviðum samfélagsins, hvort sem um er að ræða atvinnutækifæri, íbúðarkaup, eða aðgangi að heilbrigðis- og félagsþjónustu, svo fátt eitt sé nefnt. Ríki sem vilja kenna sig við mannúð, mannréttindi og frjálslynt lýðræði geta ekki samþykkt óbreytt ástand. Bandaríkin, eða hvað þá önnur vestræn ríki sem eru jafn sek, en þó af annarri stærðargráðu, geta vart kennt sig við þessi gildi á meðan ranglætið þrífst og réttlætinu er frestað, eða alfarið neitað. Mótmælin sem nú standa yfir varða ekki eingöngu þeldökka og aðra jaðarhópa sem verða sífellt fyrir misrétti og kerfisbundnu ofbeldi, því allir sem láta sig mannréttindi varða ættu að krefjast róttækra breytinga. Við verðum að læra af fyrri mistökum og leiðrétta alvarlegt ranglæti sem finnst innan samfélagsins og er jafnvel viðhaldið af stofnunum þess. Annars erum við dæmd til að endurtaka söguna og fórnarlömbunum á þá einungis eftir að fjölga – og rétt eins og sagan í dag dæmir þá forfeður sem studdu þrælahald, beittu grófu ofbeldi og viðhéldu alræmdri aðskilnaðarstefnu, þá mun sagan dæma okkur ef við upprætum ekki það kerfisbundna ofbeldi sem hefur orðið George Floyd og svo mörgum öðrum að bana. Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dauði George Floyd Rómur Mannréttindi Bjarni Halldór Janusson Mest lesið 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson Skoðun Halldór 31.05.2025 Halldór Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Sjá meira
Fyrir um tveimur vikum síðan var bandarískur karlmaður myrtur af lögreglumanni. Hinn 46 ára George Floyd bættist þá í hóp fjölmargra þeldökkra sem látið hafa lífið vegna alvarlegs kynþáttahaturs og útbreidds lögregluofbeldis þar í landi. Það tók morðingja George Floyd rétt undir níu mínútur að svipta hann frelsinu og taka hann að lífi. Það tók morðingjann rétt undir níu mínútur að binda enda á tilvist George Floyd og valda vinum hans og vandamönnum ómældum skaða og ólýsanlegri sorg. Svipaða sögu má segja um þau Breonna Taylor, Tamir Rice, Philando Castile, Oscar Grant og Atatiana Jefferson. Þau voru öll á besta aldri, áttu allt lífið framundan, og voru jafnvel tekin af lífi í návist barna og fjölskyldu. Þau voru öll skotin til bana af lögreglumönnum, sem flestir höfðu áður ógnað lífi saklausra borgara. Fyrir nokkrum árum síðan var öðrum saklausum manni, Eric Garner, haldið niðri af lögreglumönnum þar til hann hætti að draga andann. Hann, rétt eins og George Floyd, hrópaði varnarlaus eftir aðstoð og tjáði viðstöddum skýrt og skilmerkilega að hann gæti ekki andað, en það breytti því miður litlu. Þetta fólk átti kannski ekki margt sameiginlegt. Þau áttu ólík áhugamál og höfðu ólíkar skoðanir, allt ólíkar manneskjur, en áttu það sameiginlegt að vera saklaus, og jú, þau voru öll þeldökk. Rúmlega 12% Bandaríkjamanna eru þeldökkir, en eru um fjórðungur allra fórnarlamba lögregluofbeldis. Lögregluofbeldi er raunar algengara í þeim ríkjum sem þar sem hlutfall þeldökkra er hærra, jafnvel þó að glæpatíðnin þar sé litlu hærri en annars staðar. Í samanburði við þá sem eru hvítir á hörund eru þeldökkir allt að þrisvar sinnum líklegri til að láta lífið sökum afskipta lögreglunnar, jafnvel þó að þeir séu ólíklegri til að vera vopnaðir þegar þeir eru skotnir til bana. Þá eru ungir þeldökkir karlmenn allt að níu sinnum líklegri en aðrir Bandaríkjamenn til að vera skotnir til bana af lögregluþjónum. Eingöngu 1% lögreglumanna sem koma að þessum banamálum eru ákærðir, og enn færri eru sakfelldir og hljóta viðeigandi dóma, ýmist vegna þess að saksóknarar vilja síður ákæra þá, vegna þess að lögregludeildir þagga gjarnan málin niður eða því verkalýðsfélög lögreglumanna beita sér gegn ákærum og beita sér almennt gegn umbótum í þessum efnum. Vandinn er því ekki eingöngu sá að lögreglan er mikið líklegri til að hafa afskipti af þeldökkum og verða þeim að bana, heldur einnig sá hve fáir lögregluþjónar eru ákærðir og dregnir til ábyrgðar af yfirvöldum, rétt eins og ætti að gerast í eðlilegu réttarríki. Hefðu lögregluþjónarnir sem urðu George Floyd að bana haldið störfum sínum áfram ef ekki væri fyrir myndbandsupptökuna af morðinu og þau mótmæli sem sköpuðust í kjölfarið? Miðað við tölfræðina, já, líklega. Bandaríkjamönnum hefur fjölgað um ríflega 50% frá árinu 1977, en á sama tíma hafa fjárframlög til löggæslumála hækkað um 173%. Í ríki þar sem löggæsla hlýtur stóran hluta fjárframlaga sveitarfélaga mætti ætla að unnið sé af meiri fagmennsku og meiri gagnsæi, en svo virðist ekki vera. Kynþáttamisrétti og kúgun jaðarhópa er rótgróið í bandarísku samfélagi og samofið sögu þess, sem leiðir af sér meira lögregluofbeldi í garð þeldökkra en þeirra sem eru hvítir á hörund og því er kannski skiljanlegt hve margir þeldökkir vantreysta eða óttast lögregluna þar í landi. Til viðbótar eru þeldökkir í Bandaríkjunum mun líklegri til að hljóta þyngri dóma og eru fangelsaðir í mun meiri mæli en þeir sem eru hvítir á hörund. Fræg tilvitnun, kennd við sagnfræðing nokkurn, segir að sá sem ekki læri söguna sé dæmdur til að endurtaka hana. Hversu oft þurfa Bandaríkjamenn að endurtaka þá sögu til að kynþáttamisrétti og lögregluofbeldi heyri sögunni til? Að því er virðist, allt of oft. Staðreyndin er sú að hvert einasta fórnarlamb þessa ofbeldis er einu fórnarlambi of mikið. Til þess eru mótmælin þessa dagana. Þau eru til að minna á að óbreytt ástand sé með öllu ólíðandi, einkum í ljósi þess að þeldökkir og aðrir jaðarhópar verða fyrir misrétti á nær öllum sviðum samfélagsins, hvort sem um er að ræða atvinnutækifæri, íbúðarkaup, eða aðgangi að heilbrigðis- og félagsþjónustu, svo fátt eitt sé nefnt. Ríki sem vilja kenna sig við mannúð, mannréttindi og frjálslynt lýðræði geta ekki samþykkt óbreytt ástand. Bandaríkin, eða hvað þá önnur vestræn ríki sem eru jafn sek, en þó af annarri stærðargráðu, geta vart kennt sig við þessi gildi á meðan ranglætið þrífst og réttlætinu er frestað, eða alfarið neitað. Mótmælin sem nú standa yfir varða ekki eingöngu þeldökka og aðra jaðarhópa sem verða sífellt fyrir misrétti og kerfisbundnu ofbeldi, því allir sem láta sig mannréttindi varða ættu að krefjast róttækra breytinga. Við verðum að læra af fyrri mistökum og leiðrétta alvarlegt ranglæti sem finnst innan samfélagsins og er jafnvel viðhaldið af stofnunum þess. Annars erum við dæmd til að endurtaka söguna og fórnarlömbunum á þá einungis eftir að fjölga – og rétt eins og sagan í dag dæmir þá forfeður sem studdu þrælahald, beittu grófu ofbeldi og viðhéldu alræmdri aðskilnaðarstefnu, þá mun sagan dæma okkur ef við upprætum ekki það kerfisbundna ofbeldi sem hefur orðið George Floyd og svo mörgum öðrum að bana. Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun