Fjárlög sem verja lífsgæði Katrín Jakobsdóttir skrifar 19. desember 2020 08:00 Fjárlög næsta árs hafa verið samþykkt á Alþingi og bera skýrt merki þess að við höfum átt í baráttu allt þetta ár við heimsfaraldur og afleiðingar hans. Aðferðafræði stjórnvalda til að takast á við vandann er skýr þegar horft er á stóru tölurnar í frumvarpinu. Ríkisfjármálunum er beitt af fullum þunga til þess að verja alla okkar grunnþjónustu og alla þá miklu uppbyggingu sem þar hefur orðið á síðustu árum með velsæld í forgrunni. En við bætum einnig í til þess að tryggja að kerfin grípi þá sem verst verða úti vegna þessarar óvæntu kreppu og til þess að skapa grundvöll fyrir hraða viðspyrnu. Aldrei hefur áður verið gert ráð fyrir jafn miklum halla á ríkissjóði á einu ári, eða 320 milljörðum króna 2021. Raungerist þetta verður samanlagður halli þessa árs og næsta um eða yfir 600 milljarðar króna. Þótt flest sé ólíkt með þessari kreppu og efnahagshruninu 2008 er hægt að horfa á að halli ríkissjóðs var mestur 194 milljarðar króna 2008 og uppsafnaður var halli tímabilsins 2008-2013 rúmlega 650 milljarðar króna. Fjárlögin nú snúast um viðbrögð við heimsfaraldri – en þó enn frekar um viðurkenningu og vörn fyrir þau sameiginlegu verðmæti sem við eigum í grunnstoðum okkar samfélags. Heilbrigðiskerfi sem staðist hefur áhlaup af áður óséðri stærðargráðu með sóma, menntakerfi sem hefur haldið sínu striki við að því er virðist ómögulegar aðstæður. Velferðar- og almannatryggingakerfi sem við höfum byggt upp þannig að það gefi sjálfkrafa í þegar áföll dynja á og sem við höfum getað notað til að veita meiri stuðningi á þessum erfiðu tímum. Leiðarljós stjórnvalda hefur verið að styðja við afkomuöryggi fólks og tryggja áframhaldandi velsæld í samfélaginu. Upphaflega átti fjármálaáætlun næstu ára og þar með fjárlög næsta árs að vera fyrsta velsældarfjármálaáætlun stjórnvalda þar sem horft væri til annarra þátta en einungis hinna hefðbundnu, líkt og landsframleiðslu, til að meta lífsgæði íbúa. Þó að við höfum orðið fyrir þessu áfalli hafa velsældaráherslurnar sex sem ríkisstjórnin hafði ákveðið í árslok 2019 að leggja ætti til grundvallar haldið sér og birtast í fjármálaáætluninni sem þingið hefur nú samþykkt. Þær endurspegla stefnu ríkisstjórnarinnar og horfa til framtíðar á mikilvægum sviðum og eru geðheilbrigðismál, öryggi í húsnæðismálum, virkni í námi og starfi, kolefnishlutlaus framtíð, gróska í nýsköpun og betri samskipti við almenning. Velsældaráherslur til framtíðar Í upphafi kjörtímabilsins lagði ég mikla áherslu á það að ráðast í vinnu við að þróa annars konar aðferðafræði við mat á lífgæðum almennings en tíðkast hefur undanfarna áratugi enda er hagvöxtur mjög takmarkaður mælikvarði til að mæla velsæld almennings. Ég fól því þverpólitískum starfshópi að þróa mælikvarða um hagsæld og lífsgæði 2018. Slíkir mælikvarðar auðvelda stjórnvöldum að fylgjast með þróun og breytingum í samfélaginu og styðja við stefnumótun og ákvarðanatöku. Hugmyndin er að með skilvirkari söfnun, greiningu og framsetningu á gögnum sem mæla hagsæld og lífsgæði geti lönd tryggt og aukið velsæld allra í samfélaginu í sátt við umhverfið. Starfshópurinn skilaði af sér haustið 2019 og lagði til 39 félagslega, umhverfislega og efnahagslega mælikvarða sem taldir eru lýsandi fyrir hagsæld og lífsgæði á Íslandi. Mælikvarðarnir taka mið af heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna, byggja á opinberum hagtölum og eru samanburðarhæfir við önnur lönd. Á þeim tíma sem unnið var að mótun velsældarmælikvarðanna var gerð skoðanakönnun meðal almennings um það hvaða þættir skiptu mestu máli fyrir eigin lífsgæði. Almenningur telur heilsu (þ.e. góða heilsu og aðgengi að heilbrigðisþjónustu) vera það sem mestu máli skiptir varðandi eigin lífsgæði. Næst koma samskipti (þ.e. vinir, fjölskylda, nágrannar og samstarfsfólk), en síðan húsnæði (þ.e. öruggt húsnæði, húsnæðiskostnaður, framboð húsnæðis) og afkoma (þ.e. tekjur, eignir og örugg afkoma). Ríkisstjórnin hefur samþykkt notkun mælikvarðanna 39 og er stefnt að þeir birtist á vefsíðu Hagstofu Íslands í ársbyrjun 2021 þar sem verður hægt að fylgjast með því hvernig íslensku samfélagi vegnar út frá þeim. Á sama tíma og verg landsframleiðsla og hagvöxtur eru mikilvægir mælikvarðar og verða það áfram segja þessir þættir ekki alla söguna um lífsgæði fólks og árangur samfélaga. Mikilvægt er að hafa mælikvarða sem taka tillit til umhverfis, samfélags og efnahags líkt og við tökum nú fyrstu skrefin í að innleiða í fjármálaáætlun og fjárlögum. Leiðarljósin eru skýr Það mun taka íslenskt samfélag tíma að jafna sig eftir atburði 2020 og byggja hina ýmsu þætti aftur upp. Þá skiptir miklu máli að við höfum skýr markmið að leiðarljósi. Leiðarljós stjórnvalda í viðbrögðum við heimsfaraldrinum hafa mótast af velsældaráherslunum og þær sjást í hinum ýmsum þáttum fjárlaganna; auknum framlögum til loftlagsmála, auknum framlögum til að efla geðheilbrigðisþjónustu, fjárfestingaátaki sem blæs til sóknar í stuðningi við nýsköpum og rannsóknir og áframhaldandi áherslu á betri þjónustu við fólk með stafrænni væðingu opinberrar þjónustu. Fjárlögin bera þess jafnframt merki að stóra áskorunin er atvinnuleysi. Það sést m.a. í auknum framlögum til Atvinnuleysistryggingasjóðs og ákvörðunum stjórnvalda um að lengja tímabil tekjutengdra bóta, hækka grunnbætur atvinnuleysistrygginga, barnaálag atvinnuleysisbóta og að hækka skerðingamörk barnabóta til að tryggja að þær skerðist ekki undir lágmarkslaunum. Ennfremur ákvörðunum um að tryggja atvinnuleitendum menntatækifæri í verkefninu Nám er tækifæri. Fjárlögin mótast umfram allt af þeirri sígildu hugmynd að ekki eigi að mæta kreppu með niðurskurði heldur þvert á móti með aukinni velferð. 2021 verður ár viðspyrnu. Það er okkar sameiginlega verkefni að tryggja að hún styðji við velsæld, jöfnuð og sjálfbærni. Höfundur er forsætisráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Katrín Jakobsdóttir Alþingi Efnahagsmál Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Skoðun: Kosningar 2021 Fjárlagafrumvarp 2021 Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
Fjárlög næsta árs hafa verið samþykkt á Alþingi og bera skýrt merki þess að við höfum átt í baráttu allt þetta ár við heimsfaraldur og afleiðingar hans. Aðferðafræði stjórnvalda til að takast á við vandann er skýr þegar horft er á stóru tölurnar í frumvarpinu. Ríkisfjármálunum er beitt af fullum þunga til þess að verja alla okkar grunnþjónustu og alla þá miklu uppbyggingu sem þar hefur orðið á síðustu árum með velsæld í forgrunni. En við bætum einnig í til þess að tryggja að kerfin grípi þá sem verst verða úti vegna þessarar óvæntu kreppu og til þess að skapa grundvöll fyrir hraða viðspyrnu. Aldrei hefur áður verið gert ráð fyrir jafn miklum halla á ríkissjóði á einu ári, eða 320 milljörðum króna 2021. Raungerist þetta verður samanlagður halli þessa árs og næsta um eða yfir 600 milljarðar króna. Þótt flest sé ólíkt með þessari kreppu og efnahagshruninu 2008 er hægt að horfa á að halli ríkissjóðs var mestur 194 milljarðar króna 2008 og uppsafnaður var halli tímabilsins 2008-2013 rúmlega 650 milljarðar króna. Fjárlögin nú snúast um viðbrögð við heimsfaraldri – en þó enn frekar um viðurkenningu og vörn fyrir þau sameiginlegu verðmæti sem við eigum í grunnstoðum okkar samfélags. Heilbrigðiskerfi sem staðist hefur áhlaup af áður óséðri stærðargráðu með sóma, menntakerfi sem hefur haldið sínu striki við að því er virðist ómögulegar aðstæður. Velferðar- og almannatryggingakerfi sem við höfum byggt upp þannig að það gefi sjálfkrafa í þegar áföll dynja á og sem við höfum getað notað til að veita meiri stuðningi á þessum erfiðu tímum. Leiðarljós stjórnvalda hefur verið að styðja við afkomuöryggi fólks og tryggja áframhaldandi velsæld í samfélaginu. Upphaflega átti fjármálaáætlun næstu ára og þar með fjárlög næsta árs að vera fyrsta velsældarfjármálaáætlun stjórnvalda þar sem horft væri til annarra þátta en einungis hinna hefðbundnu, líkt og landsframleiðslu, til að meta lífsgæði íbúa. Þó að við höfum orðið fyrir þessu áfalli hafa velsældaráherslurnar sex sem ríkisstjórnin hafði ákveðið í árslok 2019 að leggja ætti til grundvallar haldið sér og birtast í fjármálaáætluninni sem þingið hefur nú samþykkt. Þær endurspegla stefnu ríkisstjórnarinnar og horfa til framtíðar á mikilvægum sviðum og eru geðheilbrigðismál, öryggi í húsnæðismálum, virkni í námi og starfi, kolefnishlutlaus framtíð, gróska í nýsköpun og betri samskipti við almenning. Velsældaráherslur til framtíðar Í upphafi kjörtímabilsins lagði ég mikla áherslu á það að ráðast í vinnu við að þróa annars konar aðferðafræði við mat á lífgæðum almennings en tíðkast hefur undanfarna áratugi enda er hagvöxtur mjög takmarkaður mælikvarði til að mæla velsæld almennings. Ég fól því þverpólitískum starfshópi að þróa mælikvarða um hagsæld og lífsgæði 2018. Slíkir mælikvarðar auðvelda stjórnvöldum að fylgjast með þróun og breytingum í samfélaginu og styðja við stefnumótun og ákvarðanatöku. Hugmyndin er að með skilvirkari söfnun, greiningu og framsetningu á gögnum sem mæla hagsæld og lífsgæði geti lönd tryggt og aukið velsæld allra í samfélaginu í sátt við umhverfið. Starfshópurinn skilaði af sér haustið 2019 og lagði til 39 félagslega, umhverfislega og efnahagslega mælikvarða sem taldir eru lýsandi fyrir hagsæld og lífsgæði á Íslandi. Mælikvarðarnir taka mið af heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna, byggja á opinberum hagtölum og eru samanburðarhæfir við önnur lönd. Á þeim tíma sem unnið var að mótun velsældarmælikvarðanna var gerð skoðanakönnun meðal almennings um það hvaða þættir skiptu mestu máli fyrir eigin lífsgæði. Almenningur telur heilsu (þ.e. góða heilsu og aðgengi að heilbrigðisþjónustu) vera það sem mestu máli skiptir varðandi eigin lífsgæði. Næst koma samskipti (þ.e. vinir, fjölskylda, nágrannar og samstarfsfólk), en síðan húsnæði (þ.e. öruggt húsnæði, húsnæðiskostnaður, framboð húsnæðis) og afkoma (þ.e. tekjur, eignir og örugg afkoma). Ríkisstjórnin hefur samþykkt notkun mælikvarðanna 39 og er stefnt að þeir birtist á vefsíðu Hagstofu Íslands í ársbyrjun 2021 þar sem verður hægt að fylgjast með því hvernig íslensku samfélagi vegnar út frá þeim. Á sama tíma og verg landsframleiðsla og hagvöxtur eru mikilvægir mælikvarðar og verða það áfram segja þessir þættir ekki alla söguna um lífsgæði fólks og árangur samfélaga. Mikilvægt er að hafa mælikvarða sem taka tillit til umhverfis, samfélags og efnahags líkt og við tökum nú fyrstu skrefin í að innleiða í fjármálaáætlun og fjárlögum. Leiðarljósin eru skýr Það mun taka íslenskt samfélag tíma að jafna sig eftir atburði 2020 og byggja hina ýmsu þætti aftur upp. Þá skiptir miklu máli að við höfum skýr markmið að leiðarljósi. Leiðarljós stjórnvalda í viðbrögðum við heimsfaraldrinum hafa mótast af velsældaráherslunum og þær sjást í hinum ýmsum þáttum fjárlaganna; auknum framlögum til loftlagsmála, auknum framlögum til að efla geðheilbrigðisþjónustu, fjárfestingaátaki sem blæs til sóknar í stuðningi við nýsköpum og rannsóknir og áframhaldandi áherslu á betri þjónustu við fólk með stafrænni væðingu opinberrar þjónustu. Fjárlögin bera þess jafnframt merki að stóra áskorunin er atvinnuleysi. Það sést m.a. í auknum framlögum til Atvinnuleysistryggingasjóðs og ákvörðunum stjórnvalda um að lengja tímabil tekjutengdra bóta, hækka grunnbætur atvinnuleysistrygginga, barnaálag atvinnuleysisbóta og að hækka skerðingamörk barnabóta til að tryggja að þær skerðist ekki undir lágmarkslaunum. Ennfremur ákvörðunum um að tryggja atvinnuleitendum menntatækifæri í verkefninu Nám er tækifæri. Fjárlögin mótast umfram allt af þeirri sígildu hugmynd að ekki eigi að mæta kreppu með niðurskurði heldur þvert á móti með aukinni velferð. 2021 verður ár viðspyrnu. Það er okkar sameiginlega verkefni að tryggja að hún styðji við velsæld, jöfnuð og sjálfbærni. Höfundur er forsætisráðherra.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun