Líf okkar allra hefur markast af kófinu síðastliðin tvö ár og því hefur fylgt gríðarlegt heilsufarslegt og efnahagslegt tjón. Þegar þetta er ritað eru tæplega sjö þúsund manns á landinu í einangrun eða sóttkví yfir jólin, langflestir með lítil eða engin einkenni.
Miklar vonir voru bundnar við bóluefnin og erum við Íslendingar meðal þeirra þjóða sem duglegastar eru að láta bólusetja sig. Þrátt fyrir það erum við nánast á byrjunareit þegar ný afbrigði veirunnar herja á okkur með reglulegu millibili. Nú í aðdraganda jóla, hafa dagleg greind smit aldrei verið fleiri og enn leggja stjórnvöld á mjög strangar takmarkanir sem hafa gríðarleg áhrif á daglegt líf, atvinnu og geðheilsu landsmanna.
Bólusetningar leysa ekki vandann að fullu
Það ætti að vera öllum ljóst að við getum ekki bólusett okkur út úr vandanum. Við vorum í upphafi beðin að halda niðri í okkur andanum þar til búið væri að bólusetja meirihluta landsmanna og síðastliðið sumar lýstu sóttvarnaryfirvöld hér yfir fullnaðarsigri í baráttunni við veiruna skæðu.
Það reyndist skammgóður vermir. Þrátt fyrir að mjög stór hluti íslendinga hafi verið bólusettur og nú fengið örvunarskammt æðir veiran áfram sem aldrei fyrr.
Það er líka ljóst að við munum að endingu flest smitast af þessari óværu, sóttvarnaraðgerðir draga það einungis á langinn.
Sóttvarnalæknir vill ganga enn lengra og bólusetja öll heilbrigð börn, þótt þeim stafi nær engin hætta af faraldrinum. Það mun þó augljóslega ekki heldur leysa vandann.
Ég tek það fram að þrátt fyrir að bólusetningar hafi valdið vissum vonbrigðum, þá eru þær mikilvægt verkfæri í baráttunni, því þær draga verulega úr hættu á alvarlegum veikindum, og þá sérstaklega hjá viðkvæmum hópum.
Við munum því að öllum líkindum halda áfram að bjóða upp á örvunarskammta á sex mánaða fresti næstu árin fyrir viðkvæma hópa og aðra sem vilja, en það eitt og sér mun ekki leiða til hjarðónæmis.
Það er líka ljóst að við munum að endingu flest smitast af þessari óværu, sóttvarnaraðgerðir draga það einungis á langinn og nú er rétti tíminn til að sigla báruna í stað þess að fletja kúrfuna.
Reynum aðrar leiðir til eðlilegs lífs
Í næstum tvö ár höfum við reynt að nota sömu tólin (samgöngutakmarkanir, grímur, fjarlægðarmörk og svo framvegis), en sitjum þrátt fyrir það áfram í sömu súpunni.
Það er hins vegar ekki hægt að vera með strangar samfélagslegar takmarkanir til eilífðarnóns. Skaðinn af þeim er of mikill til lengdar. Við þurfum að halda áfram með lífið og það er helst unga fólkið sem líður fyrir það ástand sem við höfum skapað. Við þurfum því að sleppa taumnum meira og undirbúa okkur eins og best verður á kosið áður en að því kemur.
Aðalatriðið er að nú er þörf á nýrri hugsun, sérstaklega með tilliti til þess að við erum nú að fást við nýtt afbrigði sem er meira smitandi og virðist valda minni veikindum, langflestir eru bólusettir og ný lyf hafa komið fram sem minnka líkur á alvarlegum veikindum hjá þeim sem smitast.
Við þurfum að halda áfram með lífið og það er helst unga fólkið sem líður fyrir það ástand sem við höfum skapað.
Hér koma nokkrar tillögur að leið út úr vandanum, sem vissulega þarf að útfæra mun ítarlegar og án efa eru fleiri leiðir færar.
Þessari grein er ekki ætlað að koma með endanlega lausn á vandanum, frekar að vekja fólk til umhugsunar um hvernig væri hugsanlegt hægt að takast á við kófið á annan hátt en við höfum verið að reyna síðastliðin tvö ár.
1. Undirbúa mætti sjúkrastofnun sem sinnti eingöngu covid sjúklingum. Þessi stofnun hefði gjörgæslu og aðra nauðsynlega aðstöðu og stoðmeðferðir. Þetta hefur verið gert áður í meðhöndlun smitsjúkdóma og hægt að gera það aftur. Starfsfólk sem vinnur á covid stofnuninni myndi einungis vinna þar og fengi því greitt álag/hærri taxta í samræmi við það.
2. Undirbúa þarf almenning eins og best verður á kosið. Fólk er hvatt til að fara í bólusetningu og örvunarbólusetningu áður en samfélagslegum takmörkunum er aflétt. Þeir sem kjósa það hins vegar ekki, geta tekið upplýsta ákvörðun um það, enda hættan á alvarlegum veikingum eftir smit lítil hjá hraustum, ungum einstaklingi.
Náttúrulegt ónæmi stórs hluta þjóðarinnar mun svo hjálpa til að minnka líkur á síendurteknum smitbylgjum.
3. Þegar þjóðfélagið er eins vel undirbúið og hugsast getur ætti að hætta handahófskenndum, kostnaðarsömum og oft tilgangslitlum sóttvarnaraðgerðum. Þetta á m.a. við um smitrakningu, skimun á landamærum, notkun hraðprófa fyrir stórviðburði og notkun almennings á grímum. Ef fólk vill nota grímur er því að sjálfsögðu frjálst að gera það eftir sem áður. Áfram ætti að hvetja til og minna á handþvott og spritt.
4. Þegar búið er að undirbúa hlutina vel, mætti samfélagið ganga að mestu eðlilega. Ungt fólk og börn gengur í skóla, eru í íþróttastarfi osfrv. Ef fólk verður veikt þá heldur það sig heima eins og við höfum alltaf gert. Ekki er skylda að fara í sóttkví eða smitgát þótt umgengni hafi verið með einstaklingi sem greinist með covid. Ef fólk sem hefur verið útsett vill vera heima/fara varlega þá getur það auðvitað gert það. Þetta mun byggja upp náttúrulegt ónæmi í samfélaginu tiltölulega fljótt, sérstaklega með omicron afbrigðinu sem er mjög smitandi og virðist valda mildari veikindum. Náttúrulegt ónæmi stórs hluta þjóðarinnar mun svo hjálpa til að minnka líkur á síendurteknum smitbylgjum, þó vissulega sé mögulegt að ný afbrigði muni koma upp sem valdi aftur veikindum hjá þeim sem smitast hafa af fyrri afbrigðum.
5. Fólki í áhættuhópum er ráðlagt að fara áfram varlega og gerðar eru ráðstafanir til að færa því nauðsynjar ef þarf. Ef um blönduð heimili er að ræða væri boðið upp á tímabundið húsnæði/hótel fyrir hluta heimilismanna ef nauðsyn væri á. Þeim sem búa á blönduðum heimilum er einnig ráðlagt að fara varlega og ef til vill nota skyndipróf í meira mæli. Ný lyf virðast minnka líkur á innlögn hjá áhættuhópum og mikilvægt að nota þær aðferðir sem til eru til að lágmarka hættu á alvarlegum veikindum í þessum hópi og öðrum.
Nú er mál að linni og kominn tími til að stjórnmálamenn sýni dug og þor til að breyta um stefnu til heilla fyrir land og þjóð.
6. Starfsfólk annarra heilbrigðisstofnana sem sinnir aðhlynningu sjúklinga og áhættuhópa þyrfti að fara í dagleg covid próf og vera með viðurkennda grímu og nota hlífðarbúnað við aðhlynningu á meðan mestur fjöldi smita gengur yfir.
Það er ekki hægt að halda áfram að berja höfðinu við steininn og halda áfram á sömu braut og við höfum verið á. Aðstæður hafa breyst með nýju afbrigði, mikilli almennri bólusetningu og nýjum lyfjum sem minnka líkur á alvarlegum veikindum.
Það er erfitt að skipta um hest í miðri á, og þarf mikið hugrekki til þess þar sem miklu hefur verið fórnað á altari sóttvarna síðastliðin tvö ár. Nú er hins vegar mál að linni og kominn tími til að stjórnmálamenn sýni dug og þor til að breyta um stefnu til heilla fyrir land og þjóð.
Höfundur er læknir.
Innherji er nýr sjálfstæður áskriftarmiðill innan Vísis sem mun einkum beina kastljósinu að viðskiptalífinu, efnahagsmálum og stjórnmálum. Fyrst um sinn verður efnið endurgjaldslaust og aðgengilegt öllum á Vísi en með tímanum verður einungis hægt að nálgast Innherja gegn greiðslu. Áhersla er lögð á vandaðar fréttir, fréttaskýringar, viðtöl og hlaðvörp auk þess sem Innherja er ætlaður að vera vettvangur skoðanaskipta fólks úr atvinnulífinu og stjórnmálum.
