Vandi sem varðar líf og dauða Áslaug Inga Kristinsdóttir skrifar 18. febrúar 2022 21:00 Á Íslandi hafa framlög til geðheilbrigðismála í gegnum tíðina almennt mætt afgangi. Í kjölfar efnahagskreppunnar, árið 2008, hljóðaði niðurskurðurinn upp á 17% á geðsviði á árunum 2008 til 2012. Um svipað leyti fjölgaði komum á bráðaþjónustunni. Að sækja sér geðheilbrigðisþjónustu hefur ekki alltaf verið á færi allra. Skortur er á geðlæknum hérlendis og kostnaðurinn sem fylgir því að fara til sálfræðings getur verið gífurlegur. Árið 2020 var frumvarp um niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu samþykkt á Alþingi og fögnuðu margir þeim áformum. En svo kom á daginn að það reyndist einvörðungu í orði en ekki á borði. Þingmaður Viðreisnar kom fram í fréttum fyrr í mánuðinum og talaði um að heimildin til niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu hafi ekki verið nýtt þar sem ekki hafi fylgt fjármagn frá ríkisstjórninni. Að sögn þingmannsins væri heimild til niðurgreiðslu til staðar en ekki fjármagn og það endurspeglaði fyrst og fremst pólitískan vilja og áhugaleysi í málinu. Á síðustu misserum hefur mikið verið rætt um nauðsyn þess að grípa einstaklinga áður en í óefni er komið. Vitundarvakning hefur orðið um mikilvægi þess að hlúa að geðheilsunni jafnfætis þeirri líkamlegu. Nú til dags er talað um fyrirbyggjandi aðgerðir og snemmtæka íhlutun í veitingu þjónustu. Fyrirbyggjandi aðgerðir eru besti kosturinn fjárhagslega, sem og fyrir einstaklinginn. Að bregðast við eins fljótt og auðið er dregur úr þjáningu og gefur flestum færi á að missa sem minnst úr vinnu eða námi. Snör inngrip og samþætting í þjónustuveitingu, auk fjölbreyttra úrræða í samfélaginu, sem einstaklingar hafa tök á að sækja á eigin forsendum, geta stuðlað að aukinni virkni. Samhliða væru hverfandi líkur á að fólk þyrfti með tímanum að reiða sig á bætur frá almannatryggingakerfinu vegna skertrar starfsorku. Þrátt fyrir áðurnefnda vitundarvakningu er víða þörf á viðhorfsbreytingu varðandi þjónustu við einstaklinga sem glíma við geðrænar áskoranir. Í fyrra kom fram í fréttum á RÚV að biðtími eftir þjónustu, eftir meðferð átröskunarteymis á Landspítala, hafi sjöfaldast á fjórum árum. Einnig hefur komið fram að umtalsvert fleiri hafi látist af völdum sjálfsvíga á undanförnum árum heldur en af völdum COVID-19. Framlög til geðheilbrigðismála árið 2022 eru ekki í takt við hina raunverulegu þörf. Geðheilbrigðismál er umfangsmikill málaflokkur sem í gegnum tíðina hefur oftar en ekki setið á hakanum. Fjármagni er oft veitt í tímabundin verkefni líkt og verið sé að plástra sár. Ætla má að kvíði og almenn vanlíðan hafi aukist meðal landsmanna á þeim óvissutímum sem við höfum búið við. Tíðni heimilisofbeldis hefur vaxið og ætla má að notkun vímuefna hafi sömuleiðis tekið kipp. Bæði fagfólk og samfélagið í heild sinni mætti huga betur að rót vandans hjá einstaklingum í stað þess að einblína fyrst og fremst á einkenni, eins og tíðkast hefur í gegnum tíðina. Geðlyfjanotkun á Íslandi er gífurleg í samanburði við mörg önnur Evrópulönd. Ef aðgengi að sálfræðiþjónustu væri betra myndi lyfjanotkun landsmanna að öllum líkindum minnka með tímanum og atvinnuþátttaka aukast. Fjármagni hefur verið varið í svokölluð geðheilsuteymi á landsvísu. Þau eru ætluð einstaklingum sem þurfa á þverfaglegri þjónustu að halda. Nýlega var tryggt fjármagn fyrir áframhaldandi starfsemi geðheilsuteymi fanga. Einnig er í vinnslu að byggja upp geðheilsuteymi fyrir börn. Heilbrigðisráðherra skipaði stýrihóp tímabundið til að vakta óbein áhrif COVID-19 á geðheilsu og skilaði hópurinn skýrslu í maí sl. um áhrif faraldursins á börn og ungmenni. Fram kemur í skýrslunni að stýrihópurinn leggi til að farið verði í aðgerðir til að stytta bið eftir sérhæfðri geðheilbrigðisþjónustu á BUGL (Barna- og unglingageðdeild Landspítalans). Biðlistar þar hafa aukist umtalsvert. Sem stendur er geðsvið Landspítalans heldur ekki með í áformum um nýjan spítala, þrátt fyrir úreltar og óaðgengilegar byggingar sem standast ekki nútímakröfur. Nýtt geðsvið hefur ekki einu sinni verið á teikniborðinu hjá framkvæmdaraðilum. Áætla má að erfitt ástand sé í vændum sem vinda þarf ofan af. Margt eldra fólk ásamt einstaklingum í áhættuhópum hafa lokað sig af og einangrast enn meir í gegnum heimsfaraldurinn. Unga fólkið okkar hefur heldur ekki fengið að upplifa eðlileg félagsleg samskipti sem ættu að einkenna menntaskólaárin. Líkt og komið hefur fram er langur biðlisti á BUGL og getur bið eftir þjónustu barnasálfræðings á stofu sömuleiðis verið löng. Á síðustu misserum hefur umboðsmaður barna oft bent á það óásættanlega úrræðaleysi að börnum í leit að nauðsynlegri þjónustu sé vísað frá og jafnvel sett á biðlista. Upplýsingar um bið eftir ýmiss konar þjónustu fyrir börn má finna hér. Snemmtæk íhlutun skiptir sköpum á fyrstu árum í lífi barns. Hún er lykilatriði í farsæld barna og ungmenna um ókomna tíð. Ég skora því á stjórnvöld að leggja áherslu á heilsu þjóðarinnar nú þegar almenningur hefur búið við mikið óvissuástand undanfarin ár. Vissulega er óvissa fylgifiskur mannlegrar tilveru en nú er svo sannarlega þörf á mótvægisaðgerðum sem stuðla að bættri lýðheilsu þjóðarinnar! Höfundur er Reykvíkingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Skoðun Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson skrifar Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Á Íslandi hafa framlög til geðheilbrigðismála í gegnum tíðina almennt mætt afgangi. Í kjölfar efnahagskreppunnar, árið 2008, hljóðaði niðurskurðurinn upp á 17% á geðsviði á árunum 2008 til 2012. Um svipað leyti fjölgaði komum á bráðaþjónustunni. Að sækja sér geðheilbrigðisþjónustu hefur ekki alltaf verið á færi allra. Skortur er á geðlæknum hérlendis og kostnaðurinn sem fylgir því að fara til sálfræðings getur verið gífurlegur. Árið 2020 var frumvarp um niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu samþykkt á Alþingi og fögnuðu margir þeim áformum. En svo kom á daginn að það reyndist einvörðungu í orði en ekki á borði. Þingmaður Viðreisnar kom fram í fréttum fyrr í mánuðinum og talaði um að heimildin til niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu hafi ekki verið nýtt þar sem ekki hafi fylgt fjármagn frá ríkisstjórninni. Að sögn þingmannsins væri heimild til niðurgreiðslu til staðar en ekki fjármagn og það endurspeglaði fyrst og fremst pólitískan vilja og áhugaleysi í málinu. Á síðustu misserum hefur mikið verið rætt um nauðsyn þess að grípa einstaklinga áður en í óefni er komið. Vitundarvakning hefur orðið um mikilvægi þess að hlúa að geðheilsunni jafnfætis þeirri líkamlegu. Nú til dags er talað um fyrirbyggjandi aðgerðir og snemmtæka íhlutun í veitingu þjónustu. Fyrirbyggjandi aðgerðir eru besti kosturinn fjárhagslega, sem og fyrir einstaklinginn. Að bregðast við eins fljótt og auðið er dregur úr þjáningu og gefur flestum færi á að missa sem minnst úr vinnu eða námi. Snör inngrip og samþætting í þjónustuveitingu, auk fjölbreyttra úrræða í samfélaginu, sem einstaklingar hafa tök á að sækja á eigin forsendum, geta stuðlað að aukinni virkni. Samhliða væru hverfandi líkur á að fólk þyrfti með tímanum að reiða sig á bætur frá almannatryggingakerfinu vegna skertrar starfsorku. Þrátt fyrir áðurnefnda vitundarvakningu er víða þörf á viðhorfsbreytingu varðandi þjónustu við einstaklinga sem glíma við geðrænar áskoranir. Í fyrra kom fram í fréttum á RÚV að biðtími eftir þjónustu, eftir meðferð átröskunarteymis á Landspítala, hafi sjöfaldast á fjórum árum. Einnig hefur komið fram að umtalsvert fleiri hafi látist af völdum sjálfsvíga á undanförnum árum heldur en af völdum COVID-19. Framlög til geðheilbrigðismála árið 2022 eru ekki í takt við hina raunverulegu þörf. Geðheilbrigðismál er umfangsmikill málaflokkur sem í gegnum tíðina hefur oftar en ekki setið á hakanum. Fjármagni er oft veitt í tímabundin verkefni líkt og verið sé að plástra sár. Ætla má að kvíði og almenn vanlíðan hafi aukist meðal landsmanna á þeim óvissutímum sem við höfum búið við. Tíðni heimilisofbeldis hefur vaxið og ætla má að notkun vímuefna hafi sömuleiðis tekið kipp. Bæði fagfólk og samfélagið í heild sinni mætti huga betur að rót vandans hjá einstaklingum í stað þess að einblína fyrst og fremst á einkenni, eins og tíðkast hefur í gegnum tíðina. Geðlyfjanotkun á Íslandi er gífurleg í samanburði við mörg önnur Evrópulönd. Ef aðgengi að sálfræðiþjónustu væri betra myndi lyfjanotkun landsmanna að öllum líkindum minnka með tímanum og atvinnuþátttaka aukast. Fjármagni hefur verið varið í svokölluð geðheilsuteymi á landsvísu. Þau eru ætluð einstaklingum sem þurfa á þverfaglegri þjónustu að halda. Nýlega var tryggt fjármagn fyrir áframhaldandi starfsemi geðheilsuteymi fanga. Einnig er í vinnslu að byggja upp geðheilsuteymi fyrir börn. Heilbrigðisráðherra skipaði stýrihóp tímabundið til að vakta óbein áhrif COVID-19 á geðheilsu og skilaði hópurinn skýrslu í maí sl. um áhrif faraldursins á börn og ungmenni. Fram kemur í skýrslunni að stýrihópurinn leggi til að farið verði í aðgerðir til að stytta bið eftir sérhæfðri geðheilbrigðisþjónustu á BUGL (Barna- og unglingageðdeild Landspítalans). Biðlistar þar hafa aukist umtalsvert. Sem stendur er geðsvið Landspítalans heldur ekki með í áformum um nýjan spítala, þrátt fyrir úreltar og óaðgengilegar byggingar sem standast ekki nútímakröfur. Nýtt geðsvið hefur ekki einu sinni verið á teikniborðinu hjá framkvæmdaraðilum. Áætla má að erfitt ástand sé í vændum sem vinda þarf ofan af. Margt eldra fólk ásamt einstaklingum í áhættuhópum hafa lokað sig af og einangrast enn meir í gegnum heimsfaraldurinn. Unga fólkið okkar hefur heldur ekki fengið að upplifa eðlileg félagsleg samskipti sem ættu að einkenna menntaskólaárin. Líkt og komið hefur fram er langur biðlisti á BUGL og getur bið eftir þjónustu barnasálfræðings á stofu sömuleiðis verið löng. Á síðustu misserum hefur umboðsmaður barna oft bent á það óásættanlega úrræðaleysi að börnum í leit að nauðsynlegri þjónustu sé vísað frá og jafnvel sett á biðlista. Upplýsingar um bið eftir ýmiss konar þjónustu fyrir börn má finna hér. Snemmtæk íhlutun skiptir sköpum á fyrstu árum í lífi barns. Hún er lykilatriði í farsæld barna og ungmenna um ókomna tíð. Ég skora því á stjórnvöld að leggja áherslu á heilsu þjóðarinnar nú þegar almenningur hefur búið við mikið óvissuástand undanfarin ár. Vissulega er óvissa fylgifiskur mannlegrar tilveru en nú er svo sannarlega þörf á mótvægisaðgerðum sem stuðla að bættri lýðheilsu þjóðarinnar! Höfundur er Reykvíkingur.
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar