Stangast blóðtaka úr merum á við lög? Björn M. Sigurjónsson skrifar 28. febrúar 2022 20:01 Í tilefni af þeirri umræðu sem verið hefur um blóðmerar undanfarið misseri, hafa vaknað spurningar um hvort þessi iðja stenst gildandi lög. Hér verða reifaðar nokkur álitamál um blóðmeraiðnaðinn og lagaleg sjónarmið. Fyrst er að telja lög um dýravernd nr. 55/2013 (dvl.) og reglugerð 910/2014 um hestahald. Megintilgangur dvl. sem er tíundaður í 1. gr.er „að stuðla að velferð dýra, þ.e. að þau séu laus við vanlíðan, hungur og þorsta, ótta og þjáningu, sársauka, meiðsli og sjúkdóma, í ljósi þess að dýr eru skyni gæddar verur. Enn fremur er það markmið laganna að þau geti sýnt sitt eðlilega atferli eins og frekast er unnt.“ Matvælastofnun (MAST) er falið eftirlitshlutverk skv. 4. gr. og matvælaráðherra fer með yfirstjórn málaflokksins. Þá er í 5. gr. dvl., Matvælastofnun skylt að leita álits fagráðs þegar um er að ræða sérstök málefni sem krefjast sérþekkingar t.d. dýralækna. Sjálf blóðtakan, þegar blóðmeri er komin í blóðtökubás og dýralæknir tekur við og framkvæmir læknisverkið fellur undir dvl. Í 4. tl. 3. gr. er tiltekið að læknisaðgerð feli í sér „aðgerð eða meðhöndlun að undangenginni sjúkdómsgreiningu dýralæknis, þ.m.t. gelding án rofs á húð.“ Blóðtaka fellur einnig undir 13. gr. reglugerðar um hestahald 910/2014, þar sem tiltekið er að dýralæknum sé óheimilt að framkvæma aðrar aðgerðir en þær sem séu í læknisfræðilegum tilgangi. Að lokum má nefna lög um dýralækna 66/1999 og að auki reglugerð 460/2017 um notkun dýra í vísindaskyni, sem hugsanlega gildir um blóðmerahald. Í dvl 55/2013 er fagráði um velferð dýra falið það verkefni að fjalla um m.a. tilraunir á dýrum. Það gerði fagráðið þ. 28. ágúst 2017 og ályktaði að blóðmerahald og blóðtaka falli undir lög um notkun dýra í vísindaskyni[1]. Ef farið væri að reglugerð nr. 460/2017 (tilraunadýralögin) og ályktun fagráðs stýrði för, væri blóðmerahaldi sjálfhætt með vísan í 1. tl. 10. gr. sem tiltekur að „tilraun skal ekki gerð ef önnur aðferð eða prófunaráætlun, til að ná fram þeim niðurstöðum sem sóst er eftir, sem felur ekki í sér notkun á lifandi dýri, er viðurkennd.“ Nú þegar hefur verið þróuð syntetisk aðferð til framleiðslu á eCG hormónalyfi sem er jafnáhrifarík og blóðmerahalds aðferðin.[2] Þetta fortakslausa bann við notun dýra í vísindaskyni er svo ítrekað í 20.gr. l.nr. 55/2013 sem tiltekur að „einungis má nota lifandi dýr í tilraunum ef ekki eru þekktar aðrar leiðir til að ná sambærilegum árangri.“ MAST virðist hafa hafnað þeirri ályktun fagráðsins ad blóðmerahald falli undir notkun dýra í vísindatilraunum þar sem að notkun dýra í lyfjaiðnaði, sem kalla má starfsvenjur í landbúnaði, falla ekki undir gildissvið reglugerðarinnar sbr. 5.tl. 2. gr. Ef niðurstaðan er sú að rg. 460/2017 gildi ekki um blóðmerahald, gilda því dýravelferðarlög nr. 55/2013 og reglugerð um hestahald 910/2014 auk annarra reglna um læknisverk á dýrum svo sem lög um dýralækna. Þá koma til álita þær reglur í dvl og rg um hestahald, sem takmarka heimild dýralækna til annars en aðgerða í læknisfræðilegum tilgangi og almennar reglur um velferð hrossa. Læknisfræðilegur tilgangur er skilgreindur sem greining og meðhöndlun sjúkdóma og áverka á sjúklingi í því markmiði að hann nái heilbrigði. Þó að dýr séu ræktuð til manneldis, er ótvírætt að á meðan þau lifa, er dýralæknum einungis heimilt að lækna þau og halda þeim heilbrigðum. Skyldur dýralækna eru svo skilgreindar í 2. gr. l. nr. 66/1998 að „Dýralæknar og heilbrigðisstarfsmenn dýra skulu standa vörð um heilsu dýra í landinu, stuðla að bættu heilsufari og velferð þeirra, aukinni arðsemi búfjár og góðum aðbúnaði og meðferð dýra.“ Orðalag 13. Gr. reglugerðar um hesta 910/2014 er ótvírætt að þessu leyti „Ekki má framkvæma aðgerðir á hrossum, þ. á m. á tönnum þeirra, án læknisfræðilegrar ástæðu.“ Dýralæknum eru veittar undanþágur frá skilyrðinu um hinn læknisfræðilega tilgang til dæmis til geldinga, merkinga og röspunar tanna sbr. 13 gr. rg. 910/2014 auk ýmissa annarra læknisverka sem ekki eru beinlínis í þágu heilbrigðis dýrsins og eru tilgreindar í ýmsum reglugerðum. Þessi læknisverk má kalla starfsvenjur í landbúnaði. Blóðtakan nýtur ekki undanþágu hvorki í dvl né reglugerð um hestahald eða öðrum reglum. Jafnvel þó að tilgreint sé í reglugerð um hestahald að blóðmerahald sé tilkynningaskylt til MAST, og það megi túlka sem lagaheimild fyrir blóðmerahaldi, sbr. viðauka við rg. 910/2014 um hestahald, breytir það ekki því að blóðtakan sjálf sem læknisverk nýtur ekki undanþágu. Nú liggja fyrir vísindalegar upplýsingar um að magn blóðs sem tekið er úr merunum er umfram heilbrigðismörk og gengur of nærri dýrunum sbr. grein Rósu Lífar Darradóttur læknis[3] og sömuleiðis niðurstöður dýralæknanna Barla Barandun og Prof. Dr. med. vet. Ewald Isenbügel[4]. Blóðtakan fer að því leyti í bága við almennar reglur dvl og reglugerðar um hesta að ekki megi misbjóða velferð þeirra og hið sama við um blóðtökuna sem læknisverk. Hún samræmist illa skyldum dýralækna sem lagðar eru á þá í inngangsgrein dýralæknalaganna. Um þetta þarf ekki að deila. Jafnvel þó líta megi á aðblóðtakan sé starfsvenja í landbúnaði, leysir það þetta læknisverk ekki undan skilyrðinu um hinn læknisfræðilega tilgang. Svo það standist lög krefst aðgerðin undanþágu frá því skilyrði. Vilji löggjafans er skýr þegar kemur að íslenska hestinum. Svo ítarleg er reglugerð 910/2014 um hestahald að t.d. er lagt bann við því að þvinga hross í höfuðburð, að þau séu án yfirgangs annarra hrossa, að innréttingar byrgi þeim ekki sýn, að þau megi ekki vera ein, o.s.frv. Hross skal því meðhöndla af stakri nærgætni með hliðsjón af eðli þeirra og lagt er fortakslaust bann við að misbjóða heilsu þeirra. Þetta samræmist nútímaviðhorfi Íslendinga til íslenska hestsins. Þar sem ljóst er að undanþáguheimild skortir í reglum fyrir blóðtöku er gagnrýnivert ad MAST hafi talið hana heimila. Samantekið má segja að í besta falli sé um að ræða stjórnsýsluhegðun sem ekki er reist á nægilega traustum lagalegum grunni og að MAST hafi hugsanlega farið út fyrir heimildir sínar og vanrækt að gaumgæfa nánar gildandi lög. Í versta falli er um að ræða gróf brot á lögum um velferð dýra og reglum um hestahald. Í öllu falli er einboðið er að stöðva blóðtöku úr merum að sinni. Höfundur er B.Sc, MPhil, ML og starfar sem lektor í Danmörku. [1]https://www.mast.is/static/files/liblisa/2017/10/25/fundargerdfagradvelferddyra170828.pdf. [2]https://phys.org/news/2017-09-biotech-hormone-ovulation-livestock.html [3] https://www.visir.is/g/20212196811d [4]https://www.visir.is/g/20222205974d/a-lits-gerd-um-heildar-blod-magn-is-lenska-hestsins-magn-og-tidni-blod-toku-og-mogu-leg-a-hrif-hennar-a-fyl-fullar-hryssur-ut-fra-sjonar-midum-dyra-laekna-visinda-og-dyra-verndar?fbclid=IwAR39Vwcr8ANaRUaDt6nqT2s2e5-_1JLUsCHDNqkcghHdMeNefSA9y4-lxgU Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hestar Blóðmerahald Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Í tilefni af þeirri umræðu sem verið hefur um blóðmerar undanfarið misseri, hafa vaknað spurningar um hvort þessi iðja stenst gildandi lög. Hér verða reifaðar nokkur álitamál um blóðmeraiðnaðinn og lagaleg sjónarmið. Fyrst er að telja lög um dýravernd nr. 55/2013 (dvl.) og reglugerð 910/2014 um hestahald. Megintilgangur dvl. sem er tíundaður í 1. gr.er „að stuðla að velferð dýra, þ.e. að þau séu laus við vanlíðan, hungur og þorsta, ótta og þjáningu, sársauka, meiðsli og sjúkdóma, í ljósi þess að dýr eru skyni gæddar verur. Enn fremur er það markmið laganna að þau geti sýnt sitt eðlilega atferli eins og frekast er unnt.“ Matvælastofnun (MAST) er falið eftirlitshlutverk skv. 4. gr. og matvælaráðherra fer með yfirstjórn málaflokksins. Þá er í 5. gr. dvl., Matvælastofnun skylt að leita álits fagráðs þegar um er að ræða sérstök málefni sem krefjast sérþekkingar t.d. dýralækna. Sjálf blóðtakan, þegar blóðmeri er komin í blóðtökubás og dýralæknir tekur við og framkvæmir læknisverkið fellur undir dvl. Í 4. tl. 3. gr. er tiltekið að læknisaðgerð feli í sér „aðgerð eða meðhöndlun að undangenginni sjúkdómsgreiningu dýralæknis, þ.m.t. gelding án rofs á húð.“ Blóðtaka fellur einnig undir 13. gr. reglugerðar um hestahald 910/2014, þar sem tiltekið er að dýralæknum sé óheimilt að framkvæma aðrar aðgerðir en þær sem séu í læknisfræðilegum tilgangi. Að lokum má nefna lög um dýralækna 66/1999 og að auki reglugerð 460/2017 um notkun dýra í vísindaskyni, sem hugsanlega gildir um blóðmerahald. Í dvl 55/2013 er fagráði um velferð dýra falið það verkefni að fjalla um m.a. tilraunir á dýrum. Það gerði fagráðið þ. 28. ágúst 2017 og ályktaði að blóðmerahald og blóðtaka falli undir lög um notkun dýra í vísindaskyni[1]. Ef farið væri að reglugerð nr. 460/2017 (tilraunadýralögin) og ályktun fagráðs stýrði för, væri blóðmerahaldi sjálfhætt með vísan í 1. tl. 10. gr. sem tiltekur að „tilraun skal ekki gerð ef önnur aðferð eða prófunaráætlun, til að ná fram þeim niðurstöðum sem sóst er eftir, sem felur ekki í sér notkun á lifandi dýri, er viðurkennd.“ Nú þegar hefur verið þróuð syntetisk aðferð til framleiðslu á eCG hormónalyfi sem er jafnáhrifarík og blóðmerahalds aðferðin.[2] Þetta fortakslausa bann við notun dýra í vísindaskyni er svo ítrekað í 20.gr. l.nr. 55/2013 sem tiltekur að „einungis má nota lifandi dýr í tilraunum ef ekki eru þekktar aðrar leiðir til að ná sambærilegum árangri.“ MAST virðist hafa hafnað þeirri ályktun fagráðsins ad blóðmerahald falli undir notkun dýra í vísindatilraunum þar sem að notkun dýra í lyfjaiðnaði, sem kalla má starfsvenjur í landbúnaði, falla ekki undir gildissvið reglugerðarinnar sbr. 5.tl. 2. gr. Ef niðurstaðan er sú að rg. 460/2017 gildi ekki um blóðmerahald, gilda því dýravelferðarlög nr. 55/2013 og reglugerð um hestahald 910/2014 auk annarra reglna um læknisverk á dýrum svo sem lög um dýralækna. Þá koma til álita þær reglur í dvl og rg um hestahald, sem takmarka heimild dýralækna til annars en aðgerða í læknisfræðilegum tilgangi og almennar reglur um velferð hrossa. Læknisfræðilegur tilgangur er skilgreindur sem greining og meðhöndlun sjúkdóma og áverka á sjúklingi í því markmiði að hann nái heilbrigði. Þó að dýr séu ræktuð til manneldis, er ótvírætt að á meðan þau lifa, er dýralæknum einungis heimilt að lækna þau og halda þeim heilbrigðum. Skyldur dýralækna eru svo skilgreindar í 2. gr. l. nr. 66/1998 að „Dýralæknar og heilbrigðisstarfsmenn dýra skulu standa vörð um heilsu dýra í landinu, stuðla að bættu heilsufari og velferð þeirra, aukinni arðsemi búfjár og góðum aðbúnaði og meðferð dýra.“ Orðalag 13. Gr. reglugerðar um hesta 910/2014 er ótvírætt að þessu leyti „Ekki má framkvæma aðgerðir á hrossum, þ. á m. á tönnum þeirra, án læknisfræðilegrar ástæðu.“ Dýralæknum eru veittar undanþágur frá skilyrðinu um hinn læknisfræðilega tilgang til dæmis til geldinga, merkinga og röspunar tanna sbr. 13 gr. rg. 910/2014 auk ýmissa annarra læknisverka sem ekki eru beinlínis í þágu heilbrigðis dýrsins og eru tilgreindar í ýmsum reglugerðum. Þessi læknisverk má kalla starfsvenjur í landbúnaði. Blóðtakan nýtur ekki undanþágu hvorki í dvl né reglugerð um hestahald eða öðrum reglum. Jafnvel þó að tilgreint sé í reglugerð um hestahald að blóðmerahald sé tilkynningaskylt til MAST, og það megi túlka sem lagaheimild fyrir blóðmerahaldi, sbr. viðauka við rg. 910/2014 um hestahald, breytir það ekki því að blóðtakan sjálf sem læknisverk nýtur ekki undanþágu. Nú liggja fyrir vísindalegar upplýsingar um að magn blóðs sem tekið er úr merunum er umfram heilbrigðismörk og gengur of nærri dýrunum sbr. grein Rósu Lífar Darradóttur læknis[3] og sömuleiðis niðurstöður dýralæknanna Barla Barandun og Prof. Dr. med. vet. Ewald Isenbügel[4]. Blóðtakan fer að því leyti í bága við almennar reglur dvl og reglugerðar um hesta að ekki megi misbjóða velferð þeirra og hið sama við um blóðtökuna sem læknisverk. Hún samræmist illa skyldum dýralækna sem lagðar eru á þá í inngangsgrein dýralæknalaganna. Um þetta þarf ekki að deila. Jafnvel þó líta megi á aðblóðtakan sé starfsvenja í landbúnaði, leysir það þetta læknisverk ekki undan skilyrðinu um hinn læknisfræðilega tilgang. Svo það standist lög krefst aðgerðin undanþágu frá því skilyrði. Vilji löggjafans er skýr þegar kemur að íslenska hestinum. Svo ítarleg er reglugerð 910/2014 um hestahald að t.d. er lagt bann við því að þvinga hross í höfuðburð, að þau séu án yfirgangs annarra hrossa, að innréttingar byrgi þeim ekki sýn, að þau megi ekki vera ein, o.s.frv. Hross skal því meðhöndla af stakri nærgætni með hliðsjón af eðli þeirra og lagt er fortakslaust bann við að misbjóða heilsu þeirra. Þetta samræmist nútímaviðhorfi Íslendinga til íslenska hestsins. Þar sem ljóst er að undanþáguheimild skortir í reglum fyrir blóðtöku er gagnrýnivert ad MAST hafi talið hana heimila. Samantekið má segja að í besta falli sé um að ræða stjórnsýsluhegðun sem ekki er reist á nægilega traustum lagalegum grunni og að MAST hafi hugsanlega farið út fyrir heimildir sínar og vanrækt að gaumgæfa nánar gildandi lög. Í versta falli er um að ræða gróf brot á lögum um velferð dýra og reglum um hestahald. Í öllu falli er einboðið er að stöðva blóðtöku úr merum að sinni. Höfundur er B.Sc, MPhil, ML og starfar sem lektor í Danmörku. [1]https://www.mast.is/static/files/liblisa/2017/10/25/fundargerdfagradvelferddyra170828.pdf. [2]https://phys.org/news/2017-09-biotech-hormone-ovulation-livestock.html [3] https://www.visir.is/g/20212196811d [4]https://www.visir.is/g/20222205974d/a-lits-gerd-um-heildar-blod-magn-is-lenska-hestsins-magn-og-tidni-blod-toku-og-mogu-leg-a-hrif-hennar-a-fyl-fullar-hryssur-ut-fra-sjonar-midum-dyra-laekna-visinda-og-dyra-verndar?fbclid=IwAR39Vwcr8ANaRUaDt6nqT2s2e5-_1JLUsCHDNqkcghHdMeNefSA9y4-lxgU
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar