Börn, sögur og sorg Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 3. apríl 2023 15:00 Sorg varðar okkur öll og enginn kemst í gegnum lífið án þess að upplifa sorg. Börn sem verða fyrir missi þurfa mikinn stuðning, sem fagaðilar og samtök á borð við Ljónshjarta og Örninn geta stutt við að veita, en öll börn þurfa fræðslu um sorg og sorgarviðbrögð sem hæfa þeirra aldri. Sögur gegna þar veigamiklu hlutverki og hafa misjöfn áhrif á börn. Sögur geta frætt eða hrætt börn um dauðann en þær veita uppalendum dýrmæt tækifæri til samtals. Hver man ekki eftir að hafa upplifað sorg Bamba og Simba í teiknimyndunum þekktu en merkilega mörg Disney ævintýri fjalla um foreldramissi. Erlendar bækur þýddar á íslensku hafa gagnast mörgum í að ræða um sorg og missi. Má þar nefna bók Astrid Lindgren Bróðir minn Ljónshjarta og bók Eyvind Skeie Sumarlandið, en báðar nálgast vonina um framhaldslíf í myndmáli Nangiala og sumarlandsins. Sorg og missir eru stef í íslenskum bókmenntum frá upphafi og Dagný Kristjánsdóttir nefnir í bók sinni Bókabörn að forvígismenn íslenskra barnabókmennta hafi átt það sameiginlegt að upplifa föðurmissi ungir: „Jónas Hallgrímsson missti föður sinn níu ára og Sigurbjörn [Sveinsson] sinn átta ára en Nonni [Jón Sveinsson] missti sinn föður 12 ára gamall. Í öllum tilfellum voru fjölskyldurnar leystar upp“ (bls. 257). Þau áföll lita frásagnir þessara höfunda með ólíkum hætti. Guðrún Helgadóttir nálgast sorg og missi í íslenskum veruleika í bókum sínum með augum félagslegs raunsæis og hispursleysi hennar hefur hjálpað mörgum við að greina og vinna úr eigin áfallasögu. Í þríleiknum Sitji Guðs englar er m.a. fjallað um alkóhólisma og lífsbaráttu almennings en í annarri bókinni Saman í hring er dýrmæt lýsing á sorgarferli barns. „Aldrei á ævi sinni hafði hún fundið svona einkennilega til“ (bls. 134). Samskipti barnanna við fullorðna fólkið bera einkenni sem margir uppalendur þekkja af börnum í sorg og börnin fá rými til að spyrja spurninga, gráta og njóta skjóls frá aðstandendum sínum. Ef maður er alveg drukknaður, er maður þá dáinn? spurði Abba hin.Já, þá er maður dáinn, sagði amma.Ég held að það sé fjólublátt að deyja, sagði Abba hin þá.Það held ég geti verið, sagði amma. Farðu nú upp að sofa. (Bls. 136) Af unglingabókum sem ræða sorg má nefna Tár bros og takkaskór eftir Þorgrím Þráinsson. Þar verður 14 ára stúlka fyrir bíl og sagan lýsir með dýrmætum hætti því sorgarferli sem vinahópurinn gengur í gegnum í kjölfarið af fráfalli hennar. Við sorgina blandast reiði því ökumaðurinn finnst ekki. Við andlát Agnesar lamaðist starfsemi Langholtsskóla að nokkru leiti. Það var eins og einhver hulin slæða hefði lagst yfir skólann. Nemendur gengu hljóðlegar um bygginguna, öll samskipti báru vott um tillitssemi, raddir voru lágværari, þögnin í tímum virtist stundum óbærileg. (Bls. 155) Af nýrri íslenskum barnabókum hefur bókin Loforðið eftir Hrund Þórsdóttur vakið verðskuldaða athygli en hún hlaut íslensku barnabókaverðlaunin 2007. Bókin fjallar um vináttu og missi 11 ára stelpna og lýsir með dýrmætum hætti sorgarferli barns. Næsta dag var haldin minningarathöfn um Eyvöru í skólanum og mamma fór með Ástu. Það var skrýtið að koma í skólann á laugardegi og hitta alla undir öðrum kringumstæðum en venjulega. Samkomusalurinn var troðfullur af krökkum og foreldrum. Allir voru alvarlegir á svipinn og margir sem höfðu þekkt Eyvöru vel sátu grátandi á fremstu bekkjunum. Margir aðrir grétu líka og fullorðna fólkinu virtist ekki líða betur en krökkunum. Sorgin var næstum því áþreifanleg. Hún hékk í loftinu og teygði sig óvægin inn í hjartað á öllum sem voru á staðnum. Loforðið hefur verið notuð í sálgæslunámi við Háskóla Íslands sem dæmi um fyrirmyndar sögu til að ræða um sorg við börn. Þegar rætt er við börn um sorg þarf að taka mið af aldri þeirra, mikilvægt er að tala af hreinskilni, að gefa frá upphafi réttar upplýsingar um hvernig andlát bar að og að forðast myndmál sem getur ruglað börn. Undan sorginni sleppur enginn og sorgin vitjar okkar á ólíkum æviskeiðum. Í gegnum sögur getum við átt dýrmæt samtöl við börnin okkar um sorg og missi og þannig búið þau undir þá reynslu þegar að henni kemur. Barn sem veit að dauðinn er hluti af lífinu og að sorgin eru eðlileg viðbrögð, lærir að því sé óhætt að leita til uppalenda og ástvina þegar sorgin kveður dyra. Það er dýrmæt lífsleikni í því fólgin að kannast við sorgina og jafnframt að sorgin er afleiðing ástar, við syrgjum og söknum þess sem við höfum elskað og þekkt. Á föstudaginn langa kl. 17.00 býður Fríkirkjan í Reykjavík upp á stund er nefnist Börn, sögur og sorg og þar mun Hrund Þórsdóttir tala um bók sína Loforðið og Sara Gríms um að tala við leikskólabörn um dauðann. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Mest lesið Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Sjá meira
Sorg varðar okkur öll og enginn kemst í gegnum lífið án þess að upplifa sorg. Börn sem verða fyrir missi þurfa mikinn stuðning, sem fagaðilar og samtök á borð við Ljónshjarta og Örninn geta stutt við að veita, en öll börn þurfa fræðslu um sorg og sorgarviðbrögð sem hæfa þeirra aldri. Sögur gegna þar veigamiklu hlutverki og hafa misjöfn áhrif á börn. Sögur geta frætt eða hrætt börn um dauðann en þær veita uppalendum dýrmæt tækifæri til samtals. Hver man ekki eftir að hafa upplifað sorg Bamba og Simba í teiknimyndunum þekktu en merkilega mörg Disney ævintýri fjalla um foreldramissi. Erlendar bækur þýddar á íslensku hafa gagnast mörgum í að ræða um sorg og missi. Má þar nefna bók Astrid Lindgren Bróðir minn Ljónshjarta og bók Eyvind Skeie Sumarlandið, en báðar nálgast vonina um framhaldslíf í myndmáli Nangiala og sumarlandsins. Sorg og missir eru stef í íslenskum bókmenntum frá upphafi og Dagný Kristjánsdóttir nefnir í bók sinni Bókabörn að forvígismenn íslenskra barnabókmennta hafi átt það sameiginlegt að upplifa föðurmissi ungir: „Jónas Hallgrímsson missti föður sinn níu ára og Sigurbjörn [Sveinsson] sinn átta ára en Nonni [Jón Sveinsson] missti sinn föður 12 ára gamall. Í öllum tilfellum voru fjölskyldurnar leystar upp“ (bls. 257). Þau áföll lita frásagnir þessara höfunda með ólíkum hætti. Guðrún Helgadóttir nálgast sorg og missi í íslenskum veruleika í bókum sínum með augum félagslegs raunsæis og hispursleysi hennar hefur hjálpað mörgum við að greina og vinna úr eigin áfallasögu. Í þríleiknum Sitji Guðs englar er m.a. fjallað um alkóhólisma og lífsbaráttu almennings en í annarri bókinni Saman í hring er dýrmæt lýsing á sorgarferli barns. „Aldrei á ævi sinni hafði hún fundið svona einkennilega til“ (bls. 134). Samskipti barnanna við fullorðna fólkið bera einkenni sem margir uppalendur þekkja af börnum í sorg og börnin fá rými til að spyrja spurninga, gráta og njóta skjóls frá aðstandendum sínum. Ef maður er alveg drukknaður, er maður þá dáinn? spurði Abba hin.Já, þá er maður dáinn, sagði amma.Ég held að það sé fjólublátt að deyja, sagði Abba hin þá.Það held ég geti verið, sagði amma. Farðu nú upp að sofa. (Bls. 136) Af unglingabókum sem ræða sorg má nefna Tár bros og takkaskór eftir Þorgrím Þráinsson. Þar verður 14 ára stúlka fyrir bíl og sagan lýsir með dýrmætum hætti því sorgarferli sem vinahópurinn gengur í gegnum í kjölfarið af fráfalli hennar. Við sorgina blandast reiði því ökumaðurinn finnst ekki. Við andlát Agnesar lamaðist starfsemi Langholtsskóla að nokkru leiti. Það var eins og einhver hulin slæða hefði lagst yfir skólann. Nemendur gengu hljóðlegar um bygginguna, öll samskipti báru vott um tillitssemi, raddir voru lágværari, þögnin í tímum virtist stundum óbærileg. (Bls. 155) Af nýrri íslenskum barnabókum hefur bókin Loforðið eftir Hrund Þórsdóttur vakið verðskuldaða athygli en hún hlaut íslensku barnabókaverðlaunin 2007. Bókin fjallar um vináttu og missi 11 ára stelpna og lýsir með dýrmætum hætti sorgarferli barns. Næsta dag var haldin minningarathöfn um Eyvöru í skólanum og mamma fór með Ástu. Það var skrýtið að koma í skólann á laugardegi og hitta alla undir öðrum kringumstæðum en venjulega. Samkomusalurinn var troðfullur af krökkum og foreldrum. Allir voru alvarlegir á svipinn og margir sem höfðu þekkt Eyvöru vel sátu grátandi á fremstu bekkjunum. Margir aðrir grétu líka og fullorðna fólkinu virtist ekki líða betur en krökkunum. Sorgin var næstum því áþreifanleg. Hún hékk í loftinu og teygði sig óvægin inn í hjartað á öllum sem voru á staðnum. Loforðið hefur verið notuð í sálgæslunámi við Háskóla Íslands sem dæmi um fyrirmyndar sögu til að ræða um sorg við börn. Þegar rætt er við börn um sorg þarf að taka mið af aldri þeirra, mikilvægt er að tala af hreinskilni, að gefa frá upphafi réttar upplýsingar um hvernig andlát bar að og að forðast myndmál sem getur ruglað börn. Undan sorginni sleppur enginn og sorgin vitjar okkar á ólíkum æviskeiðum. Í gegnum sögur getum við átt dýrmæt samtöl við börnin okkar um sorg og missi og þannig búið þau undir þá reynslu þegar að henni kemur. Barn sem veit að dauðinn er hluti af lífinu og að sorgin eru eðlileg viðbrögð, lærir að því sé óhætt að leita til uppalenda og ástvina þegar sorgin kveður dyra. Það er dýrmæt lífsleikni í því fólgin að kannast við sorgina og jafnframt að sorgin er afleiðing ástar, við syrgjum og söknum þess sem við höfum elskað og þekkt. Á föstudaginn langa kl. 17.00 býður Fríkirkjan í Reykjavík upp á stund er nefnist Börn, sögur og sorg og þar mun Hrund Þórsdóttir tala um bók sína Loforðið og Sara Gríms um að tala við leikskólabörn um dauðann. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík.
Ef maður er alveg drukknaður, er maður þá dáinn? spurði Abba hin.Já, þá er maður dáinn, sagði amma.Ég held að það sé fjólublátt að deyja, sagði Abba hin þá.Það held ég geti verið, sagði amma. Farðu nú upp að sofa. (Bls. 136)
Við andlát Agnesar lamaðist starfsemi Langholtsskóla að nokkru leiti. Það var eins og einhver hulin slæða hefði lagst yfir skólann. Nemendur gengu hljóðlegar um bygginguna, öll samskipti báru vott um tillitssemi, raddir voru lágværari, þögnin í tímum virtist stundum óbærileg. (Bls. 155)
Næsta dag var haldin minningarathöfn um Eyvöru í skólanum og mamma fór með Ástu. Það var skrýtið að koma í skólann á laugardegi og hitta alla undir öðrum kringumstæðum en venjulega. Samkomusalurinn var troðfullur af krökkum og foreldrum. Allir voru alvarlegir á svipinn og margir sem höfðu þekkt Eyvöru vel sátu grátandi á fremstu bekkjunum. Margir aðrir grétu líka og fullorðna fólkinu virtist ekki líða betur en krökkunum. Sorgin var næstum því áþreifanleg. Hún hékk í loftinu og teygði sig óvægin inn í hjartað á öllum sem voru á staðnum.
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun