Stefnan „stríðið gegn fíkniefnum“ er stórhættuleg, lærum af Portúgal! Guðni Freyr Öfjörð skrifar 30. apríl 2023 13:30 „Stríðið gegn fíkniefnum“ hefur verið alþjóðleg stefnu í nokkra áratugi, en hún hefur ekki náð markmiðum sínum. Frekar en að draga úr fíkniefnaneyslu og skaða tengt eiturlyfjum hefur það leitt til margvíslegra neikvæðra afleiðinga, þar á meðal fjöldafangelsisvistunnar, aukið ofbeldi, aukin dauðsföll, og útbreiðslu smitsjúkdóma. Ein helsta ástæða þess að stríðið gegn fíkniefnum hefur mistekist er sú að það lítur á eiturlyfjaneyslu og fíkn sem glæpamál frekar en lýðheilsuvandamál. Þessi nálgun hefur leitt til þess að of mikið er treyst á refsiaðgerðir eins og fangelsisvist, frekar en gagnreyndar aðferðir eins og afglæpavæðingu, auknar forvarnir og skaðaminnkun. Fangelsun og önnur refsing tengd fíkniefnavanda hefur haft hrikalegar afleiðingar, haft slæm áhrif á jaðarsett samfélög og aukið félagslegt og efnahagslegt misrétti. Þar að auki hefur stríðið gegn fíkniefnum leitt til útbreiðslu ólöglegra fíkniefnamarkaða, sem oft er stjórnað af ofbeldisfullum og siðlausum glæpasamtökum. Frekar en að draga úr framboði fíkniefna hefur stríðið gegn fíkniefnum í raun gert fíkniefni arðbærara og leitt til aukins ofbeldis og spillingar. Stríð gegnum fíkniefnum hefur leitt til þess að fíkniefnaheimurinn er orðinn að gróður uppsprettu fyrir siðlaust fólk sem nýtur sér neyð fólks í vanda. Þess vegna kalla ég eftir afglæpavæðingu fíkniefna og að ríkið fari í “samkeppni” við undirheimana. Hver er ávinningur afglæpavæðingar? Horfum til Portúgals. Árið 2001 varð Portúgal fyrsta landið í heiminum til að afglæpavæða notkun og vörslu allra fíkniefna, þar á meðal kókaíns og heróíns. Í stað þess að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem refsivert brot, lítur stefna Portúgals á það sem lýðheilsumál, með áherslu á forvarnir, meðferð og skaðaminnkun. Þessi róttæka breyting á nálgun hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar. Einn mikilvægasti ávinningurinn af afglæpavæðingu hefur verið fækkun dauðsfalla af völdum fíkniefna. Á árunum eftir stefnubreytinguna fækkaði dauðsföllum í Portúgal um 85 prósent, úr 369 árið 1999 í aðeins 56 árið 2012. Auk þess hefur nýjum HIV sýkingum meðal fíkniefnaneytenda einnig fækkað, úr 1.016 árið 2001 í aðeins 56 árið 2012. Annar stór ávinningur hefur verið aukinn fjöldi fólks sem leitar sér meðferðar og aðstoðar vegna fíknivanda. Þegar hótun um refsingu er fjarlægð úr kerfinu er líklegra að fólk sem notar fíkniefni leiti sér aðstoðar og stuðnings. Á áratugnum eftir stefnubreytinguna, meira en tvöfaldaðist fjöldi þeirra sem fóru í meðferð vegna fíknivanda, úr 23.654 árið 1998 í 51.645 árið 2008. Ennfremur hefur afglæpavæðing einnig sparað portúgölsku þjóðinni gífurlegt fjármagn. Með því að refsa ekki fíkniefnaneytendum hefur stjórnvöldum tekist að beina fjármagni í átt að forvarnar- og meðferðar áætlunum. Þetta hefur skilað verulegum sparnaði: rannsókn sem birt var í British Journal of Criminology áætlaði að afglæpavæðingarstefna Portúgals hafi sparað stjórnvöldum um það bil 8,8 milljónir evra (10,3 milljónir Bandaríkjadala) á ári. Þrátt fyrir áhyggjur af því að afglæpavæðing myndi leiða til aukinnar fíkniefnaneyslu hefur Portúgal ekki fundið fyrir neinni marktækri aukningu. Reyndar hefur fíkniefnaneysla ungs fólks í Portúgal minnkað eftir stefnubreytinguna. Samkvæmt skýrslu frá Evrópsku eftirlitsmiðstöðinni fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn lækkaði hlutfall 15 til 24 ára sem tilkynntu um neyslu á fíkniefnum á síðasta ári úr 16,8 prósentum árið 2001 í aðeins 10,6 prósent árið 2015. Niðurstaðan er sú að afglæpavæðing Portúgals á fíkniefnum hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar, þar á meðal fækkun fíkniefna tengdra dauðsfalla, fjölgun fólks sem leitar sér meðferðar vegna fíknar og kostnaðarsparnað fyrir stjórnvöld. Með því að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem lýðheilsuvandamál frekar en glæpsamlegt, hefur Portúgal sýnt fram á að önnur nálgun á fíkniefnastefnu getur skilað árangri. Heimildir: „Afglæpavæðing eiturlyfja í Portúgal: Lærdómur um að búa til sanngjarna og árangursríka fíkniefnastefnu,“ Open Society Foundations (2015). "A jafnvægi fíkniefnastefna: Dæmi um Portúgal," Drug and Alcohol Findings (2014). "Áhrif afglæpavæðingar á fíkniefnaneyslu og eiturlyfjatengdum skaða: Sönnunargögn frá Portúgal," British Journal of Criminology (2010). „Fíkniefnastefnusnið: Portúgal,“ Evrópsk eftirlitsmiðstöð fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn (2017). Höfundur er áhugamaður um samfélagsmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Fíkniefnabrot Guðni Freyr Öfjörð Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Leysum heimatilbúin vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúin vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Sjá meira
„Stríðið gegn fíkniefnum“ hefur verið alþjóðleg stefnu í nokkra áratugi, en hún hefur ekki náð markmiðum sínum. Frekar en að draga úr fíkniefnaneyslu og skaða tengt eiturlyfjum hefur það leitt til margvíslegra neikvæðra afleiðinga, þar á meðal fjöldafangelsisvistunnar, aukið ofbeldi, aukin dauðsföll, og útbreiðslu smitsjúkdóma. Ein helsta ástæða þess að stríðið gegn fíkniefnum hefur mistekist er sú að það lítur á eiturlyfjaneyslu og fíkn sem glæpamál frekar en lýðheilsuvandamál. Þessi nálgun hefur leitt til þess að of mikið er treyst á refsiaðgerðir eins og fangelsisvist, frekar en gagnreyndar aðferðir eins og afglæpavæðingu, auknar forvarnir og skaðaminnkun. Fangelsun og önnur refsing tengd fíkniefnavanda hefur haft hrikalegar afleiðingar, haft slæm áhrif á jaðarsett samfélög og aukið félagslegt og efnahagslegt misrétti. Þar að auki hefur stríðið gegn fíkniefnum leitt til útbreiðslu ólöglegra fíkniefnamarkaða, sem oft er stjórnað af ofbeldisfullum og siðlausum glæpasamtökum. Frekar en að draga úr framboði fíkniefna hefur stríðið gegn fíkniefnum í raun gert fíkniefni arðbærara og leitt til aukins ofbeldis og spillingar. Stríð gegnum fíkniefnum hefur leitt til þess að fíkniefnaheimurinn er orðinn að gróður uppsprettu fyrir siðlaust fólk sem nýtur sér neyð fólks í vanda. Þess vegna kalla ég eftir afglæpavæðingu fíkniefna og að ríkið fari í “samkeppni” við undirheimana. Hver er ávinningur afglæpavæðingar? Horfum til Portúgals. Árið 2001 varð Portúgal fyrsta landið í heiminum til að afglæpavæða notkun og vörslu allra fíkniefna, þar á meðal kókaíns og heróíns. Í stað þess að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem refsivert brot, lítur stefna Portúgals á það sem lýðheilsumál, með áherslu á forvarnir, meðferð og skaðaminnkun. Þessi róttæka breyting á nálgun hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar. Einn mikilvægasti ávinningurinn af afglæpavæðingu hefur verið fækkun dauðsfalla af völdum fíkniefna. Á árunum eftir stefnubreytinguna fækkaði dauðsföllum í Portúgal um 85 prósent, úr 369 árið 1999 í aðeins 56 árið 2012. Auk þess hefur nýjum HIV sýkingum meðal fíkniefnaneytenda einnig fækkað, úr 1.016 árið 2001 í aðeins 56 árið 2012. Annar stór ávinningur hefur verið aukinn fjöldi fólks sem leitar sér meðferðar og aðstoðar vegna fíknivanda. Þegar hótun um refsingu er fjarlægð úr kerfinu er líklegra að fólk sem notar fíkniefni leiti sér aðstoðar og stuðnings. Á áratugnum eftir stefnubreytinguna, meira en tvöfaldaðist fjöldi þeirra sem fóru í meðferð vegna fíknivanda, úr 23.654 árið 1998 í 51.645 árið 2008. Ennfremur hefur afglæpavæðing einnig sparað portúgölsku þjóðinni gífurlegt fjármagn. Með því að refsa ekki fíkniefnaneytendum hefur stjórnvöldum tekist að beina fjármagni í átt að forvarnar- og meðferðar áætlunum. Þetta hefur skilað verulegum sparnaði: rannsókn sem birt var í British Journal of Criminology áætlaði að afglæpavæðingarstefna Portúgals hafi sparað stjórnvöldum um það bil 8,8 milljónir evra (10,3 milljónir Bandaríkjadala) á ári. Þrátt fyrir áhyggjur af því að afglæpavæðing myndi leiða til aukinnar fíkniefnaneyslu hefur Portúgal ekki fundið fyrir neinni marktækri aukningu. Reyndar hefur fíkniefnaneysla ungs fólks í Portúgal minnkað eftir stefnubreytinguna. Samkvæmt skýrslu frá Evrópsku eftirlitsmiðstöðinni fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn lækkaði hlutfall 15 til 24 ára sem tilkynntu um neyslu á fíkniefnum á síðasta ári úr 16,8 prósentum árið 2001 í aðeins 10,6 prósent árið 2015. Niðurstaðan er sú að afglæpavæðing Portúgals á fíkniefnum hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar, þar á meðal fækkun fíkniefna tengdra dauðsfalla, fjölgun fólks sem leitar sér meðferðar vegna fíknar og kostnaðarsparnað fyrir stjórnvöld. Með því að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem lýðheilsuvandamál frekar en glæpsamlegt, hefur Portúgal sýnt fram á að önnur nálgun á fíkniefnastefnu getur skilað árangri. Heimildir: „Afglæpavæðing eiturlyfja í Portúgal: Lærdómur um að búa til sanngjarna og árangursríka fíkniefnastefnu,“ Open Society Foundations (2015). "A jafnvægi fíkniefnastefna: Dæmi um Portúgal," Drug and Alcohol Findings (2014). "Áhrif afglæpavæðingar á fíkniefnaneyslu og eiturlyfjatengdum skaða: Sönnunargögn frá Portúgal," British Journal of Criminology (2010). „Fíkniefnastefnusnið: Portúgal,“ Evrópsk eftirlitsmiðstöð fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn (2017). Höfundur er áhugamaður um samfélagsmál.
Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar
Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun