Stefnan „stríðið gegn fíkniefnum“ er stórhættuleg, lærum af Portúgal! Guðni Freyr Öfjörð skrifar 30. apríl 2023 13:30 „Stríðið gegn fíkniefnum“ hefur verið alþjóðleg stefnu í nokkra áratugi, en hún hefur ekki náð markmiðum sínum. Frekar en að draga úr fíkniefnaneyslu og skaða tengt eiturlyfjum hefur það leitt til margvíslegra neikvæðra afleiðinga, þar á meðal fjöldafangelsisvistunnar, aukið ofbeldi, aukin dauðsföll, og útbreiðslu smitsjúkdóma. Ein helsta ástæða þess að stríðið gegn fíkniefnum hefur mistekist er sú að það lítur á eiturlyfjaneyslu og fíkn sem glæpamál frekar en lýðheilsuvandamál. Þessi nálgun hefur leitt til þess að of mikið er treyst á refsiaðgerðir eins og fangelsisvist, frekar en gagnreyndar aðferðir eins og afglæpavæðingu, auknar forvarnir og skaðaminnkun. Fangelsun og önnur refsing tengd fíkniefnavanda hefur haft hrikalegar afleiðingar, haft slæm áhrif á jaðarsett samfélög og aukið félagslegt og efnahagslegt misrétti. Þar að auki hefur stríðið gegn fíkniefnum leitt til útbreiðslu ólöglegra fíkniefnamarkaða, sem oft er stjórnað af ofbeldisfullum og siðlausum glæpasamtökum. Frekar en að draga úr framboði fíkniefna hefur stríðið gegn fíkniefnum í raun gert fíkniefni arðbærara og leitt til aukins ofbeldis og spillingar. Stríð gegnum fíkniefnum hefur leitt til þess að fíkniefnaheimurinn er orðinn að gróður uppsprettu fyrir siðlaust fólk sem nýtur sér neyð fólks í vanda. Þess vegna kalla ég eftir afglæpavæðingu fíkniefna og að ríkið fari í “samkeppni” við undirheimana. Hver er ávinningur afglæpavæðingar? Horfum til Portúgals. Árið 2001 varð Portúgal fyrsta landið í heiminum til að afglæpavæða notkun og vörslu allra fíkniefna, þar á meðal kókaíns og heróíns. Í stað þess að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem refsivert brot, lítur stefna Portúgals á það sem lýðheilsumál, með áherslu á forvarnir, meðferð og skaðaminnkun. Þessi róttæka breyting á nálgun hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar. Einn mikilvægasti ávinningurinn af afglæpavæðingu hefur verið fækkun dauðsfalla af völdum fíkniefna. Á árunum eftir stefnubreytinguna fækkaði dauðsföllum í Portúgal um 85 prósent, úr 369 árið 1999 í aðeins 56 árið 2012. Auk þess hefur nýjum HIV sýkingum meðal fíkniefnaneytenda einnig fækkað, úr 1.016 árið 2001 í aðeins 56 árið 2012. Annar stór ávinningur hefur verið aukinn fjöldi fólks sem leitar sér meðferðar og aðstoðar vegna fíknivanda. Þegar hótun um refsingu er fjarlægð úr kerfinu er líklegra að fólk sem notar fíkniefni leiti sér aðstoðar og stuðnings. Á áratugnum eftir stefnubreytinguna, meira en tvöfaldaðist fjöldi þeirra sem fóru í meðferð vegna fíknivanda, úr 23.654 árið 1998 í 51.645 árið 2008. Ennfremur hefur afglæpavæðing einnig sparað portúgölsku þjóðinni gífurlegt fjármagn. Með því að refsa ekki fíkniefnaneytendum hefur stjórnvöldum tekist að beina fjármagni í átt að forvarnar- og meðferðar áætlunum. Þetta hefur skilað verulegum sparnaði: rannsókn sem birt var í British Journal of Criminology áætlaði að afglæpavæðingarstefna Portúgals hafi sparað stjórnvöldum um það bil 8,8 milljónir evra (10,3 milljónir Bandaríkjadala) á ári. Þrátt fyrir áhyggjur af því að afglæpavæðing myndi leiða til aukinnar fíkniefnaneyslu hefur Portúgal ekki fundið fyrir neinni marktækri aukningu. Reyndar hefur fíkniefnaneysla ungs fólks í Portúgal minnkað eftir stefnubreytinguna. Samkvæmt skýrslu frá Evrópsku eftirlitsmiðstöðinni fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn lækkaði hlutfall 15 til 24 ára sem tilkynntu um neyslu á fíkniefnum á síðasta ári úr 16,8 prósentum árið 2001 í aðeins 10,6 prósent árið 2015. Niðurstaðan er sú að afglæpavæðing Portúgals á fíkniefnum hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar, þar á meðal fækkun fíkniefna tengdra dauðsfalla, fjölgun fólks sem leitar sér meðferðar vegna fíknar og kostnaðarsparnað fyrir stjórnvöld. Með því að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem lýðheilsuvandamál frekar en glæpsamlegt, hefur Portúgal sýnt fram á að önnur nálgun á fíkniefnastefnu getur skilað árangri. Heimildir: „Afglæpavæðing eiturlyfja í Portúgal: Lærdómur um að búa til sanngjarna og árangursríka fíkniefnastefnu,“ Open Society Foundations (2015). "A jafnvægi fíkniefnastefna: Dæmi um Portúgal," Drug and Alcohol Findings (2014). "Áhrif afglæpavæðingar á fíkniefnaneyslu og eiturlyfjatengdum skaða: Sönnunargögn frá Portúgal," British Journal of Criminology (2010). „Fíkniefnastefnusnið: Portúgal,“ Evrópsk eftirlitsmiðstöð fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn (2017). Höfundur er áhugamaður um samfélagsmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Fíkniefnabrot Guðni Freyr Öfjörð Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Skoðun Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Sjá meira
„Stríðið gegn fíkniefnum“ hefur verið alþjóðleg stefnu í nokkra áratugi, en hún hefur ekki náð markmiðum sínum. Frekar en að draga úr fíkniefnaneyslu og skaða tengt eiturlyfjum hefur það leitt til margvíslegra neikvæðra afleiðinga, þar á meðal fjöldafangelsisvistunnar, aukið ofbeldi, aukin dauðsföll, og útbreiðslu smitsjúkdóma. Ein helsta ástæða þess að stríðið gegn fíkniefnum hefur mistekist er sú að það lítur á eiturlyfjaneyslu og fíkn sem glæpamál frekar en lýðheilsuvandamál. Þessi nálgun hefur leitt til þess að of mikið er treyst á refsiaðgerðir eins og fangelsisvist, frekar en gagnreyndar aðferðir eins og afglæpavæðingu, auknar forvarnir og skaðaminnkun. Fangelsun og önnur refsing tengd fíkniefnavanda hefur haft hrikalegar afleiðingar, haft slæm áhrif á jaðarsett samfélög og aukið félagslegt og efnahagslegt misrétti. Þar að auki hefur stríðið gegn fíkniefnum leitt til útbreiðslu ólöglegra fíkniefnamarkaða, sem oft er stjórnað af ofbeldisfullum og siðlausum glæpasamtökum. Frekar en að draga úr framboði fíkniefna hefur stríðið gegn fíkniefnum í raun gert fíkniefni arðbærara og leitt til aukins ofbeldis og spillingar. Stríð gegnum fíkniefnum hefur leitt til þess að fíkniefnaheimurinn er orðinn að gróður uppsprettu fyrir siðlaust fólk sem nýtur sér neyð fólks í vanda. Þess vegna kalla ég eftir afglæpavæðingu fíkniefna og að ríkið fari í “samkeppni” við undirheimana. Hver er ávinningur afglæpavæðingar? Horfum til Portúgals. Árið 2001 varð Portúgal fyrsta landið í heiminum til að afglæpavæða notkun og vörslu allra fíkniefna, þar á meðal kókaíns og heróíns. Í stað þess að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem refsivert brot, lítur stefna Portúgals á það sem lýðheilsumál, með áherslu á forvarnir, meðferð og skaðaminnkun. Þessi róttæka breyting á nálgun hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar. Einn mikilvægasti ávinningurinn af afglæpavæðingu hefur verið fækkun dauðsfalla af völdum fíkniefna. Á árunum eftir stefnubreytinguna fækkaði dauðsföllum í Portúgal um 85 prósent, úr 369 árið 1999 í aðeins 56 árið 2012. Auk þess hefur nýjum HIV sýkingum meðal fíkniefnaneytenda einnig fækkað, úr 1.016 árið 2001 í aðeins 56 árið 2012. Annar stór ávinningur hefur verið aukinn fjöldi fólks sem leitar sér meðferðar og aðstoðar vegna fíknivanda. Þegar hótun um refsingu er fjarlægð úr kerfinu er líklegra að fólk sem notar fíkniefni leiti sér aðstoðar og stuðnings. Á áratugnum eftir stefnubreytinguna, meira en tvöfaldaðist fjöldi þeirra sem fóru í meðferð vegna fíknivanda, úr 23.654 árið 1998 í 51.645 árið 2008. Ennfremur hefur afglæpavæðing einnig sparað portúgölsku þjóðinni gífurlegt fjármagn. Með því að refsa ekki fíkniefnaneytendum hefur stjórnvöldum tekist að beina fjármagni í átt að forvarnar- og meðferðar áætlunum. Þetta hefur skilað verulegum sparnaði: rannsókn sem birt var í British Journal of Criminology áætlaði að afglæpavæðingarstefna Portúgals hafi sparað stjórnvöldum um það bil 8,8 milljónir evra (10,3 milljónir Bandaríkjadala) á ári. Þrátt fyrir áhyggjur af því að afglæpavæðing myndi leiða til aukinnar fíkniefnaneyslu hefur Portúgal ekki fundið fyrir neinni marktækri aukningu. Reyndar hefur fíkniefnaneysla ungs fólks í Portúgal minnkað eftir stefnubreytinguna. Samkvæmt skýrslu frá Evrópsku eftirlitsmiðstöðinni fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn lækkaði hlutfall 15 til 24 ára sem tilkynntu um neyslu á fíkniefnum á síðasta ári úr 16,8 prósentum árið 2001 í aðeins 10,6 prósent árið 2015. Niðurstaðan er sú að afglæpavæðing Portúgals á fíkniefnum hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar, þar á meðal fækkun fíkniefna tengdra dauðsfalla, fjölgun fólks sem leitar sér meðferðar vegna fíknar og kostnaðarsparnað fyrir stjórnvöld. Með því að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem lýðheilsuvandamál frekar en glæpsamlegt, hefur Portúgal sýnt fram á að önnur nálgun á fíkniefnastefnu getur skilað árangri. Heimildir: „Afglæpavæðing eiturlyfja í Portúgal: Lærdómur um að búa til sanngjarna og árangursríka fíkniefnastefnu,“ Open Society Foundations (2015). "A jafnvægi fíkniefnastefna: Dæmi um Portúgal," Drug and Alcohol Findings (2014). "Áhrif afglæpavæðingar á fíkniefnaneyslu og eiturlyfjatengdum skaða: Sönnunargögn frá Portúgal," British Journal of Criminology (2010). „Fíkniefnastefnusnið: Portúgal,“ Evrópsk eftirlitsmiðstöð fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn (2017). Höfundur er áhugamaður um samfélagsmál.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar