Er apótekið opið? – af skyldum lyfsala Már Egilsson skrifar 6. júní 2023 14:31 Lyfsalar og apótek eru mikilvægur hlekkur í samfellu heilbrigðisþjónustunnar og bera ábyrgð á að aðgengi fólks sé tryggt að þeirri lyfjameðferð sem þörf er á, þegar hennar er þörf. Það kemur því mörgum spánskt fyrir sjónir, hversu takmarkaður opnunartími apóteka er, sérstaklega á landsbyggðinni og þar með hversu skert aðgengi margra Íslendinga er að nauðsynlegum lyfjum. Það er þó ljóst að sjúkdómar og einkenni spyrja ekki alltaf hvort sé dagur eða nótt og getur verið mikilvægt að meðferð hefjist fyrr en seinna ef um bráð veikindi er að ræða, ekki er síður mikilvægt að besta lyfjameðferð sem þörf er á hverju sinni, standi til boða. Á höfuðborgarsvæðinu sinnir kvöldþjónusta Læknavaktar íbúum fram á kvöld og er lyfsala í nálægu húsnæði opið til miðnættis. Næturþjónustu höfuðborgarsvæðis er að mestu sinnt af Bráðamóttöku Landspítala og þar hafa læknar og þeirra sjúklingar aðgang að lyfjalager eða apóteki sjúkrahússins. Fjarri höfuðborginni á hinn bóginn, er læknir á vegum heilsugæslu iðulega á gæsluvakt fyrir ákveðið svæði allan sólarhringinn og er gert ráð fyrir að viðkomandi sinni bráðum veikindum sem ekki alltaf krefjast innlagnar á sjúkrahús eða meðferðar á bráðamóttöku. Ég þori að fullyrða að á hverjum einasta degi koma hins vegar upp tilvik þar sem veikt fólk á landsbyggð, lendir í því að þurfa tiltekna lyfjameðferð utan dagvinnu en ekkert apótek er opið til að afhenda fólki þau lyf sem læknir telur nauðsynleg. Það leiðir því miður oft til ónákvæmrar meðferðar þegar lyf eru tekin úr lyfjaskáp heilsugæslu sem er með takmörkuðu úrvali, eða til þess að töf verður á að meðferð hefjist, ef bíða þarf til næsta dags eða fram yfir helgi. Þessi staða er uppi á stórum svæðum víða um land, að bróðurpart sólarhrings virka daga, sunnudaga og helgidaga eru engin apótek opin til að þjónusta veika Íslendinga og aðra sem dvelja hér á landi. Sem dæmi má nefna að alla virka daga eftir klukkan 18:00 eru engin apótek opin á öllu Austurlandi, og að sama skapi er ekki eitt einasta apótek opið frá kl 14:00 á laugardögum til mánudags kl 10:00 – í öllum landsfjórðungnum eins og hann leggur sig. Til að koma til móts við þennan skort á þjónustu og framboði smásala lyfja, hefur algjör lágmarkslausn orðið ofan á, sem má deila um hvort sé fullnægjandi og hvort eigi að vera föst í sessi enda má segja að hún sé hvorki fugl né fiskur. Þannig hefur verið komið upp skáp inni á heilsugæslum í héraði, með völdum lyfjum úr apótekinu sem læknar afgreiða úr utan opnunartíma apótekanna og sem starfsmenn apóteka fylla á. Skárra en ekkert vissulega, en því miður er framboðið í þessum skápum afar naumt og ábyrgð á áfyllingu oft á tíðum ekki tekin nægilega alvarlega. Með þessari lágmarkslausn, leggja lyfsalar litla fingur á plóg en sleppa undan þeim kostnaði, ábyrgð og vinnu sem felst í vaktskyldu sem væri til að mynda hægt að hafa innifalin í rekstrarleyfi apóteka. Má þá hafa í huga að ekki er heimilt að selja flest lyf í öðrum verslunum. Engin lög eða reglugerðir virðast heldur skilgreina ábyrgð lyfsala á framboði eða áfyllingu lyfjaskápa á heilsugæslu og er hipsumhaps hve reglulega er fyllt á þá, misjafnt eftir tímabilum og svæðum. Það sem meira er sumir lyfsalar verða samdauna þessari greiðvikni heilsugæslunnar og malda jafnvel í móinn þegar læknar óska eftir að auka úrval neyðarlyfja í lyfjaskáp með það í huga að bæta gæði og öryggi þjónustunnar. Lyfsalar taka því þá sem gefnu og virðast hafa gleymt þeim sparnaði og vinnu sem heilbrigðisstofnanir og vakthafandi læknar viðkomandi svæða hafa tekið á sig fyrir þeirra hönd. Árið 2020 voru ný lyfjalög samþykkt á alþingi og taka þau m.a. mið af reglugerðum og tilskipunum EES og ESB. Þar eru tilgreind í fyrsta kafla, markmið laganna m.a.: „að tryggja landsmönnum nægilegt framboð af nauðsynlegum lyfjum [...]“ Þrátt fyrir þessi göfugu orð, þá er ábyrgð lyfsala, hvergi nægilega vel skilgreind þegar lengra er lesið. Smásöluaðilar lyfja hafa því væntanlega ekki lögformlegar skyldur eða ábyrgð hvað varðar opnunartíma eða vaktskyldu lyfjafræðinga en víkjast því miður undan siðferðislegu skyldunni eða hafa ekki leitt hugann að henni. Ásýndin vekur upp þá spurningu hvort starfsemin grundvallist einungis á arðsemi án þess að litið sé til ábyrgðar og skyldu gagnvart Íslendingum sem veikjast. Mætti segja að með skeytingarleysinu sé lítið gert úr mikilvægi lyfjafræðinga og hlutverki þeirra við veitingu heilbrigðisþjónustu, að rétt sé staðið að málum við lyfjablöndun, ráðgjöf og afhendingu lyfja. Taka má dæmi af stórri keðju apóteka hérlendis með útibú víða um land sem greiddi sér hálfan milljarð í arð árið 2022. Rekstrargrundvöllurinn hlýtur að vera til staðar fyrir rýmri opnunartíma eða bakvakt lyfjafræðings, þó ekki væri nema miðsvæðis á einum landsfjórðungi. Hugsanlega telja stóru verslunarkeðjurnar að apótek séu barn síns tíma á landsbyggð og sala á lyfjum sé ekki nægilega arðbær til að veita megi neyðarþjónustu utan dagvinnu. Ef apótekum á einkamarkaði tekst ekki að tryggja aðgengi landsmanna að lyfjum, þá þarf að finna aðrar lausnir. Enda getur tímanleg og rétt lyfjameðferð oft á tíðum komið í veg fyrir að veikindi versni, eða þegar best lætur komið í veg fyrir sjúkrahúsinnlögn. OLLE [of langt, las ekki]: Tryggja þarf aðgengi allra Íslendinga að nauðsynlegum lyfjum, hvenær sem þeirra er þörf. Ein leið væri að skilgreina nánar með reglugerð eða í rekstraleyfi, ábyrgð lyfsala gagnvart rúmum opnunartíma eða vaktþjónustu lyfjafræðinga utan dagvinnu. Höfundur er heimilislæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lyf Heilbrigðismál Mest lesið Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson Skoðun Landsbyggðin án háskóla? Ketill Sigurður Jóelsson Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar Skoðun Skoðun Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Sjá meira
Lyfsalar og apótek eru mikilvægur hlekkur í samfellu heilbrigðisþjónustunnar og bera ábyrgð á að aðgengi fólks sé tryggt að þeirri lyfjameðferð sem þörf er á, þegar hennar er þörf. Það kemur því mörgum spánskt fyrir sjónir, hversu takmarkaður opnunartími apóteka er, sérstaklega á landsbyggðinni og þar með hversu skert aðgengi margra Íslendinga er að nauðsynlegum lyfjum. Það er þó ljóst að sjúkdómar og einkenni spyrja ekki alltaf hvort sé dagur eða nótt og getur verið mikilvægt að meðferð hefjist fyrr en seinna ef um bráð veikindi er að ræða, ekki er síður mikilvægt að besta lyfjameðferð sem þörf er á hverju sinni, standi til boða. Á höfuðborgarsvæðinu sinnir kvöldþjónusta Læknavaktar íbúum fram á kvöld og er lyfsala í nálægu húsnæði opið til miðnættis. Næturþjónustu höfuðborgarsvæðis er að mestu sinnt af Bráðamóttöku Landspítala og þar hafa læknar og þeirra sjúklingar aðgang að lyfjalager eða apóteki sjúkrahússins. Fjarri höfuðborginni á hinn bóginn, er læknir á vegum heilsugæslu iðulega á gæsluvakt fyrir ákveðið svæði allan sólarhringinn og er gert ráð fyrir að viðkomandi sinni bráðum veikindum sem ekki alltaf krefjast innlagnar á sjúkrahús eða meðferðar á bráðamóttöku. Ég þori að fullyrða að á hverjum einasta degi koma hins vegar upp tilvik þar sem veikt fólk á landsbyggð, lendir í því að þurfa tiltekna lyfjameðferð utan dagvinnu en ekkert apótek er opið til að afhenda fólki þau lyf sem læknir telur nauðsynleg. Það leiðir því miður oft til ónákvæmrar meðferðar þegar lyf eru tekin úr lyfjaskáp heilsugæslu sem er með takmörkuðu úrvali, eða til þess að töf verður á að meðferð hefjist, ef bíða þarf til næsta dags eða fram yfir helgi. Þessi staða er uppi á stórum svæðum víða um land, að bróðurpart sólarhrings virka daga, sunnudaga og helgidaga eru engin apótek opin til að þjónusta veika Íslendinga og aðra sem dvelja hér á landi. Sem dæmi má nefna að alla virka daga eftir klukkan 18:00 eru engin apótek opin á öllu Austurlandi, og að sama skapi er ekki eitt einasta apótek opið frá kl 14:00 á laugardögum til mánudags kl 10:00 – í öllum landsfjórðungnum eins og hann leggur sig. Til að koma til móts við þennan skort á þjónustu og framboði smásala lyfja, hefur algjör lágmarkslausn orðið ofan á, sem má deila um hvort sé fullnægjandi og hvort eigi að vera föst í sessi enda má segja að hún sé hvorki fugl né fiskur. Þannig hefur verið komið upp skáp inni á heilsugæslum í héraði, með völdum lyfjum úr apótekinu sem læknar afgreiða úr utan opnunartíma apótekanna og sem starfsmenn apóteka fylla á. Skárra en ekkert vissulega, en því miður er framboðið í þessum skápum afar naumt og ábyrgð á áfyllingu oft á tíðum ekki tekin nægilega alvarlega. Með þessari lágmarkslausn, leggja lyfsalar litla fingur á plóg en sleppa undan þeim kostnaði, ábyrgð og vinnu sem felst í vaktskyldu sem væri til að mynda hægt að hafa innifalin í rekstrarleyfi apóteka. Má þá hafa í huga að ekki er heimilt að selja flest lyf í öðrum verslunum. Engin lög eða reglugerðir virðast heldur skilgreina ábyrgð lyfsala á framboði eða áfyllingu lyfjaskápa á heilsugæslu og er hipsumhaps hve reglulega er fyllt á þá, misjafnt eftir tímabilum og svæðum. Það sem meira er sumir lyfsalar verða samdauna þessari greiðvikni heilsugæslunnar og malda jafnvel í móinn þegar læknar óska eftir að auka úrval neyðarlyfja í lyfjaskáp með það í huga að bæta gæði og öryggi þjónustunnar. Lyfsalar taka því þá sem gefnu og virðast hafa gleymt þeim sparnaði og vinnu sem heilbrigðisstofnanir og vakthafandi læknar viðkomandi svæða hafa tekið á sig fyrir þeirra hönd. Árið 2020 voru ný lyfjalög samþykkt á alþingi og taka þau m.a. mið af reglugerðum og tilskipunum EES og ESB. Þar eru tilgreind í fyrsta kafla, markmið laganna m.a.: „að tryggja landsmönnum nægilegt framboð af nauðsynlegum lyfjum [...]“ Þrátt fyrir þessi göfugu orð, þá er ábyrgð lyfsala, hvergi nægilega vel skilgreind þegar lengra er lesið. Smásöluaðilar lyfja hafa því væntanlega ekki lögformlegar skyldur eða ábyrgð hvað varðar opnunartíma eða vaktskyldu lyfjafræðinga en víkjast því miður undan siðferðislegu skyldunni eða hafa ekki leitt hugann að henni. Ásýndin vekur upp þá spurningu hvort starfsemin grundvallist einungis á arðsemi án þess að litið sé til ábyrgðar og skyldu gagnvart Íslendingum sem veikjast. Mætti segja að með skeytingarleysinu sé lítið gert úr mikilvægi lyfjafræðinga og hlutverki þeirra við veitingu heilbrigðisþjónustu, að rétt sé staðið að málum við lyfjablöndun, ráðgjöf og afhendingu lyfja. Taka má dæmi af stórri keðju apóteka hérlendis með útibú víða um land sem greiddi sér hálfan milljarð í arð árið 2022. Rekstrargrundvöllurinn hlýtur að vera til staðar fyrir rýmri opnunartíma eða bakvakt lyfjafræðings, þó ekki væri nema miðsvæðis á einum landsfjórðungi. Hugsanlega telja stóru verslunarkeðjurnar að apótek séu barn síns tíma á landsbyggð og sala á lyfjum sé ekki nægilega arðbær til að veita megi neyðarþjónustu utan dagvinnu. Ef apótekum á einkamarkaði tekst ekki að tryggja aðgengi landsmanna að lyfjum, þá þarf að finna aðrar lausnir. Enda getur tímanleg og rétt lyfjameðferð oft á tíðum komið í veg fyrir að veikindi versni, eða þegar best lætur komið í veg fyrir sjúkrahúsinnlögn. OLLE [of langt, las ekki]: Tryggja þarf aðgengi allra Íslendinga að nauðsynlegum lyfjum, hvenær sem þeirra er þörf. Ein leið væri að skilgreina nánar með reglugerð eða í rekstraleyfi, ábyrgð lyfsala gagnvart rúmum opnunartíma eða vaktþjónustu lyfjafræðinga utan dagvinnu. Höfundur er heimilislæknir.
Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir Skoðun
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir Skoðun
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun