Til SFS: Já, treystum vísindunum Elvar Örn Friðriksson skrifar 6. september 2023 12:31 Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) reyna þessa dagana að slá ryki í augu landsmanna varðandi það alvarlega mengunarslys sem á sér stað í íslenskri náttúru. Mengun í formi erfðablöndunar vegna norskra eldislaxa sem sleppa úr sjókvíum. SFS gerir lítið úr málinu og segir að „slysasleppingar“ séu eðlilegasti hlutur, nú síðast í Viðskiptablaðinu og að við eigum að vera róleg að og treysta vísindunum....þetta reddast. Talandi um vísindin. Skoðum aðeins reynslu annara landa af sjókvíaeldi og hvað vísindin hafa að segja um það. Norska vísindaráðið (vitenskapelig råd for lakseforvaltning) hefur árum saman flokkað sjókvíaeldi sem stærstu manngerðu ógnina við villta laxastofna. Þar í landi eru nú um 70% laxastofna erfðablandaðir og heildarfjöldi villtra laxa sem snýr aftur í sína heimaá er nú aðeins um helmingur af því sem var á níunda áratugnum. Það er ótrúlega óábyrgt að tala um mengunarslys eins og slysasleppingar sem sjálfsagðan og eðlilegan hlut. Fyrir ekki það löngu síðan sluppu meira en 80.000 laxar út úr kví hjá Arnarlaxi. Það er meira heldur en allur villti stofninn á Íslandi. Nýjasta mengunarslysið er í boði Arctic Fish þar sem að gat kom í ljós á kví í Patreksfirði. Fyrirtækið svaraði með því að segja að búið væri að hanna umgjörð um iðnaðinn sem verndi villta laxastofninn. Síðan þá hafa eldislaxar synt upp í fjölmargar ár og er Hafrannsóknarstofnun nú að fara í gegnum tugi af sýnum til að rekja uppruna þessara fiska. Fiskarnir í umræddri kví voru um 80 cm og 6-7kg. Eldislaxar af þessari stærð hafa nú fundist víða og allt upp í 250km frá kvíunum. Þrátt fyrir það heldur SFS því staðfastlega fram að eldislaxinn sem sleppur haldi sig að mestu í kringum kvíarnar. 2015 gaf Veiðimálastofnun út leiðbeiningar um að "Ef það gerist [lax sleppur úr kví] geta eldislaxar gengið í ár og blandast íslenskum laxi og þar með haft áhrif á erfðir og aðlögunarhæfni villtra laxastofna." Vísindin sem SFS er að vísa í er áhættumat erfðablöndunar. Þar er talað um skilgreindar laxveiðiár. Þannig að vísindin sem hér er verið að vísa í, skilgreina hvaða laxastofnum má útrýma og hvaða laxastofnum á að reyna að útrýma ekki. Ef að laxastofn er fáliðaður og veiðitölur ekki nógu háar er þá í lagi að útrýma þeim stofni? Allir villtir stofnar hafa sinn tilverurétt og þegar áhættumat erfðablöndunar var rýnt af erlendum sérfræðingum með áratuga reynslu af áhrifum sjókvíaeldis var þeirra álit að huga þurfti að litlu stofunum og að erfðablöndun væri sérstaklega hættuleg íslenskum stofnum þar sem að hér væri notast við norskættaðan frjóan eldislax, sem væri mjög frábrugðinn þeim villta íslenska. Einnig gerðu þeir athugasemdir við það að skortur væri á frumkvæði og virkni eftirlits. Svo er það hin sorglega staðreynd að stórslysin gerast í sjókvíaeldi og þau gerast oft. Þó að áhættumat erfðablöndunar sé búið að skilgreina hvað sumum þykir ásættanleg erfðablöndun þá þýðir það ekki að iðnaðurinn eða eftirlitsstofnanir geti spornað við þeirri erfðablöndun. Fiskar munu halda áfram að sleppa og áður en við vitum af verður erfðablöndun langt yfir þeim mörkum sem SFS vísar í og það er óafturkræfur skaði. SFS hrósar sérstaklega rekjanleika laxa sem sleppa og þeirri litlu vöktun sem á sér stað í ám landsins. Þegar 80.000 laxar sluppu úr kví Arnarlax voru laxarnir tiltölulega nýkomnir í kvína. Þeir voru ennþá litlir og að öllum líkindum ekki komnir með útlitseinkenni laxa í sjókvíum. T.d. rifnir uggar, sár, lúsaétin höfuð og fleira. Það er því engin leið fyrir myndavélar eða fólk til að þekkja þessa laxa frá villtum laxi þegar þeir ganga upp í árnar. Þetta er skýrt dæmi um það hvernig iðnaðurinn kemur sér undan ábyrgð í stað þess að notast við uggaklippingu eða örflögumerki, það er ekki krafa hér á landi. Í stað þess þarf að treysta á það að eldislaxar veiðist, sé skilað til Hafrannsóknarstofnunar og fari þaðan í DNA próf. Að auki er það engin furða að ekki hafi fleiri eldislaxar í íslenskum ám verið staðfestir hingað til, enda er eftirlit í lamasessi, undirfjármagnað og undirmannað og ekki eru fyrirtækin sjálf að hirða upp eftir sig. Að lokum reynir SFS að slá ryki í augun á fólki með því að tala um skerta æxlunarhæfni eldislaxa og að þetta verði ekkert vandamál nema að mikið af eldislaxi sleppi endurtekið og í langan tíma. Er það ekki nákvæmlega það sem er að gerast? Ætlum við að leyfa þessu að halda áfram þangað til það er orðið of seint og norsku sjókvíaeldisfyrirtækin pakka saman og hirða allan gróðann? Líkt og var nefnt hér í byrjun þessarar greinar, þá eru um það bil 70% laxastofna í Noregi orðnir erfðablandaðir. Þetta gerist alls staðar þar sem að sjókvíaeldi starfar. Noregur, Kanada, Skotland, í öllum þessum löndum er þetta raunveruleikinn í dag. Það má vel vera að æxlunarhæfni eldislaxa sé síðri en villtra laxa, en hún er þó greinilega það góð að þeim hefur tekist að þynna út hið villta erfðaefni svo mikið að laxastofnar eru nú á barmi þess að verða útdauðir. Ef að erfðablöndun tekur langan tíma, þá þarf einmitt að grípa í taumana núna og koma í veg fyrir að það sama gerist hér á landi. Það er rétt hjá SFS, við eigum að treysta á vísindin og vísindin sem spanna 50 ára sögu þessar iðnaðar sýna okkur það að það er ekki hægt að stunda sjókvíaeldi í sátt og samlyndi við náttúru. Það þarf að setja endadagsetningu á sjókvíaeldi á Íslandi. Að lokum, hættum að tala um slysasleppingar sem saklausan og eðlilegan hlut. Þetta er ekkert annað en mengunarslys sem krefst viðbragða og inngrips stjórnvalda. Bindum enda á sjókvíaeldi og stöndum vörð um náttúru landsins. Höfundur er framkvæmdastjóri Verndarsjóðs Villtra Laxastofna (NASF). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Elvar Örn Friðriksson Sjókvíaeldi Mest lesið Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks Skoðun Skoðun Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Sjá meira
Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) reyna þessa dagana að slá ryki í augu landsmanna varðandi það alvarlega mengunarslys sem á sér stað í íslenskri náttúru. Mengun í formi erfðablöndunar vegna norskra eldislaxa sem sleppa úr sjókvíum. SFS gerir lítið úr málinu og segir að „slysasleppingar“ séu eðlilegasti hlutur, nú síðast í Viðskiptablaðinu og að við eigum að vera róleg að og treysta vísindunum....þetta reddast. Talandi um vísindin. Skoðum aðeins reynslu annara landa af sjókvíaeldi og hvað vísindin hafa að segja um það. Norska vísindaráðið (vitenskapelig råd for lakseforvaltning) hefur árum saman flokkað sjókvíaeldi sem stærstu manngerðu ógnina við villta laxastofna. Þar í landi eru nú um 70% laxastofna erfðablandaðir og heildarfjöldi villtra laxa sem snýr aftur í sína heimaá er nú aðeins um helmingur af því sem var á níunda áratugnum. Það er ótrúlega óábyrgt að tala um mengunarslys eins og slysasleppingar sem sjálfsagðan og eðlilegan hlut. Fyrir ekki það löngu síðan sluppu meira en 80.000 laxar út úr kví hjá Arnarlaxi. Það er meira heldur en allur villti stofninn á Íslandi. Nýjasta mengunarslysið er í boði Arctic Fish þar sem að gat kom í ljós á kví í Patreksfirði. Fyrirtækið svaraði með því að segja að búið væri að hanna umgjörð um iðnaðinn sem verndi villta laxastofninn. Síðan þá hafa eldislaxar synt upp í fjölmargar ár og er Hafrannsóknarstofnun nú að fara í gegnum tugi af sýnum til að rekja uppruna þessara fiska. Fiskarnir í umræddri kví voru um 80 cm og 6-7kg. Eldislaxar af þessari stærð hafa nú fundist víða og allt upp í 250km frá kvíunum. Þrátt fyrir það heldur SFS því staðfastlega fram að eldislaxinn sem sleppur haldi sig að mestu í kringum kvíarnar. 2015 gaf Veiðimálastofnun út leiðbeiningar um að "Ef það gerist [lax sleppur úr kví] geta eldislaxar gengið í ár og blandast íslenskum laxi og þar með haft áhrif á erfðir og aðlögunarhæfni villtra laxastofna." Vísindin sem SFS er að vísa í er áhættumat erfðablöndunar. Þar er talað um skilgreindar laxveiðiár. Þannig að vísindin sem hér er verið að vísa í, skilgreina hvaða laxastofnum má útrýma og hvaða laxastofnum á að reyna að útrýma ekki. Ef að laxastofn er fáliðaður og veiðitölur ekki nógu háar er þá í lagi að útrýma þeim stofni? Allir villtir stofnar hafa sinn tilverurétt og þegar áhættumat erfðablöndunar var rýnt af erlendum sérfræðingum með áratuga reynslu af áhrifum sjókvíaeldis var þeirra álit að huga þurfti að litlu stofunum og að erfðablöndun væri sérstaklega hættuleg íslenskum stofnum þar sem að hér væri notast við norskættaðan frjóan eldislax, sem væri mjög frábrugðinn þeim villta íslenska. Einnig gerðu þeir athugasemdir við það að skortur væri á frumkvæði og virkni eftirlits. Svo er það hin sorglega staðreynd að stórslysin gerast í sjókvíaeldi og þau gerast oft. Þó að áhættumat erfðablöndunar sé búið að skilgreina hvað sumum þykir ásættanleg erfðablöndun þá þýðir það ekki að iðnaðurinn eða eftirlitsstofnanir geti spornað við þeirri erfðablöndun. Fiskar munu halda áfram að sleppa og áður en við vitum af verður erfðablöndun langt yfir þeim mörkum sem SFS vísar í og það er óafturkræfur skaði. SFS hrósar sérstaklega rekjanleika laxa sem sleppa og þeirri litlu vöktun sem á sér stað í ám landsins. Þegar 80.000 laxar sluppu úr kví Arnarlax voru laxarnir tiltölulega nýkomnir í kvína. Þeir voru ennþá litlir og að öllum líkindum ekki komnir með útlitseinkenni laxa í sjókvíum. T.d. rifnir uggar, sár, lúsaétin höfuð og fleira. Það er því engin leið fyrir myndavélar eða fólk til að þekkja þessa laxa frá villtum laxi þegar þeir ganga upp í árnar. Þetta er skýrt dæmi um það hvernig iðnaðurinn kemur sér undan ábyrgð í stað þess að notast við uggaklippingu eða örflögumerki, það er ekki krafa hér á landi. Í stað þess þarf að treysta á það að eldislaxar veiðist, sé skilað til Hafrannsóknarstofnunar og fari þaðan í DNA próf. Að auki er það engin furða að ekki hafi fleiri eldislaxar í íslenskum ám verið staðfestir hingað til, enda er eftirlit í lamasessi, undirfjármagnað og undirmannað og ekki eru fyrirtækin sjálf að hirða upp eftir sig. Að lokum reynir SFS að slá ryki í augun á fólki með því að tala um skerta æxlunarhæfni eldislaxa og að þetta verði ekkert vandamál nema að mikið af eldislaxi sleppi endurtekið og í langan tíma. Er það ekki nákvæmlega það sem er að gerast? Ætlum við að leyfa þessu að halda áfram þangað til það er orðið of seint og norsku sjókvíaeldisfyrirtækin pakka saman og hirða allan gróðann? Líkt og var nefnt hér í byrjun þessarar greinar, þá eru um það bil 70% laxastofna í Noregi orðnir erfðablandaðir. Þetta gerist alls staðar þar sem að sjókvíaeldi starfar. Noregur, Kanada, Skotland, í öllum þessum löndum er þetta raunveruleikinn í dag. Það má vel vera að æxlunarhæfni eldislaxa sé síðri en villtra laxa, en hún er þó greinilega það góð að þeim hefur tekist að þynna út hið villta erfðaefni svo mikið að laxastofnar eru nú á barmi þess að verða útdauðir. Ef að erfðablöndun tekur langan tíma, þá þarf einmitt að grípa í taumana núna og koma í veg fyrir að það sama gerist hér á landi. Það er rétt hjá SFS, við eigum að treysta á vísindin og vísindin sem spanna 50 ára sögu þessar iðnaðar sýna okkur það að það er ekki hægt að stunda sjókvíaeldi í sátt og samlyndi við náttúru. Það þarf að setja endadagsetningu á sjókvíaeldi á Íslandi. Að lokum, hættum að tala um slysasleppingar sem saklausan og eðlilegan hlut. Þetta er ekkert annað en mengunarslys sem krefst viðbragða og inngrips stjórnvalda. Bindum enda á sjókvíaeldi og stöndum vörð um náttúru landsins. Höfundur er framkvæmdastjóri Verndarsjóðs Villtra Laxastofna (NASF).
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun