Af vannýttu húsnæði framhaldsskóla Ásgeir Berg Matthíasson skrifar 12. september 2023 07:01 Við lestur nýbirtrar skýrslu Mennta- og barnamálaráðuneytisins þar sem lagt er til að Verkmenntaskólinn á Akureyri og Menntaskólinn á Akureyri verði sameinaðir er margt sem kemur upp í hugann—og fátt gott. Í stað þess að setja á of langt mál langar mig að beina sjónum að einu atriði, nefnilega forsendum skýrsluhöfunda. Hér má fyrst nefna að snemma í skýrslunni eru markmið stjórnvalda um að auka hlutfall ungmenna á menntaskólaaldri í framhaldsskólum útlistuð. Ástæðurnar fyrir þessu markmiði eru sagðar vera þær að möguleikar á vinnumarkaði aukist við að ljúka prófi og að vera í skóla hafi forvarnargildi af ýmsu tagi. Um þetta er allt gott að segja, en það er meira en lítið eftirtektarvert að við setningu þessara markmiða virðist menntunin sjálf ekki skipta neinu máli—það er eins og innihald námsins leiki lítið hlutverk, bara að fólk hafi eitthvað við að vera á daginn og ljúki prófi, sama hvert innihald þess er. Þessi hugsun skýrir allt sem á eftir kemur, sýnist mér. Meint fækkun bóknámsplássa Fyrsti hluti skýrslunnar fjallar nefnilega almennt um „áskoranir“ framhaldsskólakerfisins og áðurnefnd markmið stjórnvalda. Þessum hluta skýrslunnar er vel lýst með eftirfarandi tilvitnun af blaðsíðu 7: „Framhaldsskólarnir standa frammi fyrir breytingum þar sem gera má ráð fyrir að nemendum í bóknámi fækki á komandi árum, bæði vegna fámennari árganga og vegna aukins hlutar iðn- og starfsnáms. Þetta kallar á breytingar á skipulagi, annars konar nýtingu húsnæðis og tilfærslu fjármuna innan kerfisins til að efla stuðning við nemendur og auka skólaþróun.“ Skýrsluhöfundar nefna þessu til stuðnings að mörgum umsóknum um nám í iðn- og starfsnám hafi verið hafnað á undanförnum árum, samfara minnkandi aðsókn í bóknám, en skýrsluhöfundar nefna raunar að 1.000 pláss séu laus í bóknámsskólum á höfuðborgarsvæðinu (bls. 11). Þetta er svo styrkt með spám um að bóknámsnemum muni halda áfram að fækka en iðnnemum fjölga. Það ætti þó að taka fram hér það eru góðar ástæður fyrir því að halda enginn fótur sé fyrir þessari spá (sjá t.d. grein Gylfa Magnússonar um þetta efni í Heimildinni). En hér skortir á að rökhugsun skýrsluhöfunda sé eins og best yrði á kosið. Hugsunin virðist vera: Það þarf að fækka bóknámsplássum og fjölga plássum í iðnnámi, og þá má vel leggja MA niður. En að draga af þessu þá ályktun að fækka skuli bóknámsplássum á Akureyri er furðulegt, því eins og skýrsluhöfundar benda sjálfir á, þá tekur MA nú þegar við fleiri nemendum en gert er ráð fyrir á fjárlögum (bls. 32). Þessi lausu pláss eru einfaldlega ekki þar! Sligar vannýting húsnæðis menntakerfið? Almennt hafa skýrsluhöfundar miklar áhyggjur af lausu húsnæði í bóknámsskólum, sem þeir meta svo að kosti menntamálaráðuneytið í kringum fimm hundruð milljónir króna á ári. Það kveður svo rammt að þessu að segja má að þetta sé hið raunverulega efni skýrslunnar. Auðvitað er óhagræði af því að nýta ekki húsnæði til fulls, en það ætti að lyftast á manni brúnin þegar maður heyrir að kostnaðurinn sé hálfur milljarður króna á ári og munu vaxa upp í heilan milljarð ef ekkert verði af gert. Á þessu er hins vegar einföld skýring, en hún er sú að ríkið hefur ákveðið að fara hálfgerða fjallabaksleið að því marki að sjá skólum landsins fyrir húsnæði: Í stað þess að skólarnir, sem flestir teljast vera ríkisstofnanir, eigi húsin þar sem starfsemi þeirra fer fram, þá leigja þeir það af annarri ríkisstofnun, Fasteignum ríkisins. Maður skyldi halda að þetta væri bara einfalt bókhaldstrikk: Skólahúsin eru sett inn í Fasteignir ríkisins og leigir skólunum. Ríkið lætur svo skólana fá peninga fyrir leigunni og kemur út á sléttu. Það væri hægt að ímynda sér eitthvað hagræði að þessu fyrirkomulagi og þetta ætti að líklega að teljast meinlaust, en í raun hefur þetta fyrirkomulag grafalvarlegar afleiðingar fyrir það hvernig menntamálayfirvöld hugsa um starf sitt—um það ber þessi skýrsla glöggt vitni. Fyrst má nefna að þessi tala, fimm hundruð milljónir, er algjörlega úr lausu lofti gripin: Ríkið á húsin, lætur menntamálaráðuneytið fá peninga til að leigja það af sér og telur sig nú verða fyrir miklu tapi af því að leigan sem ríkið ákveður sjálft er of há! Með samskonar talnaleikfimi mætti láta tap ríkisins af húsnæði sínu verða hvað sem manni dettur í hug—og af hverju þá ekki að hugsa stórt og meta leiguna upp á hundrað þúsund milljarða? Þá gæti ríkisstjórnin líka stært sig af því í útlöndum að framlög Íslendinga til menntamála nemi hundraðfaldri landsframleiðslu og ekki væri það nú leiðinlegt. En auðvitað er þetta ekki svona. Það er augljóst að raunkostnaður ríkisins við það óhagræði sem felst í því að skólahúsin séu ekki fullnýtt er alls ekki fimm hundruð milljónir í raun og veru, heldur mun minni, því ríkið getur ekki reiknað það sem tap sem það reiknar sem hagnað annars staðar. Þetta er því líkt og húseigandi með eitt aukaherbergi leigði sjálfum sér herbergið háu verði og yrði svo miður sín yfir leigukostnaðinum sem væri nú að sliga hann—og seldi svo húsið til að losna undan byrðunum. Öll hugsun úr lagi færð Í öðru lagi veldur þetta fyrirkomulag því að öll hugsun um menntamál verður öll úr lagi færð. Ef skólarnir ættu sjálfir hús sín og fengu framlög úr ríkissjóði fyrir viðhaldi og öðrum kostnaði við þau, þá myndi það líta út í menntamálaráðuneytinu eins og kostnaður við menntamál væri mun minni en hann er í dag, jafnvel þó að hann væri í raun og veru hinn sami. En af því að þetta er gert svona, þá fara yfirvöldin að eltast við að minnka þennan kostnað sem lítur út fyrir að vera svo mikill, í stað þess að sinna því starfi sem þau ættu að gera, að sjá til þess að menntamál standi með sómasamlegum hætti í landinu. Þessi fáránleiki minnir á söguna frá Sovétríkjunum um fyrirtækið sem framleiddi bara skó í númeri 46 af því að þannig ættu yfirmenn þess hægara með að uppfylla markmið þau sem þeim var gert að ná samkvæmt áætlun. Boðskapur þeirrar sögu—hvort sem hún er sönn eða ekki—er að það sem er mælt er það sem reynt er að hámarka. Með því að ýkja húsnæðiskostnað skólanna upp úr öllu valdi er það því gert að sjálfstæðu markmiði að reyna að lækka hann, fullkomlega að óþörfu. Þegar svo haft er í huga að áhyggjur skýrsluhöfunda af húsnæði eru aðallega sprottnar upp af fækkun nemenda í bóknámi—sjálft afleiðing af annarri arfavitlausri ákvörðun—styttingu náms til stúdentsprófs, þá er furðulegt að það sé einmitt MA sem er fyrstur í sigtinu, því þar eru einmitt fleiri sem sækja um en komast að. Ef hugsunin er að nýta húsnæðið betur, þá ætti að auka framlög til MA, frekar en að leggja skólann niður, því þar er jú nóg af lausu húsnæði og margir sem vilja komast að. Það er í raun leiðarstef í allri skýrslunni að gjörbylta skuli öllu framhaldskólakerfinu á Íslandi vegna þessa meinta vannýtta húsnæðis. En ættum við ekki frekar að hrósa happi yfir því hversu vel við stöndum þegar kemur að húsnæði fyrir skólana okkar, í stað þess að reisa okkur ímyndaðan hurðarás um öxl með því að láta menntamálaráðuneytið greiða ríkinu uppdiktaða húsaleigu fyrir skólahúsin? Þessari aðferð við áætlanagerð er líklega ætlað að líkja eftir verðmyndun á frjálsum markaði og þannig stuðla að betri rekstri ríkisins, meðal annars betri nýtingu húsnæðis, en það er ljóst að áætlunarbúskapurinn hefur farið algjörlega út um þúfur þegar aðferðin gerir ekki annað en að beina sjónum möppudýranna að smáatriðum og láta þau gleyma hvað skiptir virkilega máli—menntunin sjálf. Um menntamál í sjálfu sér hafa skýrsluhöfundar sama og ekkert að segja—en húsaleiguna þarf að borga og það strax. Eru þetta virkilega þær forsendur sem við ættum að leggja til grundvallar við skipun menntamála í landinu? Höfundur er stúdent úr MA og nýdoktor við Heimspekistofnun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Framhaldsskólar Akureyri Mest lesið Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Sjá meira
Við lestur nýbirtrar skýrslu Mennta- og barnamálaráðuneytisins þar sem lagt er til að Verkmenntaskólinn á Akureyri og Menntaskólinn á Akureyri verði sameinaðir er margt sem kemur upp í hugann—og fátt gott. Í stað þess að setja á of langt mál langar mig að beina sjónum að einu atriði, nefnilega forsendum skýrsluhöfunda. Hér má fyrst nefna að snemma í skýrslunni eru markmið stjórnvalda um að auka hlutfall ungmenna á menntaskólaaldri í framhaldsskólum útlistuð. Ástæðurnar fyrir þessu markmiði eru sagðar vera þær að möguleikar á vinnumarkaði aukist við að ljúka prófi og að vera í skóla hafi forvarnargildi af ýmsu tagi. Um þetta er allt gott að segja, en það er meira en lítið eftirtektarvert að við setningu þessara markmiða virðist menntunin sjálf ekki skipta neinu máli—það er eins og innihald námsins leiki lítið hlutverk, bara að fólk hafi eitthvað við að vera á daginn og ljúki prófi, sama hvert innihald þess er. Þessi hugsun skýrir allt sem á eftir kemur, sýnist mér. Meint fækkun bóknámsplássa Fyrsti hluti skýrslunnar fjallar nefnilega almennt um „áskoranir“ framhaldsskólakerfisins og áðurnefnd markmið stjórnvalda. Þessum hluta skýrslunnar er vel lýst með eftirfarandi tilvitnun af blaðsíðu 7: „Framhaldsskólarnir standa frammi fyrir breytingum þar sem gera má ráð fyrir að nemendum í bóknámi fækki á komandi árum, bæði vegna fámennari árganga og vegna aukins hlutar iðn- og starfsnáms. Þetta kallar á breytingar á skipulagi, annars konar nýtingu húsnæðis og tilfærslu fjármuna innan kerfisins til að efla stuðning við nemendur og auka skólaþróun.“ Skýrsluhöfundar nefna þessu til stuðnings að mörgum umsóknum um nám í iðn- og starfsnám hafi verið hafnað á undanförnum árum, samfara minnkandi aðsókn í bóknám, en skýrsluhöfundar nefna raunar að 1.000 pláss séu laus í bóknámsskólum á höfuðborgarsvæðinu (bls. 11). Þetta er svo styrkt með spám um að bóknámsnemum muni halda áfram að fækka en iðnnemum fjölga. Það ætti þó að taka fram hér það eru góðar ástæður fyrir því að halda enginn fótur sé fyrir þessari spá (sjá t.d. grein Gylfa Magnússonar um þetta efni í Heimildinni). En hér skortir á að rökhugsun skýrsluhöfunda sé eins og best yrði á kosið. Hugsunin virðist vera: Það þarf að fækka bóknámsplássum og fjölga plássum í iðnnámi, og þá má vel leggja MA niður. En að draga af þessu þá ályktun að fækka skuli bóknámsplássum á Akureyri er furðulegt, því eins og skýrsluhöfundar benda sjálfir á, þá tekur MA nú þegar við fleiri nemendum en gert er ráð fyrir á fjárlögum (bls. 32). Þessi lausu pláss eru einfaldlega ekki þar! Sligar vannýting húsnæðis menntakerfið? Almennt hafa skýrsluhöfundar miklar áhyggjur af lausu húsnæði í bóknámsskólum, sem þeir meta svo að kosti menntamálaráðuneytið í kringum fimm hundruð milljónir króna á ári. Það kveður svo rammt að þessu að segja má að þetta sé hið raunverulega efni skýrslunnar. Auðvitað er óhagræði af því að nýta ekki húsnæði til fulls, en það ætti að lyftast á manni brúnin þegar maður heyrir að kostnaðurinn sé hálfur milljarður króna á ári og munu vaxa upp í heilan milljarð ef ekkert verði af gert. Á þessu er hins vegar einföld skýring, en hún er sú að ríkið hefur ákveðið að fara hálfgerða fjallabaksleið að því marki að sjá skólum landsins fyrir húsnæði: Í stað þess að skólarnir, sem flestir teljast vera ríkisstofnanir, eigi húsin þar sem starfsemi þeirra fer fram, þá leigja þeir það af annarri ríkisstofnun, Fasteignum ríkisins. Maður skyldi halda að þetta væri bara einfalt bókhaldstrikk: Skólahúsin eru sett inn í Fasteignir ríkisins og leigir skólunum. Ríkið lætur svo skólana fá peninga fyrir leigunni og kemur út á sléttu. Það væri hægt að ímynda sér eitthvað hagræði að þessu fyrirkomulagi og þetta ætti að líklega að teljast meinlaust, en í raun hefur þetta fyrirkomulag grafalvarlegar afleiðingar fyrir það hvernig menntamálayfirvöld hugsa um starf sitt—um það ber þessi skýrsla glöggt vitni. Fyrst má nefna að þessi tala, fimm hundruð milljónir, er algjörlega úr lausu lofti gripin: Ríkið á húsin, lætur menntamálaráðuneytið fá peninga til að leigja það af sér og telur sig nú verða fyrir miklu tapi af því að leigan sem ríkið ákveður sjálft er of há! Með samskonar talnaleikfimi mætti láta tap ríkisins af húsnæði sínu verða hvað sem manni dettur í hug—og af hverju þá ekki að hugsa stórt og meta leiguna upp á hundrað þúsund milljarða? Þá gæti ríkisstjórnin líka stært sig af því í útlöndum að framlög Íslendinga til menntamála nemi hundraðfaldri landsframleiðslu og ekki væri það nú leiðinlegt. En auðvitað er þetta ekki svona. Það er augljóst að raunkostnaður ríkisins við það óhagræði sem felst í því að skólahúsin séu ekki fullnýtt er alls ekki fimm hundruð milljónir í raun og veru, heldur mun minni, því ríkið getur ekki reiknað það sem tap sem það reiknar sem hagnað annars staðar. Þetta er því líkt og húseigandi með eitt aukaherbergi leigði sjálfum sér herbergið háu verði og yrði svo miður sín yfir leigukostnaðinum sem væri nú að sliga hann—og seldi svo húsið til að losna undan byrðunum. Öll hugsun úr lagi færð Í öðru lagi veldur þetta fyrirkomulag því að öll hugsun um menntamál verður öll úr lagi færð. Ef skólarnir ættu sjálfir hús sín og fengu framlög úr ríkissjóði fyrir viðhaldi og öðrum kostnaði við þau, þá myndi það líta út í menntamálaráðuneytinu eins og kostnaður við menntamál væri mun minni en hann er í dag, jafnvel þó að hann væri í raun og veru hinn sami. En af því að þetta er gert svona, þá fara yfirvöldin að eltast við að minnka þennan kostnað sem lítur út fyrir að vera svo mikill, í stað þess að sinna því starfi sem þau ættu að gera, að sjá til þess að menntamál standi með sómasamlegum hætti í landinu. Þessi fáránleiki minnir á söguna frá Sovétríkjunum um fyrirtækið sem framleiddi bara skó í númeri 46 af því að þannig ættu yfirmenn þess hægara með að uppfylla markmið þau sem þeim var gert að ná samkvæmt áætlun. Boðskapur þeirrar sögu—hvort sem hún er sönn eða ekki—er að það sem er mælt er það sem reynt er að hámarka. Með því að ýkja húsnæðiskostnað skólanna upp úr öllu valdi er það því gert að sjálfstæðu markmiði að reyna að lækka hann, fullkomlega að óþörfu. Þegar svo haft er í huga að áhyggjur skýrsluhöfunda af húsnæði eru aðallega sprottnar upp af fækkun nemenda í bóknámi—sjálft afleiðing af annarri arfavitlausri ákvörðun—styttingu náms til stúdentsprófs, þá er furðulegt að það sé einmitt MA sem er fyrstur í sigtinu, því þar eru einmitt fleiri sem sækja um en komast að. Ef hugsunin er að nýta húsnæðið betur, þá ætti að auka framlög til MA, frekar en að leggja skólann niður, því þar er jú nóg af lausu húsnæði og margir sem vilja komast að. Það er í raun leiðarstef í allri skýrslunni að gjörbylta skuli öllu framhaldskólakerfinu á Íslandi vegna þessa meinta vannýtta húsnæðis. En ættum við ekki frekar að hrósa happi yfir því hversu vel við stöndum þegar kemur að húsnæði fyrir skólana okkar, í stað þess að reisa okkur ímyndaðan hurðarás um öxl með því að láta menntamálaráðuneytið greiða ríkinu uppdiktaða húsaleigu fyrir skólahúsin? Þessari aðferð við áætlanagerð er líklega ætlað að líkja eftir verðmyndun á frjálsum markaði og þannig stuðla að betri rekstri ríkisins, meðal annars betri nýtingu húsnæðis, en það er ljóst að áætlunarbúskapurinn hefur farið algjörlega út um þúfur þegar aðferðin gerir ekki annað en að beina sjónum möppudýranna að smáatriðum og láta þau gleyma hvað skiptir virkilega máli—menntunin sjálf. Um menntamál í sjálfu sér hafa skýrsluhöfundar sama og ekkert að segja—en húsaleiguna þarf að borga og það strax. Eru þetta virkilega þær forsendur sem við ættum að leggja til grundvallar við skipun menntamála í landinu? Höfundur er stúdent úr MA og nýdoktor við Heimspekistofnun.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun