Markvissar leiðir til að auka þátttöku í brjóstaskimun Hrefna Stefánsdóttir skrifar 20. október 2023 07:00 Ísland er þátttakandi í norrænni rannsókn þar sem meðal annars var borin saman mæting í brjóstaskimun í Finnlandi, Noregi, Danmörku og Íslandi. Þar var einnig borin saman mæting innfæddra við innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum. Innflytjendur eru stækkandi hópur á Íslandi (16% árið 2022) og eftir því sem við vitum best er þetta í fyrsta skipti sem mæting þeirra í skimun er skoðuð. Fyrir lítið land eins og Ísland er mikill styrkur í því að eiga góð gögn sem ná langt aftur í tímann, sem gerir okkur kleift að bera okkur saman við hin Norðurlöndin. Þjóðirnar eru líkar að mörgu leyti t.d. hvað varðar heilbrigðisþjónustu og samsetningu íbúa, sem gerir samanburðinn auðveldari. Sem dæmi má nefna að á Íslandi og í Finnlandi er stærsti hópur innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum frá Rússlandi og Austur-Evrópu, 76% í Finnlandi og 64% á Íslandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sem nær til ársins 2020 sýna að á rannsóknartímabilinu nýttu aðeins 61% innfæddra kvenna sér boð í brjóstaskimun og er það mun lægra en í hinum löndunum. Mæting innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum reyndist enn lægri, aðeins 25% þeirra sem fengu boð mættu á Íslandi. Munur á mætingu í brjóstaskimun á milli innflytjenda og innfæddra var langmestur á Íslandi eða 60% en munurinn var minnstur í Danmörku og Finnlandi 20%. Einnig kom í ljós að meðal innflytjendahópsins skipti máli hvenær fólk flutti til landsins. Því eldra sem fólk var við komu til landsins því lægra var mætingarhlutfallið. Einnig sáum við að menntun fólks skipti máli, innflytjendur með meiri menntun voru líklegri til að mæta en þeir sem voru með minni menntun. Borið saman við hin Norðurlöndin virðist þó minni mæting innflytjenda á Íslandi og í Noregi ekki skýrast af þáttum eins og fæðingarlandi, aldri við flutning eða menntun heldur líklega frekar af skipulagslegum þáttum. Á rannsóknartímabilinu skera Noregur og sérstaklega Ísland sig úr hvað varðar kostnað við skimun, bókun tíma og tungumál boðsbréfa. Danmörk og Finnland bjóða gjaldfrjálsa skimun og Ísland er eina landið sem úthlutar ekki bókaðan tíma og sendir ekki út boðsbréf á erlendu tungumáli (sjá töflu 1). Brjóstaskimun á landsvísu, markhópur, gjöld, fyrirfram bókaðir tímar, þýdd boðsbréf í brjóstaskimun í Danmörku (2008-2017), Finnlandi (2001-2017), Íslandi (2001-2020) og Noregi (2001-2015). Samkvæmt þessum niðurstöðum eru innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum 60% líklegri til að þiggja ekki boð í brjóstaskimun en innfæddar konur. Umræða um ójöfnuð í tengslum við heilsu fer vaxandi og rannsóknir hafa leitt í ljós að ekki sitja allir við sama borð varðandi heilsu og heilbrigðisþjónustu. Brýnt er að taka tillit til þessara rannsókna og haga aðgerðum og ákvörðunum þannig að unnið sé að auknum jöfnuði. Með auknum fólksflutningum og breyttri samsetningu samfélagsins er mikilvægt að tryggja að hægt sé að ná til allra hópa, með kynningu á þeirri þjónustu sem í boði er. Umrædd rannsókn náði til ársins 2020 en frá þeim tíma hefur boðsbréfum hér á landi verið breytt á þann veg að þau eru nú einnig á ensku og pólsku og má því gera ráð fyrir að þau nái til fleiri kvenna. Krabbameinsfélagið gerði tilraun árið 2019 með að bjóða konum sem var í fyrsta skipti boðið í skimun, gjaldfrjálsa skimun. Könnun meðal þátttakenda leiddi í ljós að 23% kvenna sem þáðu í fyrsta skipti boð í leghálsskimun sögðust ekki hafa mætt nema af því að skimunin var gjaldfrjáls og 9% kvenna sem fengu í fyrsta skipti boð í brjóstaskimun sögðu hið sama. Í dag er leghálsskimun nánast ókeypis, kostar 500 krónur á heilsugæslunni en konur þurfa enn að borga 5.610 krónur fyrir brjóstaskimun (lækkar eftir því sem greiðsla fyrir aðra heilbrigðisþjónustu er meiri). Úr þessu er afar brýnt að bæta, sérstaklega til að efnaminni konur hafi möguleika á að nýta sér boð í skimun. Enn annað skref sem er mikilvægt að stíga hér á landi, út frá niðurstöðum rannsóknarinnar, er að senda konum bókaðan tíma í stað þess að þær þurfi sjálfar að bóka tíma. Bæði þessi skref myndu auðvelda konum af öðrum uppruna en vestrænum að nýta sér boð í skimun. Með þessu yrði vonandi dregið úr þeim ójöfnuði sem rannsóknin sýndi fram á milli kvenna af íslenskum og erlendum uppruna en hópur íslenskra kvenna myndi einnig njóta góðs af. Heilt yfir gætu þessar breytingar á fyrirkomulagi skimana skilað sér í betri mætingu, þannig að íslenskar konur stæðu jafnari kynsystrum sínum á hinum Norðurlöndunum hvað varðar skimun fyrir brjóstakrabbameini. Mergur málsins er að með aukinni þátttöku í brjóstaskimunum er hægt að auka batalíkur kvenna með því að greina meinin á fyrri, læknanlegri stigum. Til þess þarf fleiri aðgerðir en að hvetja konur til að mæta í skimanir, meðal annars að gera brjóstaskimun gjaldfrjálsa og úthluta bókuðum tímum. Höfundur er sérfræðingur á Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagisns. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Skimun fyrir krabbameini Krabbamein Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Leysum heimatilbúin vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúin vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Sjá meira
Ísland er þátttakandi í norrænni rannsókn þar sem meðal annars var borin saman mæting í brjóstaskimun í Finnlandi, Noregi, Danmörku og Íslandi. Þar var einnig borin saman mæting innfæddra við innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum. Innflytjendur eru stækkandi hópur á Íslandi (16% árið 2022) og eftir því sem við vitum best er þetta í fyrsta skipti sem mæting þeirra í skimun er skoðuð. Fyrir lítið land eins og Ísland er mikill styrkur í því að eiga góð gögn sem ná langt aftur í tímann, sem gerir okkur kleift að bera okkur saman við hin Norðurlöndin. Þjóðirnar eru líkar að mörgu leyti t.d. hvað varðar heilbrigðisþjónustu og samsetningu íbúa, sem gerir samanburðinn auðveldari. Sem dæmi má nefna að á Íslandi og í Finnlandi er stærsti hópur innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum frá Rússlandi og Austur-Evrópu, 76% í Finnlandi og 64% á Íslandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sem nær til ársins 2020 sýna að á rannsóknartímabilinu nýttu aðeins 61% innfæddra kvenna sér boð í brjóstaskimun og er það mun lægra en í hinum löndunum. Mæting innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum reyndist enn lægri, aðeins 25% þeirra sem fengu boð mættu á Íslandi. Munur á mætingu í brjóstaskimun á milli innflytjenda og innfæddra var langmestur á Íslandi eða 60% en munurinn var minnstur í Danmörku og Finnlandi 20%. Einnig kom í ljós að meðal innflytjendahópsins skipti máli hvenær fólk flutti til landsins. Því eldra sem fólk var við komu til landsins því lægra var mætingarhlutfallið. Einnig sáum við að menntun fólks skipti máli, innflytjendur með meiri menntun voru líklegri til að mæta en þeir sem voru með minni menntun. Borið saman við hin Norðurlöndin virðist þó minni mæting innflytjenda á Íslandi og í Noregi ekki skýrast af þáttum eins og fæðingarlandi, aldri við flutning eða menntun heldur líklega frekar af skipulagslegum þáttum. Á rannsóknartímabilinu skera Noregur og sérstaklega Ísland sig úr hvað varðar kostnað við skimun, bókun tíma og tungumál boðsbréfa. Danmörk og Finnland bjóða gjaldfrjálsa skimun og Ísland er eina landið sem úthlutar ekki bókaðan tíma og sendir ekki út boðsbréf á erlendu tungumáli (sjá töflu 1). Brjóstaskimun á landsvísu, markhópur, gjöld, fyrirfram bókaðir tímar, þýdd boðsbréf í brjóstaskimun í Danmörku (2008-2017), Finnlandi (2001-2017), Íslandi (2001-2020) og Noregi (2001-2015). Samkvæmt þessum niðurstöðum eru innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum 60% líklegri til að þiggja ekki boð í brjóstaskimun en innfæddar konur. Umræða um ójöfnuð í tengslum við heilsu fer vaxandi og rannsóknir hafa leitt í ljós að ekki sitja allir við sama borð varðandi heilsu og heilbrigðisþjónustu. Brýnt er að taka tillit til þessara rannsókna og haga aðgerðum og ákvörðunum þannig að unnið sé að auknum jöfnuði. Með auknum fólksflutningum og breyttri samsetningu samfélagsins er mikilvægt að tryggja að hægt sé að ná til allra hópa, með kynningu á þeirri þjónustu sem í boði er. Umrædd rannsókn náði til ársins 2020 en frá þeim tíma hefur boðsbréfum hér á landi verið breytt á þann veg að þau eru nú einnig á ensku og pólsku og má því gera ráð fyrir að þau nái til fleiri kvenna. Krabbameinsfélagið gerði tilraun árið 2019 með að bjóða konum sem var í fyrsta skipti boðið í skimun, gjaldfrjálsa skimun. Könnun meðal þátttakenda leiddi í ljós að 23% kvenna sem þáðu í fyrsta skipti boð í leghálsskimun sögðust ekki hafa mætt nema af því að skimunin var gjaldfrjáls og 9% kvenna sem fengu í fyrsta skipti boð í brjóstaskimun sögðu hið sama. Í dag er leghálsskimun nánast ókeypis, kostar 500 krónur á heilsugæslunni en konur þurfa enn að borga 5.610 krónur fyrir brjóstaskimun (lækkar eftir því sem greiðsla fyrir aðra heilbrigðisþjónustu er meiri). Úr þessu er afar brýnt að bæta, sérstaklega til að efnaminni konur hafi möguleika á að nýta sér boð í skimun. Enn annað skref sem er mikilvægt að stíga hér á landi, út frá niðurstöðum rannsóknarinnar, er að senda konum bókaðan tíma í stað þess að þær þurfi sjálfar að bóka tíma. Bæði þessi skref myndu auðvelda konum af öðrum uppruna en vestrænum að nýta sér boð í skimun. Með þessu yrði vonandi dregið úr þeim ójöfnuði sem rannsóknin sýndi fram á milli kvenna af íslenskum og erlendum uppruna en hópur íslenskra kvenna myndi einnig njóta góðs af. Heilt yfir gætu þessar breytingar á fyrirkomulagi skimana skilað sér í betri mætingu, þannig að íslenskar konur stæðu jafnari kynsystrum sínum á hinum Norðurlöndunum hvað varðar skimun fyrir brjóstakrabbameini. Mergur málsins er að með aukinni þátttöku í brjóstaskimunum er hægt að auka batalíkur kvenna með því að greina meinin á fyrri, læknanlegri stigum. Til þess þarf fleiri aðgerðir en að hvetja konur til að mæta í skimanir, meðal annars að gera brjóstaskimun gjaldfrjálsa og úthluta bókuðum tímum. Höfundur er sérfræðingur á Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagisns.
Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar
Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun