Að mæta orkuþörf samfélaga Nótt Thorberg skrifar 9. nóvember 2023 08:00 Sjaldan hefur brýnna að mæta breyttri orkuþörf samfélaga og sýn þjóða um betri heim fyrir alla. Nú keppast lönd heims við að vinda ofan af hlýnun jarðar og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda svo standa megi við skuldbindingar Parísarsáttmálans. Mikið er í húfi enda gætir áhrifa lofslagsbreytinga viða og því mikilvægt að snúa neikvæðri þróun við hið fyrsta. Spurningin um breytta orkuþörf og þróun hennar hefur því aldrei verið mikilvægari en nú. Skipta þarf jarðefnaeldsneyti út fyrir græna orkukosti auk þess sem virðiskeðjur heims kalla á grænni og umhverfisvænni lausnir í takt við breyttar áherslur neytenda og löggjöf. Eftirspurn eftir grænni orku er meiri en nokkru sinni fyrr og mun aukast enn frekar á næstu árum. Því þarf að taka risastökk til að mæta þörfum grænna samfélaga. Orka er undirstaða nútímasamfélaga og hefur skipt sköpum í vexti og velmegun þróaðra ríkja. Á Íslandi hafa fjárfestingar í orkukerfi landsins skilað okkur velferðarsamfélaginu sem við njótum öll. Fjárfestingar og hugdjarfar ákvarðanir fyrri tíma eru forsenda uppskeru dagsins í dag. Öryggi og sjálfstæði okkar í orkumálum er meira en flestra þjóða og segja má að orkan sé ein af meginstoðum vaxtar og samkeppnishæfi Íslands í alþjóðlegu samhengi. Staða Íslands þykir eftirsóknarverð og augu heimsins eru nú á því hvernig við munum hætta notkun jarðefnaeldsneytis alfarið. Ef Ísland getur það munu aðrar þjóðir fylgja á eftir. Samkvæmt nýlega birtri skýrslu forseta Loftslagsþings Sameinuðu þjóðanna COP28, International Renewable Energy Agency and Global Renewables Alliance er því spáð að til að mæta nýrri tækni og orkuskiptum þjóða verði að þrefalda framleiðslu grænnar og vistvænnar orku í heiminum til ársins 2030 og tvöfalda orkunýtni samhliða. Orkusparnaður mun líka gegna mikilvægu hlutverki. Verkefnið er stórt og kallar á nýja nálgun. Á Íslandi vinna stjórnvöld og atvinnulíf að því að varða leiðina að kolefnishlutleysi í samræmi við lögfest markmið Íslands. Nýlega birtu ellefu atvinnugreinar sína Loftslagsvegvísa sem sýna stöðu og viðfangsefni hverrar greinar. Þá er unnið að þriðju uppfærslu Aðgerðaáætlunar stjórnvalda í loftslagsmálum sem vænta má á nýju ári. Á næstu sjö árum þarf að draga úr losun sem nemur 1,3 milljónum tonna svo að markmið um 55% samdrátt í losun innanlands náist árið 2030. Tækifærin hérlendis eru fjölmörg en stærsta viðfangsefnið lýtur að orkuskiptum á landi, sjó og í flugi. Stærstu verkefnin þar snúa að vegasamgöngum, fiskiskipum og siglingum innanlands. Svo markmið okkar nái fram að ganga þarf að skipta út miklu magni af jarðefnaeldsneyti fyrir græna orkugjafa og það sem fyrst. En hvernig mun þá orkuþörf Íslands breytast? Undanfarið hafa birst margar spár um hvernig framleiðsla endurnýjanlegrar orku muni þróast með hliðsjónar til stóraukinnar eftirspurnar eftir grænum orkukostum. Í skýrslu Umhverfis, orku og lofslagslagsráðuneytisins um orkumál, sem birt var í mars á síðasta ári, eru ólíkar spár teknar saman. Nýverið birtu Landsnet og Landsvirkjun sínar spár í tengslum við raforkuþróun til ársins 2035 og þá kynntu Samorka, Samtök iðnaðarins, Landsvirkjun og Efla vefsíðuna orkuskipti.is í fyrra auk þess Orkustofnun gaf út orkuskiptalíkanið orkuskiptaspa.is. Allar sýna þessar spár grænt á hvítu að grænuorkuþörf samfélagsins fari ört vaxandi á næsta áratug. Allt bendir til þess að eftirspurn eftir rafmagni muni nær tvöfaldast auk vaxandi nýtingar rafeldsneytis þar sem bein nýting rafmagns er ekki möguleg. Grænir orkukostir munu þurfa að knýja fólks- og flutningabíla, vinnuvélar, flugvélar, farþega- og fiskiskip til langs tíma og því nauðsynlegt að tryggja að rafmagnsframleiðsla og innviðir mæti þessari þróun. Ísland er í lykilstöðu og gæti orðið fyrst þjóða til að ná settu marki ef við klárum þriðju orkuskiptin eins og markmið stjórnvalda kveða á um. Það er því ekki lengur spurning hvort auka þurfi orkuframleiðslu á Íslandi heldur hvernig. Við megum engan tíma missa og mikilvægt er að horfa til allra lausna og verkefna sem geta hraðað orkuskiptunum og aukið skilvirknina svo draga megi úr losun gróðurhúsalofttegunda sem fyrst. Ábyrgð Íslands er mikil og hagur landsmanna að árangur náist. Þá er ekki síður mikilvægt að gæta jafnvægis og horfa til allra þeirra verðmæta sem samfélagið, umhverfið, náttúran og lífríkið færir okkur við úrlausn þeirra verkefna sem eru framundan. Áframhaldandi uppbygging framtíðarorkukerfis Íslands er eitt af mikilvægustu verkefnunum enda meginforsenda þriðju orkuskiptanna. Þar reynir á stjórnvöld, atvinnulíf, sveitarfélög og samfélagið allt. Ég hvet öll til að vera framsýn og vinna að samstöðu. Leyfum okkur nýja hugsun, sýnum metnað í verki og eigum lausnamiðað samtal og samstarf svo finna megi farsælustu leiðirnar að kolefnishlutlausu Íslandi 2040. Með samstilltu átaki, sameiginlegri sýn og nýrri nálgun munum við ná settu marki. Höfundur er forstöðumaður Grænvangs, samstarfsvettvangs atvinnulífs og stjórnvalda í loftslagsmálum og grænum lausnum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Orkuskipti Nótt Thorberg Mest lesið Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Halldór 28.06.2025 Halldór Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun Skoðun Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Sjá meira
Sjaldan hefur brýnna að mæta breyttri orkuþörf samfélaga og sýn þjóða um betri heim fyrir alla. Nú keppast lönd heims við að vinda ofan af hlýnun jarðar og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda svo standa megi við skuldbindingar Parísarsáttmálans. Mikið er í húfi enda gætir áhrifa lofslagsbreytinga viða og því mikilvægt að snúa neikvæðri þróun við hið fyrsta. Spurningin um breytta orkuþörf og þróun hennar hefur því aldrei verið mikilvægari en nú. Skipta þarf jarðefnaeldsneyti út fyrir græna orkukosti auk þess sem virðiskeðjur heims kalla á grænni og umhverfisvænni lausnir í takt við breyttar áherslur neytenda og löggjöf. Eftirspurn eftir grænni orku er meiri en nokkru sinni fyrr og mun aukast enn frekar á næstu árum. Því þarf að taka risastökk til að mæta þörfum grænna samfélaga. Orka er undirstaða nútímasamfélaga og hefur skipt sköpum í vexti og velmegun þróaðra ríkja. Á Íslandi hafa fjárfestingar í orkukerfi landsins skilað okkur velferðarsamfélaginu sem við njótum öll. Fjárfestingar og hugdjarfar ákvarðanir fyrri tíma eru forsenda uppskeru dagsins í dag. Öryggi og sjálfstæði okkar í orkumálum er meira en flestra þjóða og segja má að orkan sé ein af meginstoðum vaxtar og samkeppnishæfi Íslands í alþjóðlegu samhengi. Staða Íslands þykir eftirsóknarverð og augu heimsins eru nú á því hvernig við munum hætta notkun jarðefnaeldsneytis alfarið. Ef Ísland getur það munu aðrar þjóðir fylgja á eftir. Samkvæmt nýlega birtri skýrslu forseta Loftslagsþings Sameinuðu þjóðanna COP28, International Renewable Energy Agency and Global Renewables Alliance er því spáð að til að mæta nýrri tækni og orkuskiptum þjóða verði að þrefalda framleiðslu grænnar og vistvænnar orku í heiminum til ársins 2030 og tvöfalda orkunýtni samhliða. Orkusparnaður mun líka gegna mikilvægu hlutverki. Verkefnið er stórt og kallar á nýja nálgun. Á Íslandi vinna stjórnvöld og atvinnulíf að því að varða leiðina að kolefnishlutleysi í samræmi við lögfest markmið Íslands. Nýlega birtu ellefu atvinnugreinar sína Loftslagsvegvísa sem sýna stöðu og viðfangsefni hverrar greinar. Þá er unnið að þriðju uppfærslu Aðgerðaáætlunar stjórnvalda í loftslagsmálum sem vænta má á nýju ári. Á næstu sjö árum þarf að draga úr losun sem nemur 1,3 milljónum tonna svo að markmið um 55% samdrátt í losun innanlands náist árið 2030. Tækifærin hérlendis eru fjölmörg en stærsta viðfangsefnið lýtur að orkuskiptum á landi, sjó og í flugi. Stærstu verkefnin þar snúa að vegasamgöngum, fiskiskipum og siglingum innanlands. Svo markmið okkar nái fram að ganga þarf að skipta út miklu magni af jarðefnaeldsneyti fyrir græna orkugjafa og það sem fyrst. En hvernig mun þá orkuþörf Íslands breytast? Undanfarið hafa birst margar spár um hvernig framleiðsla endurnýjanlegrar orku muni þróast með hliðsjónar til stóraukinnar eftirspurnar eftir grænum orkukostum. Í skýrslu Umhverfis, orku og lofslagslagsráðuneytisins um orkumál, sem birt var í mars á síðasta ári, eru ólíkar spár teknar saman. Nýverið birtu Landsnet og Landsvirkjun sínar spár í tengslum við raforkuþróun til ársins 2035 og þá kynntu Samorka, Samtök iðnaðarins, Landsvirkjun og Efla vefsíðuna orkuskipti.is í fyrra auk þess Orkustofnun gaf út orkuskiptalíkanið orkuskiptaspa.is. Allar sýna þessar spár grænt á hvítu að grænuorkuþörf samfélagsins fari ört vaxandi á næsta áratug. Allt bendir til þess að eftirspurn eftir rafmagni muni nær tvöfaldast auk vaxandi nýtingar rafeldsneytis þar sem bein nýting rafmagns er ekki möguleg. Grænir orkukostir munu þurfa að knýja fólks- og flutningabíla, vinnuvélar, flugvélar, farþega- og fiskiskip til langs tíma og því nauðsynlegt að tryggja að rafmagnsframleiðsla og innviðir mæti þessari þróun. Ísland er í lykilstöðu og gæti orðið fyrst þjóða til að ná settu marki ef við klárum þriðju orkuskiptin eins og markmið stjórnvalda kveða á um. Það er því ekki lengur spurning hvort auka þurfi orkuframleiðslu á Íslandi heldur hvernig. Við megum engan tíma missa og mikilvægt er að horfa til allra lausna og verkefna sem geta hraðað orkuskiptunum og aukið skilvirknina svo draga megi úr losun gróðurhúsalofttegunda sem fyrst. Ábyrgð Íslands er mikil og hagur landsmanna að árangur náist. Þá er ekki síður mikilvægt að gæta jafnvægis og horfa til allra þeirra verðmæta sem samfélagið, umhverfið, náttúran og lífríkið færir okkur við úrlausn þeirra verkefna sem eru framundan. Áframhaldandi uppbygging framtíðarorkukerfis Íslands er eitt af mikilvægustu verkefnunum enda meginforsenda þriðju orkuskiptanna. Þar reynir á stjórnvöld, atvinnulíf, sveitarfélög og samfélagið allt. Ég hvet öll til að vera framsýn og vinna að samstöðu. Leyfum okkur nýja hugsun, sýnum metnað í verki og eigum lausnamiðað samtal og samstarf svo finna megi farsælustu leiðirnar að kolefnishlutlausu Íslandi 2040. Með samstilltu átaki, sameiginlegri sýn og nýrri nálgun munum við ná settu marki. Höfundur er forstöðumaður Grænvangs, samstarfsvettvangs atvinnulífs og stjórnvalda í loftslagsmálum og grænum lausnum.
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar