Ætlar landsstjórnin að taka mark á Ríkisendurskoðun? Þórarinn Eyfjörð skrifar 6. desember 2023 07:01 Ríkisendurskoðun hefur birt skýrslu sína til Alþingis um rekstur Fangelsismálastofnunar. Skýrslan ber heitið „Aðbúnaður – endurhæfing – árangur“ en gæti fullt eins heitið „Illur aðbúnaður – götótt endurhæfing – slakur árangur“. Skýrslan er áfellisdómur yfir rekstri Fangelsismálastofnunar. Ríkisendurskoðun hefur eftirlit með frammistöðu þeirra sem undir hana heyra skv. 6. gr. laga um ríkisendurskoðanda. Markmið stofnunarinnar er að stuðla að úrbótum með því að greina ágalla og umbótaþörf í rekstri ríkisstofnana og koma með tillögur að verkefnum sem gætu haft áhrif á vandaðri og betri stjórnsýslu. Ríkisendurskoðun tók út rekstur Fangelsismálastofnunar og vildi leita svara við eftirfarandi meginspurningum: Sinnir Fangelsismálastofnun lögbundnum verkefnum sínum með skilvirkum og árangursríkum hætti? Tryggir stjórnun Fangelsismálastofnunar skilvirka og hagkvæma ráðstöfun fjármagns og mannauðs? Með hvaða hætti styður Dómsmálaráðuneyti við starfsemi Fangelsismálastofnunar þegar kemur að stefnumótun og annarri markmiðasetningu við fullnustu refsinga? Tryggja framlög ríkisins til Fangelsismálastofnunar að stofnunin geti sinnt hlutverki sínu með fullnægjandi hætti? Niðurstaða úttektar Ríkisendurskoðunar koma þeim ekki á óvart sem þekkja til stofnunarinnar. Lengi hefur verið ljóst að rekstur Fangelsismálastofnunar og fangelsa landsins hefur verið í ólestri um langa hríð. Spurningar Ríkisendurskoðunar eru yfirgripsmiklar og ætla ég aðeins að beina sjónum að tveimur hliðum málsins sem mér finnast áhugaverðar; stuðningi Dómsmálaráðuneytisins við starfsemi Fangelsismálastofnunar og hvort Fangelsismálastofnun geti sinnt hlutverki sínu. Hefur Dómsmálaráðuneytið einhvern áhuga á föngum og fangavörðum? Svarið við þessari spurningu liggur ljóst fyrir í nútímasögu fangelsanna og rekstri þeirra. Svarið er einfaldlega nei. Ef við lítum fyrst á aðstöðuna og byggingarsögu fangelsa þá blasir við að íslenska landsstjórnin hefur ekki haft minnsta áhuga á að hlúa með uppbyggilegum hætti að fangavörðum sem þar vinna. Augljóst er að aðstaðan á Litla-Hrauni hefur síst verið til að stuðla að mannbætandi starfsemi og aðstöðu, og ekki er langt síðan Hegningarhúsið á Skólavörðustíg var í fullum rekstri og sama er að segja um kvennafangelsið í Kópavogi. Hvoru tveggja voru algerlega óhæfir staðir undir uppbyggilega starfsemi fangelsa. Fangelsið á Hólmsheiði var áratugum saman á teikniborðinu áður en framkvæmdir hófust og núna ekki hægt að reka það með sóma vegna fjárskorts. Eins er með önnur fangelsi landsins. Þá liggur einfaldlega fyrir að dómsmálaráðherrar íslenska ríkisins hafa fram að þessu ekki haft minnsta áhuga á betrunaraðstöðu dæmdra fanga eða uppbyggilegu starfsumhverfi fangavarða eins og áður sagði. Augljós er uppsöfnuð endurbóta- og viðhaldsþörf í uppbyggingu langtímaafplánunar fanga. Litla-Hraun er úr sér genginn kumbaldi en byggingarsaga fangelsisins hefur aldrei einkennst af heildar- eða langtímasýn um starfsemina og gríðarleg viðhaldsþörf blasir við. Starfsemin uppfyllir ekki þær nútímakröfur sem gerðar eru um öryggi og endurhæfingu í fangelsum, og skipulag fangelsisins gerir það ómögulegt að aðskilja fanga með fullnægjandi hætti. Úttekt Ríkisendurskoðunar segir þetta meginástæðu þess að ofbeldis- og fíkniefnamál séu þar viðvarandi vandamál. Aðstaða og framferði Fangelsismálastofnunar gagnvart kvenkyns föngum vekur síðan sérstaka athygli. Ríkisendurskoðun tekur sérstaklega fram að aðstöðumunur fanga af ólíku kyni sé með öllu óverjandi og gagnrýnir harkalega að ekkert sérstakt vistunarúrræði sé til fyrir kvenfanga. Stofnunin beinir því til Dómsmálaráðuneytis og Fangelsismálastofnunar að vinna að sérstöku úrræði fyrir konur og tryggja öryggi, aðbúnað og endurhæfingarúrræði þeirra sem afplána nú í fangelsinu að Sogni og í fangelsinu á Hólmsheiði. Hefur Fangelsismálastofnun sinnt hlutverki sínu gagnvart föngum og fangavörðum? Þegar ég bar þessa spurningu undir staðkunnugan félaga minn var svarið; „Ertu að djóka?“ og það er efnislega sama niðurstaða og Ríkisendurskoðun kemst að. Aðstaða og uppbyggingarstarf fyrir fanga nær ekki máli og mannauðsmálin og vinnustaðamenningin innan Fangelsismálastofnunar fær arfaslakan dóm sem Ríkisendurskoðun telur nauðsynlegt að bregðast við. Stytting vinnuvikunnar innan Fangelsismálastofnunar fær hrakeinkunn og verður trúlega best lýst sem klúðri. Framkvæmdin hafði í för með sér töluverðan kostnaðarauka vegna aukinnar yfirvinnu og kallaði á aukið álag á fangaverði. Það var þvert á markmið styttingar vinnuvikunnar. Áherslan á aukna yfirvinnu til að mæta breyttri vinnuskyldu, og þeim áskorunum sem starfsumhverfi fangelsa hefur í för með sér, hefur aukið tíðni áfallastreitu meðal fangavarða. Slakur árangur Fangelsismálastofnunar í starfsánægjukönnunum, ásamt brotakenndri og ófullnægjandi menntun og starfsþjálfun fangavarða, hefur valdið auknum og uppsöfnuðum vanda í öllum rekstri stofnunarinnar. Einnig hefur kerfislæg undirmönnun, sem hefur fylgt breyttu vinnutímaskipulagi, aukið enn á vandann. Samkvæmt Fangelsismálastofnun hefur fjárskortur haft mikil áhrif á rekstur og árangur hennar. Ein birtingarmyndin af slökum rekstri stofnunarinnar kemur fram í starfskjörum og starfsaðstöðu fangavarða. Mikilvægur þáttur í endurreisn fangelsismála á Íslandi er markviss uppbygging á aðstöðu og umhverfi fangelsa, sem stutt getur við mannrækt og endurhæfingu. Ekki síður er mikilvægt að styrkja allt starfsumhverfi fangavarða og þar vega kjör, starfsaðstæður og starfsþróun þeirra mestu máli. Allt þetta er hægt að færa til betri vegar ef vilji er fyrir hendi. Fjárskortur er ekkert annað en sjúkdómseinkenni vanhæfrar stjórnsýslu í málefnum fanga og fangavarða. Þess er beðið með óþreyju að dómsmálaráðherra stígi fram og sýni þessum málaflokki þann áhuga og þann stuðning sem samfélagið allt á skilið. Höfundur er formaður Sameykis stéttarfélags í almannaþjónustu og 1. varaformaður BSRB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stéttarfélög Fangelsismál Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Stjórnsýsla Mest lesið Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði Ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Sjá meira
Ríkisendurskoðun hefur birt skýrslu sína til Alþingis um rekstur Fangelsismálastofnunar. Skýrslan ber heitið „Aðbúnaður – endurhæfing – árangur“ en gæti fullt eins heitið „Illur aðbúnaður – götótt endurhæfing – slakur árangur“. Skýrslan er áfellisdómur yfir rekstri Fangelsismálastofnunar. Ríkisendurskoðun hefur eftirlit með frammistöðu þeirra sem undir hana heyra skv. 6. gr. laga um ríkisendurskoðanda. Markmið stofnunarinnar er að stuðla að úrbótum með því að greina ágalla og umbótaþörf í rekstri ríkisstofnana og koma með tillögur að verkefnum sem gætu haft áhrif á vandaðri og betri stjórnsýslu. Ríkisendurskoðun tók út rekstur Fangelsismálastofnunar og vildi leita svara við eftirfarandi meginspurningum: Sinnir Fangelsismálastofnun lögbundnum verkefnum sínum með skilvirkum og árangursríkum hætti? Tryggir stjórnun Fangelsismálastofnunar skilvirka og hagkvæma ráðstöfun fjármagns og mannauðs? Með hvaða hætti styður Dómsmálaráðuneyti við starfsemi Fangelsismálastofnunar þegar kemur að stefnumótun og annarri markmiðasetningu við fullnustu refsinga? Tryggja framlög ríkisins til Fangelsismálastofnunar að stofnunin geti sinnt hlutverki sínu með fullnægjandi hætti? Niðurstaða úttektar Ríkisendurskoðunar koma þeim ekki á óvart sem þekkja til stofnunarinnar. Lengi hefur verið ljóst að rekstur Fangelsismálastofnunar og fangelsa landsins hefur verið í ólestri um langa hríð. Spurningar Ríkisendurskoðunar eru yfirgripsmiklar og ætla ég aðeins að beina sjónum að tveimur hliðum málsins sem mér finnast áhugaverðar; stuðningi Dómsmálaráðuneytisins við starfsemi Fangelsismálastofnunar og hvort Fangelsismálastofnun geti sinnt hlutverki sínu. Hefur Dómsmálaráðuneytið einhvern áhuga á föngum og fangavörðum? Svarið við þessari spurningu liggur ljóst fyrir í nútímasögu fangelsanna og rekstri þeirra. Svarið er einfaldlega nei. Ef við lítum fyrst á aðstöðuna og byggingarsögu fangelsa þá blasir við að íslenska landsstjórnin hefur ekki haft minnsta áhuga á að hlúa með uppbyggilegum hætti að fangavörðum sem þar vinna. Augljóst er að aðstaðan á Litla-Hrauni hefur síst verið til að stuðla að mannbætandi starfsemi og aðstöðu, og ekki er langt síðan Hegningarhúsið á Skólavörðustíg var í fullum rekstri og sama er að segja um kvennafangelsið í Kópavogi. Hvoru tveggja voru algerlega óhæfir staðir undir uppbyggilega starfsemi fangelsa. Fangelsið á Hólmsheiði var áratugum saman á teikniborðinu áður en framkvæmdir hófust og núna ekki hægt að reka það með sóma vegna fjárskorts. Eins er með önnur fangelsi landsins. Þá liggur einfaldlega fyrir að dómsmálaráðherrar íslenska ríkisins hafa fram að þessu ekki haft minnsta áhuga á betrunaraðstöðu dæmdra fanga eða uppbyggilegu starfsumhverfi fangavarða eins og áður sagði. Augljós er uppsöfnuð endurbóta- og viðhaldsþörf í uppbyggingu langtímaafplánunar fanga. Litla-Hraun er úr sér genginn kumbaldi en byggingarsaga fangelsisins hefur aldrei einkennst af heildar- eða langtímasýn um starfsemina og gríðarleg viðhaldsþörf blasir við. Starfsemin uppfyllir ekki þær nútímakröfur sem gerðar eru um öryggi og endurhæfingu í fangelsum, og skipulag fangelsisins gerir það ómögulegt að aðskilja fanga með fullnægjandi hætti. Úttekt Ríkisendurskoðunar segir þetta meginástæðu þess að ofbeldis- og fíkniefnamál séu þar viðvarandi vandamál. Aðstaða og framferði Fangelsismálastofnunar gagnvart kvenkyns föngum vekur síðan sérstaka athygli. Ríkisendurskoðun tekur sérstaklega fram að aðstöðumunur fanga af ólíku kyni sé með öllu óverjandi og gagnrýnir harkalega að ekkert sérstakt vistunarúrræði sé til fyrir kvenfanga. Stofnunin beinir því til Dómsmálaráðuneytis og Fangelsismálastofnunar að vinna að sérstöku úrræði fyrir konur og tryggja öryggi, aðbúnað og endurhæfingarúrræði þeirra sem afplána nú í fangelsinu að Sogni og í fangelsinu á Hólmsheiði. Hefur Fangelsismálastofnun sinnt hlutverki sínu gagnvart föngum og fangavörðum? Þegar ég bar þessa spurningu undir staðkunnugan félaga minn var svarið; „Ertu að djóka?“ og það er efnislega sama niðurstaða og Ríkisendurskoðun kemst að. Aðstaða og uppbyggingarstarf fyrir fanga nær ekki máli og mannauðsmálin og vinnustaðamenningin innan Fangelsismálastofnunar fær arfaslakan dóm sem Ríkisendurskoðun telur nauðsynlegt að bregðast við. Stytting vinnuvikunnar innan Fangelsismálastofnunar fær hrakeinkunn og verður trúlega best lýst sem klúðri. Framkvæmdin hafði í för með sér töluverðan kostnaðarauka vegna aukinnar yfirvinnu og kallaði á aukið álag á fangaverði. Það var þvert á markmið styttingar vinnuvikunnar. Áherslan á aukna yfirvinnu til að mæta breyttri vinnuskyldu, og þeim áskorunum sem starfsumhverfi fangelsa hefur í för með sér, hefur aukið tíðni áfallastreitu meðal fangavarða. Slakur árangur Fangelsismálastofnunar í starfsánægjukönnunum, ásamt brotakenndri og ófullnægjandi menntun og starfsþjálfun fangavarða, hefur valdið auknum og uppsöfnuðum vanda í öllum rekstri stofnunarinnar. Einnig hefur kerfislæg undirmönnun, sem hefur fylgt breyttu vinnutímaskipulagi, aukið enn á vandann. Samkvæmt Fangelsismálastofnun hefur fjárskortur haft mikil áhrif á rekstur og árangur hennar. Ein birtingarmyndin af slökum rekstri stofnunarinnar kemur fram í starfskjörum og starfsaðstöðu fangavarða. Mikilvægur þáttur í endurreisn fangelsismála á Íslandi er markviss uppbygging á aðstöðu og umhverfi fangelsa, sem stutt getur við mannrækt og endurhæfingu. Ekki síður er mikilvægt að styrkja allt starfsumhverfi fangavarða og þar vega kjör, starfsaðstæður og starfsþróun þeirra mestu máli. Allt þetta er hægt að færa til betri vegar ef vilji er fyrir hendi. Fjárskortur er ekkert annað en sjúkdómseinkenni vanhæfrar stjórnsýslu í málefnum fanga og fangavarða. Þess er beðið með óþreyju að dómsmálaráðherra stígi fram og sýni þessum málaflokki þann áhuga og þann stuðning sem samfélagið allt á skilið. Höfundur er formaður Sameykis stéttarfélags í almannaþjónustu og 1. varaformaður BSRB.
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar