Fyrirmæli um stjórnarskrárbrot Indriði Ingi Stefánsson skrifar 15. febrúar 2024 12:00 Kosningalög voru uppfærð síðasta vor, í þeim breytingum var mælt fyrir um nokkrar reglugerðir, drög að þeim reglugerðum liggja nú fyrir. Því miður eru á þeim alvarlegir gallar, allt að því að mæla fyrir um framkvæmd sem gengur gegn stjórnarskrá. Stjórnarskrárbrot! Mikið hefur verið rætt um það að fjöldi meðmæla við forsetakosningar sé ófullnægjandi og það ætti að fjölga þeim. Vissulega má að mörgu leyti taka undir þær áhyggjur. Um þetta er þó fjallað í 5. grein stjórnarskrárinnar og raunar er með nokkrum ólíkindum að ekki sé enn búið að fara að vilja þjóðarinnar og skrifa nýja stjórnarskrá á grundvelli vinnu stjórnlagaráðs eða fara í heildarendurskoðunina sem fyrirhuguð hefur verið frá lýðveldisstofnun fyrir tæpum 80 árum, en það er önnur umræða. En stjórnarskráin er eins og hún er og hana ber að virða. Því kom það mér mjög á óvart að í drögum að reglugerð um meðmæli og framboðsskil er lögð fyrir framkvæmd sem stenst engan vegin fyrirmæli stjórnarskrárinnar og gerir ráð fyrir meira en tvöfalt fleiri meðmælum en stjórnarskráin leyfir að hámarki, reglugerðin virðist rugla saman meðmælum í landsfjórðungi við meðmæli á öllu landinu. Við það að taka sæti á Alþingi undirrita þingmenn drengskaparheit um að starfa í samræmi við stjórnarskrá, og hafandi undirritað þann eiðstaf tek ég þetta mjög alvarlega. Að mínu mati er engin leið að halda áfram vinnu við reglugerðardrögin nema fyrst sé tryggt að þau standist stjórnarskrá sem eru grundvallarlög lýðveldisins. Um það hljótum við almennt að vera sammála. Eftirlit umboðsmanna ómögulegt Við undanfarnar kosningar hafa Píratar nýtt rétt sinn samkvæmt kosningalögum til að innsigla kjörkassa. Þannig er mögulegt fyrir til þess að gera fáa umboðsmenn að staðfesta að rétt hafi verið staðið að framkvæmd. Það byggist á þeim eiginleika innsiglanna að hafi þau verið fjarlægð sjáist það og númer innsiglisins er enn læsilegt og situr eftir á kjörkassanum. Það er þessi eiginleiki, að hluti innsiglisins sitji eftir sem kjörstjórnarfólk hefur verið ósátt við, þykir það sóðalegt og í reglugerðardrögunum hefur verið tekið fyrir það að slík innsigli séu nýtt. Nú þegar kallar eftirlitið á gríðarlega mikla sjálfboðavinnu umboðsmanna, en að fylgjast með framkvæmd kosninga án innsigla er útilokað. Ekki síst vegna þess að kjörstjórar hafa mikla tilhneigingu til að túlka heimildir umboðsmanna þröngt og jafnvel líkt og gerðist í Borgarnesi 2021 að réttur og skylda umboðsmanna að vera viðstaddir talningu var hvort tveggja virt að vettugi. Fjöldi annarra galla Fyrir utan alvarlegustu gallana er það helst að í þessum drögunum er ekki nægjanlega skýrt hvað skal bóka en varla er minnst einu orði á bókanir í gerðabók. Það kom ansi skýrt fram við rannsókn á framkvæmd kosninga og talningu atkvæða í Norðvestur 2021 að bókunum var mjög ábótavant. Það eitt ætti að nægja til að sýna nauðsynleika þess að bóka í gerðabók, í mörgum tilfellum er verið að gefa kjörstjóra heimild til að neita kjósanda um að greiða atkvæði, að slíkt yrði ekki bókað er óásættanlegt. Auk þess yrði útilokað að uppfylla ákvæði kosningalaga um aðkomu umboðsmanna að talningu atkvæða, um það og fleira má lesa í umsögn sem undirritaður sendi inn. Þetta er alveg nógu erfitt nú þegar Hafandi nokkra reynslu af kosningaeftirliti get ég staðfest að það eftirlit er nú þegar mikil áskorun og að ábendingar um frávik frá reglugerðum eru allt of oft hundsaðar af lögreglu og ákæruvaldi sem þau frávik eiga að rannsaka, þrátt fyrir að vísað sé í skjalfesta framkvæmd á kosningum líkt og var í Norðvestur 2021 sem liggur fyrir að fór gegn ákvæðum þágildandi laga og sem um giltu refsiákvæði. Þá er varla á flækjustigið bætandi fyrir umboðsmenn. Það er auk þess enn margt í kosningalögum sem einhverra hluta vegna hefur ekki verið lagað þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar. Atkvæðavægi er mjög skakkt sérstaklega hvað Suðvesturkjördæmi varðar, uppbótarþingmenn eru allt of fáir, uppkosningarákvæði eru meingölluð og svo má lengi telja. Á meðan svo er þá verðum við að vanda okkur við reglugerðir og tryggja að þær styðji eftirlit umboðsmanna frekar en hindri. Að þessu öllu sögðu hlýtur samt að vera algjört lágmark að þær standist stjórnarskrá! Höfundur er varaþingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Indriði Stefánsson Píratar Stjórnarskrá Lögmennska Mest lesið Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði Ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Sjá meira
Kosningalög voru uppfærð síðasta vor, í þeim breytingum var mælt fyrir um nokkrar reglugerðir, drög að þeim reglugerðum liggja nú fyrir. Því miður eru á þeim alvarlegir gallar, allt að því að mæla fyrir um framkvæmd sem gengur gegn stjórnarskrá. Stjórnarskrárbrot! Mikið hefur verið rætt um það að fjöldi meðmæla við forsetakosningar sé ófullnægjandi og það ætti að fjölga þeim. Vissulega má að mörgu leyti taka undir þær áhyggjur. Um þetta er þó fjallað í 5. grein stjórnarskrárinnar og raunar er með nokkrum ólíkindum að ekki sé enn búið að fara að vilja þjóðarinnar og skrifa nýja stjórnarskrá á grundvelli vinnu stjórnlagaráðs eða fara í heildarendurskoðunina sem fyrirhuguð hefur verið frá lýðveldisstofnun fyrir tæpum 80 árum, en það er önnur umræða. En stjórnarskráin er eins og hún er og hana ber að virða. Því kom það mér mjög á óvart að í drögum að reglugerð um meðmæli og framboðsskil er lögð fyrir framkvæmd sem stenst engan vegin fyrirmæli stjórnarskrárinnar og gerir ráð fyrir meira en tvöfalt fleiri meðmælum en stjórnarskráin leyfir að hámarki, reglugerðin virðist rugla saman meðmælum í landsfjórðungi við meðmæli á öllu landinu. Við það að taka sæti á Alþingi undirrita þingmenn drengskaparheit um að starfa í samræmi við stjórnarskrá, og hafandi undirritað þann eiðstaf tek ég þetta mjög alvarlega. Að mínu mati er engin leið að halda áfram vinnu við reglugerðardrögin nema fyrst sé tryggt að þau standist stjórnarskrá sem eru grundvallarlög lýðveldisins. Um það hljótum við almennt að vera sammála. Eftirlit umboðsmanna ómögulegt Við undanfarnar kosningar hafa Píratar nýtt rétt sinn samkvæmt kosningalögum til að innsigla kjörkassa. Þannig er mögulegt fyrir til þess að gera fáa umboðsmenn að staðfesta að rétt hafi verið staðið að framkvæmd. Það byggist á þeim eiginleika innsiglanna að hafi þau verið fjarlægð sjáist það og númer innsiglisins er enn læsilegt og situr eftir á kjörkassanum. Það er þessi eiginleiki, að hluti innsiglisins sitji eftir sem kjörstjórnarfólk hefur verið ósátt við, þykir það sóðalegt og í reglugerðardrögunum hefur verið tekið fyrir það að slík innsigli séu nýtt. Nú þegar kallar eftirlitið á gríðarlega mikla sjálfboðavinnu umboðsmanna, en að fylgjast með framkvæmd kosninga án innsigla er útilokað. Ekki síst vegna þess að kjörstjórar hafa mikla tilhneigingu til að túlka heimildir umboðsmanna þröngt og jafnvel líkt og gerðist í Borgarnesi 2021 að réttur og skylda umboðsmanna að vera viðstaddir talningu var hvort tveggja virt að vettugi. Fjöldi annarra galla Fyrir utan alvarlegustu gallana er það helst að í þessum drögunum er ekki nægjanlega skýrt hvað skal bóka en varla er minnst einu orði á bókanir í gerðabók. Það kom ansi skýrt fram við rannsókn á framkvæmd kosninga og talningu atkvæða í Norðvestur 2021 að bókunum var mjög ábótavant. Það eitt ætti að nægja til að sýna nauðsynleika þess að bóka í gerðabók, í mörgum tilfellum er verið að gefa kjörstjóra heimild til að neita kjósanda um að greiða atkvæði, að slíkt yrði ekki bókað er óásættanlegt. Auk þess yrði útilokað að uppfylla ákvæði kosningalaga um aðkomu umboðsmanna að talningu atkvæða, um það og fleira má lesa í umsögn sem undirritaður sendi inn. Þetta er alveg nógu erfitt nú þegar Hafandi nokkra reynslu af kosningaeftirliti get ég staðfest að það eftirlit er nú þegar mikil áskorun og að ábendingar um frávik frá reglugerðum eru allt of oft hundsaðar af lögreglu og ákæruvaldi sem þau frávik eiga að rannsaka, þrátt fyrir að vísað sé í skjalfesta framkvæmd á kosningum líkt og var í Norðvestur 2021 sem liggur fyrir að fór gegn ákvæðum þágildandi laga og sem um giltu refsiákvæði. Þá er varla á flækjustigið bætandi fyrir umboðsmenn. Það er auk þess enn margt í kosningalögum sem einhverra hluta vegna hefur ekki verið lagað þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar. Atkvæðavægi er mjög skakkt sérstaklega hvað Suðvesturkjördæmi varðar, uppbótarþingmenn eru allt of fáir, uppkosningarákvæði eru meingölluð og svo má lengi telja. Á meðan svo er þá verðum við að vanda okkur við reglugerðir og tryggja að þær styðji eftirlit umboðsmanna frekar en hindri. Að þessu öllu sögðu hlýtur samt að vera algjört lágmark að þær standist stjórnarskrá! Höfundur er varaþingmaður Pírata.
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar