Geðræni sjúkdómurinn sem gleymist að tala um Stefán Guðbrandsson skrifar 15. febrúar 2025 10:00 Mig langar að ræða stuttlega um geðrofssjúkdóma, eða geðklofa (schizophrenia). Þessum hópi vantar sárlega rödd í samfélaginu því einstaklingar verða oft undir og jafnvel fyrir miklu ofbeldi og valdníðslu. Geðklofi er alvarlegasti geðræni sjúkdómurinn, en samt er lítið sem ekkert talað um hann. Um 0,5-1% þjóðarinnar greinist með hann (um 2-4000 manns á landinu) og getur hann haft alvarleg áhrif á þann sem greinist með hann og aðstandendur. Geðklofi er oft misskilinn sjúkdómur. Fólk er ekki með klofinn persónuleika, heldur brenglast skynjun og hugsun oft það mikið að það getur ekki sinnt eðlilegu lífi. Ranghugmyndir, hugsanavillur, ofskynjun og raddir þar sem ímyndunaraflið leikur lausum hala, getur sett fólk í alvarlegt andlegt ástand, í verstu tilfellum það alvarlegt að það fyrirfari sér eða fremur voðaverk eins og hefur komið fram í fjölmiðlum undanfarið. Geðdeild Landspítalans er með óviðunandi húsnæði sem allir eru sammála um að sé alls ekki mannsæmandi. Deildin er alltaf full, mikil starfsmannavelta því fólk brennur fljótt út þarna, oft langir biðlistar, fólk fær ekki almennilega þjónustu því það er kapphlaup um að útskrifa einn til að koma öðrum inn. Margir starfsmenn reyna að gera sitt besta til að láta fólki líða vel, en þjónustan í heild mætti bæta til muna. Ég hef einnig orðið vitni að og heyrt af andlegu og líkamlegu ofbeldi af hálfu starfsmanna sem kemst upp með það. Það er lítil sem engin eftirfylgni þegar fólk er komið heim aftur, þegar það þarf kannski mest á aðstoð að halda vegna slæmra aðstæðna í lífinu. Kannski mikil geðrofs einkenni, atvinnuleysi, fátækt, jafnvel heimilisleysi, mikil einangrun því mjög margir forðast fólk með geðklofa bæði út af miklum fordómum og aðstandendur standa á gati yfir því hvernig á að umgangast manneskjuna með sjúkdóminn. Því jú, hann getur verið mjög flókinn og erfiður viðureignar, hann snýr öllum félagslegum reglum á hvolf og gerir samskipti einstaklega erfið. Ég greindist með geðklofa fyrir 6 árum, og var búinn að kljást við geðrofs einkenni 10 ár þar áður án þess að átta mig á því. Ég er blessunarlega búinn að vinna vel í mínum málum í dag og er í góðum samskiptum við gott fólk. En ég þekki fólk og veit um fleiri sem eru í mikilli einangrun og mikilli vanlíðan, jafnvel stöðugum geðrofum af því þau fá enga hjálp eins og liðveislu, jafningjastuðning og sálfræðiaðstoð (sem ég tel vera mikilvægasta atriðið í baráttunni við sjúkdóminn). Ef fólk í geðrofi er einangrað geta einkennin versnað margfalt, ef það er enginn að “fact-checka” ranghugmyndirnar, þá vinda þær upp á sig og fólk getur jafnvel orðið fast í geðrofi. Það er mjög alvarlegt ástand fyrir einstaklinginn og kostar samfélagið mikið. Örorka, endurtekin lega á geðdeild, lyf sem eru rándýr. Tala nú ekki um áhrifin sem þetta hefur á nánustu aðstandendur. Ég veit að fyrrverandi ríkisstjórn setti, eftir mikla pressu, 13,5 milljarða í geðsviðið sem á að skila sér í nýju húsnæði eftir nokkur ár, og vonandi nútímalegri aðferðir við meðferðir. Ég hef trú á og kalla eftir því að nýja flotta ríkisstjórnin okkar leggi áherslu á að gera líf þessa hóps bærilegri með þjónustu samkvæmt nútíma þekkingu. Það sem vantar er heildræn einstaklingsmiðuð meðferð sem snýst um að gera líf einstaklingsins og aðstandenda betri. Fræðsla um eðli sjúkdómsins og hvernig er best að takast á við hvert einkenni fyrir sig. Félagslegar aðstæður, liðveisla, jafningjastuðningur. Sálfræðiaðstoð eins og HAM meðferð og áfallameðferð til að vera meira meðvitaður um sjálfan sig, hugsanir sínar og tilfinningar (það sem hjálpaði mér mest). Mataræði, bara að drekka lítið vatn getur jafnvel ýtt undir einkenni. Hjálpa fólki að standa sjálfstætt í lífinu, sinna daglegum þörfum. Það þyrfti bara að hanna námskeið og eina manneskju til að halda það fyrir einstaklinginn og aðstandendur til að flest af þessu myndi skila sér, ég veit það er pláss fyrir þetta. Svo væri óskandi ef hægt væri að draga úr fordómum með almennri umræðu í samfélaginu með tímanum. Reyna að skilja persónuna sem býr í einstaklingnum í heild og að sjúkdómurinn einkennir hann ekki. Oft liggja mörg áföll og erfiðleikar á bak við í sögu einstaklings með geðklofa. Takk fyrir. Höfundur er öryrki með fjölþættan vanda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Sjá meira
Mig langar að ræða stuttlega um geðrofssjúkdóma, eða geðklofa (schizophrenia). Þessum hópi vantar sárlega rödd í samfélaginu því einstaklingar verða oft undir og jafnvel fyrir miklu ofbeldi og valdníðslu. Geðklofi er alvarlegasti geðræni sjúkdómurinn, en samt er lítið sem ekkert talað um hann. Um 0,5-1% þjóðarinnar greinist með hann (um 2-4000 manns á landinu) og getur hann haft alvarleg áhrif á þann sem greinist með hann og aðstandendur. Geðklofi er oft misskilinn sjúkdómur. Fólk er ekki með klofinn persónuleika, heldur brenglast skynjun og hugsun oft það mikið að það getur ekki sinnt eðlilegu lífi. Ranghugmyndir, hugsanavillur, ofskynjun og raddir þar sem ímyndunaraflið leikur lausum hala, getur sett fólk í alvarlegt andlegt ástand, í verstu tilfellum það alvarlegt að það fyrirfari sér eða fremur voðaverk eins og hefur komið fram í fjölmiðlum undanfarið. Geðdeild Landspítalans er með óviðunandi húsnæði sem allir eru sammála um að sé alls ekki mannsæmandi. Deildin er alltaf full, mikil starfsmannavelta því fólk brennur fljótt út þarna, oft langir biðlistar, fólk fær ekki almennilega þjónustu því það er kapphlaup um að útskrifa einn til að koma öðrum inn. Margir starfsmenn reyna að gera sitt besta til að láta fólki líða vel, en þjónustan í heild mætti bæta til muna. Ég hef einnig orðið vitni að og heyrt af andlegu og líkamlegu ofbeldi af hálfu starfsmanna sem kemst upp með það. Það er lítil sem engin eftirfylgni þegar fólk er komið heim aftur, þegar það þarf kannski mest á aðstoð að halda vegna slæmra aðstæðna í lífinu. Kannski mikil geðrofs einkenni, atvinnuleysi, fátækt, jafnvel heimilisleysi, mikil einangrun því mjög margir forðast fólk með geðklofa bæði út af miklum fordómum og aðstandendur standa á gati yfir því hvernig á að umgangast manneskjuna með sjúkdóminn. Því jú, hann getur verið mjög flókinn og erfiður viðureignar, hann snýr öllum félagslegum reglum á hvolf og gerir samskipti einstaklega erfið. Ég greindist með geðklofa fyrir 6 árum, og var búinn að kljást við geðrofs einkenni 10 ár þar áður án þess að átta mig á því. Ég er blessunarlega búinn að vinna vel í mínum málum í dag og er í góðum samskiptum við gott fólk. En ég þekki fólk og veit um fleiri sem eru í mikilli einangrun og mikilli vanlíðan, jafnvel stöðugum geðrofum af því þau fá enga hjálp eins og liðveislu, jafningjastuðning og sálfræðiaðstoð (sem ég tel vera mikilvægasta atriðið í baráttunni við sjúkdóminn). Ef fólk í geðrofi er einangrað geta einkennin versnað margfalt, ef það er enginn að “fact-checka” ranghugmyndirnar, þá vinda þær upp á sig og fólk getur jafnvel orðið fast í geðrofi. Það er mjög alvarlegt ástand fyrir einstaklinginn og kostar samfélagið mikið. Örorka, endurtekin lega á geðdeild, lyf sem eru rándýr. Tala nú ekki um áhrifin sem þetta hefur á nánustu aðstandendur. Ég veit að fyrrverandi ríkisstjórn setti, eftir mikla pressu, 13,5 milljarða í geðsviðið sem á að skila sér í nýju húsnæði eftir nokkur ár, og vonandi nútímalegri aðferðir við meðferðir. Ég hef trú á og kalla eftir því að nýja flotta ríkisstjórnin okkar leggi áherslu á að gera líf þessa hóps bærilegri með þjónustu samkvæmt nútíma þekkingu. Það sem vantar er heildræn einstaklingsmiðuð meðferð sem snýst um að gera líf einstaklingsins og aðstandenda betri. Fræðsla um eðli sjúkdómsins og hvernig er best að takast á við hvert einkenni fyrir sig. Félagslegar aðstæður, liðveisla, jafningjastuðningur. Sálfræðiaðstoð eins og HAM meðferð og áfallameðferð til að vera meira meðvitaður um sjálfan sig, hugsanir sínar og tilfinningar (það sem hjálpaði mér mest). Mataræði, bara að drekka lítið vatn getur jafnvel ýtt undir einkenni. Hjálpa fólki að standa sjálfstætt í lífinu, sinna daglegum þörfum. Það þyrfti bara að hanna námskeið og eina manneskju til að halda það fyrir einstaklinginn og aðstandendur til að flest af þessu myndi skila sér, ég veit það er pláss fyrir þetta. Svo væri óskandi ef hægt væri að draga úr fordómum með almennri umræðu í samfélaginu með tímanum. Reyna að skilja persónuna sem býr í einstaklingnum í heild og að sjúkdómurinn einkennir hann ekki. Oft liggja mörg áföll og erfiðleikar á bak við í sögu einstaklings með geðklofa. Takk fyrir. Höfundur er öryrki með fjölþættan vanda.
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar