Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir og Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifa 7. maí 2025 14:33 Án hagnaðar er erfitt fyrir fyrirtæki að fjárfesta, bæta kjör starfsfólks eða vaxa á heilbrigðan hátt. Það dylst engum að ríkjandi hugmynd hefur einmitt verið sú að meginmarkmið fyrirtækja sé að hámarka fjárhagslegan hagnað fyrir hluthafa. En á síðari árum hefur sífellt fleirum orðið ljóst að kallað er eftir víðari sýn á hvað hagnaður raunverulega þýðir. Breyttur skilningur á tilgangi fyrirtækja endurspeglast greinilega í rannsóknum og yfirlýsingum víða um heim. Árið 2019 gaf Business Roundtable út yfirlýsingu frá 181 forstjóra stórfyrirtækja, þar sem þeir skuldbundu sig til að þjóna öllum hagðilum – viðskiptavinum, starfsfólki, birgjum, samfélaginu og hluthöfum. Framtakið We are still in, sýnir að fjölmargir leiðtogar og stofnanir í Bandaríkjunum staðráðnir í að vinna áfram að markmiðum Parísarsamkomulagsins þrátt fyrir ákvörðun Bandaríkjaforseta. Aðilar að framtakinu eru yfir 3.900 leiðtogar, þar á meðal borgarstjórar, ríkisstjórar, háskólaforsetar, forstjórar fyrirtækja og aðrir áhrifamiklir einstaklingar sem skuldbinda sig til að styðja við loftslagsaðgerðir og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í samræmi við Parísarsamkomulagið. Kannanir sýna að ungu fólki finnst að markmið fyrirtækja ætti helst að vera að „bæta samfélagið“ fremur en að hámarka skammtímahagnað. Yngri kynslóðir kalla eftir breyttu gildismati þar sem fyrirtæki eru drifin áfram af skýrum tilgangi og samfélagslegri ábyrgð til jafns við arðsemi. Tilgangsdrifinn rekstur í reynd Þessi „nýja“ sýn felur í sér að fyrirtæki taki sér víðara hlutverk í samfélaginu. Dæmi um einkenni tilgangsdrifins reksturs gætu verið: Langtímahugsun: Stjórnendur taka ákvarðanir með hliðsjón af áhrifum til lengri tíma, ekki bara næsta ársfjórðungs eða árs.. Langtímahugsun krefst fjárfestninga í nýsköpun sem stuðlar að sjálbærum rekstri og sjálfbærri framtíð til langs tíma jafnvel þótt það dragi tímabundið úr skammtímahagnaði. Slík hugsun byggir líka undir traust viðskiptasambönd til lengri tíma. Ábyrgð gagnvart umhverfi: Stjórnendur leggja áherslu á að draga úr kolefnisspori, minnka sóun og vernda vistkerfin með því að setja sér metnaðarfull loftslagsmarkmið og leita leiða til að verða kolefnishlutlaus. Í stað þess að horfa á umhverfismál sem kostnað sjá fyrirtæki tækifæri til nýsköpunar og sparnaðar. Ábyrgð gagnvart starfsfólki: Stjórnendur setja fólk í fyrsta sæti þar sem áhersla er á vellíðan starfsfólks, fjölbreytileika og jafnræði í starfsemi fyrirtækja. Hamingjusamt starfsfólk skilar betri árangri og tryggð, auk þess sem fyrirtæki með sterka „siðferðislega ímynd“ njóta frekar trausts almennings og eru eftirsóttari vinnustaðir. Aukin áhersla á að efla atvinnu með stuðningi með því að huga að aðgengi fyrir alla og bjóða upp á tækifæri til hlutastarfa þá skapast tækifæri til að virkja mannauð sem annars fengi ekki tækifæri til atvinnuþátttöku, atvinnulífinu til góða. Fjárfestar horfa til ábyrgðar Þessi þróun er ekki aðeins knúin áfram af þessum gildum í samfélaginu heldur einnig af kröfum fjárfesta. Stórir fjárfestar á borð við lífeyrissjóði og sjóðsstýringarfyrirtæki líta nú í vaxandi mæli til sjálfbærnifjárfestinga – þ.e. fjárfestinga sem skila mælanlegum samfélagslegum eða umhverfislegum ávinningi til viðbótar fjárhagslegri ávöxtun. Samkvæmt nýlegri skýrslu nemur umfang slíkrar ábyrgrar fjárfestingar um 30 þúsund milljörðum Bandaríkjadala á heimsvísu. Jafnframt hafa samtök eins og IcelandSIF hérlendis verið stofnuð til að efla þekkingu á sjálfbærum fjárfestingum og auka umræðu um þær. Fjárfestar átta sig nefnilega á því að fyrirtæki sem sinna samfélags- og umhverfismálum af alvöru eru líklegri til að standast ágjöf til lengri tíma, draga úr rekstraráhættu og nýta ný tækifæri sem fylgja grænni framtíð. Fyrirtæki fyrir komandi kynslóðir Það er augljóst að fyrirtæki sem tileinka sér þessa heildarsýn uppskera lof, traust og velvild frá samfélaginu sem getur skilað þeim árangri til lengri tíma. Neytendur eru líklegri til að sýna tryggð við vörumerki sem ganga lengra en lágmarkskröfur í sjálfbærni. Margir fjárfestar umbuna þeim sem sýna árangur á sviði sjálfbærni. Þegar fyrirtæki eru rekin af hugsjón um að skapa betri framtíð, ekki aðeins fyrir næsta ársfjórðung heldur fyrir næstu kynslóðir, verður til heilbrigðara og réttlátara hagkerfi. Hagnaður hverfur ekki úr dæminu - heldur verður arðsemin forsenda framþróunar, nýsköpunar og samfélagsumbóta - afrakstur sem bæði hluthafar og samfélag geta verið stolt af. Hamingja og velferð samfélagsins verður þá ekki hliðarafurð heldur sjálfstætt markmið í rekstrinum, jafngilt arðsemi í huga stjórnenda. Slík fyrirtæki líta á sig sem lifandi hluta af samfélaginu sem bera ábyrgð gagnvart fólki og umhverfinu. Höfundar eru Elva Rakel Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Festu og Erla Ósk Ásgeirsdottir, formaður Festu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjálfbærni Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Án hagnaðar er erfitt fyrir fyrirtæki að fjárfesta, bæta kjör starfsfólks eða vaxa á heilbrigðan hátt. Það dylst engum að ríkjandi hugmynd hefur einmitt verið sú að meginmarkmið fyrirtækja sé að hámarka fjárhagslegan hagnað fyrir hluthafa. En á síðari árum hefur sífellt fleirum orðið ljóst að kallað er eftir víðari sýn á hvað hagnaður raunverulega þýðir. Breyttur skilningur á tilgangi fyrirtækja endurspeglast greinilega í rannsóknum og yfirlýsingum víða um heim. Árið 2019 gaf Business Roundtable út yfirlýsingu frá 181 forstjóra stórfyrirtækja, þar sem þeir skuldbundu sig til að þjóna öllum hagðilum – viðskiptavinum, starfsfólki, birgjum, samfélaginu og hluthöfum. Framtakið We are still in, sýnir að fjölmargir leiðtogar og stofnanir í Bandaríkjunum staðráðnir í að vinna áfram að markmiðum Parísarsamkomulagsins þrátt fyrir ákvörðun Bandaríkjaforseta. Aðilar að framtakinu eru yfir 3.900 leiðtogar, þar á meðal borgarstjórar, ríkisstjórar, háskólaforsetar, forstjórar fyrirtækja og aðrir áhrifamiklir einstaklingar sem skuldbinda sig til að styðja við loftslagsaðgerðir og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í samræmi við Parísarsamkomulagið. Kannanir sýna að ungu fólki finnst að markmið fyrirtækja ætti helst að vera að „bæta samfélagið“ fremur en að hámarka skammtímahagnað. Yngri kynslóðir kalla eftir breyttu gildismati þar sem fyrirtæki eru drifin áfram af skýrum tilgangi og samfélagslegri ábyrgð til jafns við arðsemi. Tilgangsdrifinn rekstur í reynd Þessi „nýja“ sýn felur í sér að fyrirtæki taki sér víðara hlutverk í samfélaginu. Dæmi um einkenni tilgangsdrifins reksturs gætu verið: Langtímahugsun: Stjórnendur taka ákvarðanir með hliðsjón af áhrifum til lengri tíma, ekki bara næsta ársfjórðungs eða árs.. Langtímahugsun krefst fjárfestninga í nýsköpun sem stuðlar að sjálbærum rekstri og sjálfbærri framtíð til langs tíma jafnvel þótt það dragi tímabundið úr skammtímahagnaði. Slík hugsun byggir líka undir traust viðskiptasambönd til lengri tíma. Ábyrgð gagnvart umhverfi: Stjórnendur leggja áherslu á að draga úr kolefnisspori, minnka sóun og vernda vistkerfin með því að setja sér metnaðarfull loftslagsmarkmið og leita leiða til að verða kolefnishlutlaus. Í stað þess að horfa á umhverfismál sem kostnað sjá fyrirtæki tækifæri til nýsköpunar og sparnaðar. Ábyrgð gagnvart starfsfólki: Stjórnendur setja fólk í fyrsta sæti þar sem áhersla er á vellíðan starfsfólks, fjölbreytileika og jafnræði í starfsemi fyrirtækja. Hamingjusamt starfsfólk skilar betri árangri og tryggð, auk þess sem fyrirtæki með sterka „siðferðislega ímynd“ njóta frekar trausts almennings og eru eftirsóttari vinnustaðir. Aukin áhersla á að efla atvinnu með stuðningi með því að huga að aðgengi fyrir alla og bjóða upp á tækifæri til hlutastarfa þá skapast tækifæri til að virkja mannauð sem annars fengi ekki tækifæri til atvinnuþátttöku, atvinnulífinu til góða. Fjárfestar horfa til ábyrgðar Þessi þróun er ekki aðeins knúin áfram af þessum gildum í samfélaginu heldur einnig af kröfum fjárfesta. Stórir fjárfestar á borð við lífeyrissjóði og sjóðsstýringarfyrirtæki líta nú í vaxandi mæli til sjálfbærnifjárfestinga – þ.e. fjárfestinga sem skila mælanlegum samfélagslegum eða umhverfislegum ávinningi til viðbótar fjárhagslegri ávöxtun. Samkvæmt nýlegri skýrslu nemur umfang slíkrar ábyrgrar fjárfestingar um 30 þúsund milljörðum Bandaríkjadala á heimsvísu. Jafnframt hafa samtök eins og IcelandSIF hérlendis verið stofnuð til að efla þekkingu á sjálfbærum fjárfestingum og auka umræðu um þær. Fjárfestar átta sig nefnilega á því að fyrirtæki sem sinna samfélags- og umhverfismálum af alvöru eru líklegri til að standast ágjöf til lengri tíma, draga úr rekstraráhættu og nýta ný tækifæri sem fylgja grænni framtíð. Fyrirtæki fyrir komandi kynslóðir Það er augljóst að fyrirtæki sem tileinka sér þessa heildarsýn uppskera lof, traust og velvild frá samfélaginu sem getur skilað þeim árangri til lengri tíma. Neytendur eru líklegri til að sýna tryggð við vörumerki sem ganga lengra en lágmarkskröfur í sjálfbærni. Margir fjárfestar umbuna þeim sem sýna árangur á sviði sjálfbærni. Þegar fyrirtæki eru rekin af hugsjón um að skapa betri framtíð, ekki aðeins fyrir næsta ársfjórðung heldur fyrir næstu kynslóðir, verður til heilbrigðara og réttlátara hagkerfi. Hagnaður hverfur ekki úr dæminu - heldur verður arðsemin forsenda framþróunar, nýsköpunar og samfélagsumbóta - afrakstur sem bæði hluthafar og samfélag geta verið stolt af. Hamingja og velferð samfélagsins verður þá ekki hliðarafurð heldur sjálfstætt markmið í rekstrinum, jafngilt arðsemi í huga stjórnenda. Slík fyrirtæki líta á sig sem lifandi hluta af samfélaginu sem bera ábyrgð gagnvart fólki og umhverfinu. Höfundar eru Elva Rakel Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Festu og Erla Ósk Ásgeirsdottir, formaður Festu.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar