Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar 21. maí 2025 11:30 Íslendingar notuðu rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjum (svo kölluðum z-lyfjum, betur þekkt undir vöruheitunum Stilnoct®, Imovane® og Imomed®) en Danir árið 2020. Þetta sama ár fengu 10,4% þjóðarinnar lyfseðil fyrir þessi lyf samkvæmt norrænni samanburðarrannsókn. Notkuninn er mest áberandi í hópi eldri borgara og því mikilvægt að vekja athygli á afleiðingunum af þessari notkun. Átakið Sofðuvel Undir forystu Önnu Birnu Almarsdóttur, prófessors í samstarfi við LEB og fleiri aðila var farið í átakið Sofðuvel. Því er ætlað að gera fólk betur meðvitað um skaðsemi svefnlyfja og hverning hægt verði að öðlast bættan svefn án þeirra. Gefnir hafa verið út tveir bæklingar nokkuð ítarlegir. Í öðrum þeirra er að finna leiðbeiningar til að hjálpa fólki minnka notkun svefnlyfja og/eða hætta notkun þeirra. Í hinum er frætt um aðferðir til að bæta svefninn án svefnlyfja. Þá má finna upplýsingarnar á síðunni: www.sofduvel.is. Í átakinu bendum við sérstaklega á hugræna atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) sem hefur hjálpað mörgum til að sofa betur. Aðferðin er gagnreynd og örugg meðferð við svefnvanda og árangur af 4-8 vikna meðferð getur haldist til langtíma. Aðferðin er hjálpleg leið til að bæta svefn um leið og dregið er úr eða hætt notkun svefnlyfja. Bæklingana má finna á heilsugæslustöðvum og í apótekum. Svefnlyf geta valdið alvarlegum hættum fyrir þá sem taka þau og áhættan eykst með aldrinum. Það er hægt að hætta á svefnlyfjum og jafnframt sofa vel á nóttunni. Markmið Sofðuvel er að hjálpa fólki sem glímir við svefnvanda að ná aftur að sofa vel og styðja þau í að draga úr og hætta svefnlyfjanotkun á öruggan hátt. Að meðaltali sofnar fólk 7 mínútum fyrr með aðstoð algengustu svefnlyfja en án þeirra. Þau gagnast yfirleitt einungis í 4 vikur og ætti helst ekki, að nota lengur en í 2 vikur. Minnis- og önnur vitræn skerðing Svefnlyf hafa slæm áhrif á minnið. Þau valda erfiðleikum við að læra nýja hluti eða muna eitthvað sem þú átt að vita. Geta þín til að hugsa hratt og taka ákvarðanir minnkar vegna þeirra. Rannsóknir sýna tengsl milli svefnlyfjanotkunar og heilabilunar og skertrar getu til að stjórna ökutækjum. Óstöðugleiki og meiðsli vegna byltu Svefnlyf eru ein helsta orsök meiðsla eftir byltur hjá eldra fólki. Dæmi um slík er: mjaðmabrot, brot á úlnlið, hrygg, kinnbeini o.fl., höfuðáverkar en einnig dauðsföll. Þeir sem brotna lenda iðulega í því að þurfa að flytja af heimili sínu vegna afleiðinganna. Ávanabinding og fráhvarfseinkenni Algengt er að upplifa svefnerfiðleika þegar hætt er að taka svefnlyf eða slævandi efni. Svefnleysi er oft helsta einkenni fráhvarfa frá svefnlyfjum. Þess vegna trúir fólk því ranglega að það þurfi enn á svefnlyfinu að halda. Algengustu svefnlyfin eru ávanabindandi og valda margvíslegum fráhvarfseinkennum þ.m.t. svefnleysi, kvíða, pirring, ógleði, jafnvægisleysi, höfuðverk, svitamyndun, titring/skjálfta, erfiðleika með einbeitingu, næmni fyrir hávaða og ljósi, hjartsláttarónotum, rugling/ofskynjunum, þunglyndi og krampa. Hættur af notkun svefnlyfja með öðrum lyfjum Það eru hættur vegna milliverkana lyfja og ofskömmtunar og því best að fá fagfólk til að fara yfir lyf sem tekin eru. Svefnlyf valda vímu þegar þau eru notuð með áfengi og öðrum slævandi lyfjum. Þau tengjast 2 af hverjum 3 dauðsföllum vegna ofskömtunar á ópíóðum. Skelfilegir fylgikvillar Fólk sem fær flensu (eða aðrar veirusýkingar í öndunarfærum) á meðan það tekur svefnlyf er í mjög mikilli hættu á alvarlegum fylgikvillum s.s. 4 sinnum meiri hætta á lungnabólgu og hætta á dauðsfalli vegna flensu er 20 sinnum hærri! Skert geta til að stjórna ökutækjum Ekkert okkar kærir sig um að valda umferðaóhappi eða slysi en það er alvarlegt ef við ökum undir áhrifum svefnlyfja eða annarra slævandi lyfja. fólk sem ekur morguninn eftir að hafa tekið zópíklón (Imovane) hefur jafn skerta aksturshæfni og manneskja með áfengismagn í blóði yfir löglegum mörkum fólk sem tekur svefnlyf er 4-6 sinnum líklegra að lenda í alvarlegu umferðaslysi 1 af hverjum 9 ökumönnum sem lenda í banaslysum hefur nýlega tekið svefnlyf Aðrar hættur Við vitum vel að fólk með þynnku á ekki að aka bíl. Því þurfum við að vera vakandi yfir vægu þynnkueinkenni af svefnlyfi sem getur reynst alvarlegt. Skert hugsun og hægari viðbrögð geta leitt til gleymsku, félagslegrar einangrunar, jafnvægisleysis og ótta við að fara út. Ef svefnlyfin eru tekin meðöðrum slævandi lyfjum er hætta á skertri öndun. Þá eru svefnlyf hættuleg ef þú ert með kæfisvefn á háu stigi. Einnig má nefna minnis- eða meðvitundarleysi og svefngöngu. Betri lífsgæði án svefnlyfja Við vitum að með aldrinum þá verðum við óstöðugri og þá skapast auknar líkur á byltum sem geta haft í för með sér beinbrot. Afleiðingarnar geta leitt til þess að við getum ekki lengur búið í eigin húsnæði og að við þurfum á aukinni aðstoð að halda. Ekkert okkar kærir sig um það. Því er mikilvægt að draga úr áhættu með líkamsþjálfum og ef svefnlyf eru notuð þá þarf að draga úr og/eða hætta notkun þeirra. Við sem unnum að skipulagningu átaksins á vegum LEB hvetjum fólk eindregið til að verða sér úti um bæklingana tvo frá Sofðuvel og lesa þá vandlega ef viðkomandi er að taka inn svefnlyf. Þar og á vefsíðu átaksins (www.sofduvel.is) eru að finna ítarlegar leiðbeiningar þannig að hver og einn geti fundið sína leið. Höfundur er fyrrverandi varaformaður LEB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lyf Eldri borgarar Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Sjá meira
Íslendingar notuðu rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjum (svo kölluðum z-lyfjum, betur þekkt undir vöruheitunum Stilnoct®, Imovane® og Imomed®) en Danir árið 2020. Þetta sama ár fengu 10,4% þjóðarinnar lyfseðil fyrir þessi lyf samkvæmt norrænni samanburðarrannsókn. Notkuninn er mest áberandi í hópi eldri borgara og því mikilvægt að vekja athygli á afleiðingunum af þessari notkun. Átakið Sofðuvel Undir forystu Önnu Birnu Almarsdóttur, prófessors í samstarfi við LEB og fleiri aðila var farið í átakið Sofðuvel. Því er ætlað að gera fólk betur meðvitað um skaðsemi svefnlyfja og hverning hægt verði að öðlast bættan svefn án þeirra. Gefnir hafa verið út tveir bæklingar nokkuð ítarlegir. Í öðrum þeirra er að finna leiðbeiningar til að hjálpa fólki minnka notkun svefnlyfja og/eða hætta notkun þeirra. Í hinum er frætt um aðferðir til að bæta svefninn án svefnlyfja. Þá má finna upplýsingarnar á síðunni: www.sofduvel.is. Í átakinu bendum við sérstaklega á hugræna atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) sem hefur hjálpað mörgum til að sofa betur. Aðferðin er gagnreynd og örugg meðferð við svefnvanda og árangur af 4-8 vikna meðferð getur haldist til langtíma. Aðferðin er hjálpleg leið til að bæta svefn um leið og dregið er úr eða hætt notkun svefnlyfja. Bæklingana má finna á heilsugæslustöðvum og í apótekum. Svefnlyf geta valdið alvarlegum hættum fyrir þá sem taka þau og áhættan eykst með aldrinum. Það er hægt að hætta á svefnlyfjum og jafnframt sofa vel á nóttunni. Markmið Sofðuvel er að hjálpa fólki sem glímir við svefnvanda að ná aftur að sofa vel og styðja þau í að draga úr og hætta svefnlyfjanotkun á öruggan hátt. Að meðaltali sofnar fólk 7 mínútum fyrr með aðstoð algengustu svefnlyfja en án þeirra. Þau gagnast yfirleitt einungis í 4 vikur og ætti helst ekki, að nota lengur en í 2 vikur. Minnis- og önnur vitræn skerðing Svefnlyf hafa slæm áhrif á minnið. Þau valda erfiðleikum við að læra nýja hluti eða muna eitthvað sem þú átt að vita. Geta þín til að hugsa hratt og taka ákvarðanir minnkar vegna þeirra. Rannsóknir sýna tengsl milli svefnlyfjanotkunar og heilabilunar og skertrar getu til að stjórna ökutækjum. Óstöðugleiki og meiðsli vegna byltu Svefnlyf eru ein helsta orsök meiðsla eftir byltur hjá eldra fólki. Dæmi um slík er: mjaðmabrot, brot á úlnlið, hrygg, kinnbeini o.fl., höfuðáverkar en einnig dauðsföll. Þeir sem brotna lenda iðulega í því að þurfa að flytja af heimili sínu vegna afleiðinganna. Ávanabinding og fráhvarfseinkenni Algengt er að upplifa svefnerfiðleika þegar hætt er að taka svefnlyf eða slævandi efni. Svefnleysi er oft helsta einkenni fráhvarfa frá svefnlyfjum. Þess vegna trúir fólk því ranglega að það þurfi enn á svefnlyfinu að halda. Algengustu svefnlyfin eru ávanabindandi og valda margvíslegum fráhvarfseinkennum þ.m.t. svefnleysi, kvíða, pirring, ógleði, jafnvægisleysi, höfuðverk, svitamyndun, titring/skjálfta, erfiðleika með einbeitingu, næmni fyrir hávaða og ljósi, hjartsláttarónotum, rugling/ofskynjunum, þunglyndi og krampa. Hættur af notkun svefnlyfja með öðrum lyfjum Það eru hættur vegna milliverkana lyfja og ofskömmtunar og því best að fá fagfólk til að fara yfir lyf sem tekin eru. Svefnlyf valda vímu þegar þau eru notuð með áfengi og öðrum slævandi lyfjum. Þau tengjast 2 af hverjum 3 dauðsföllum vegna ofskömtunar á ópíóðum. Skelfilegir fylgikvillar Fólk sem fær flensu (eða aðrar veirusýkingar í öndunarfærum) á meðan það tekur svefnlyf er í mjög mikilli hættu á alvarlegum fylgikvillum s.s. 4 sinnum meiri hætta á lungnabólgu og hætta á dauðsfalli vegna flensu er 20 sinnum hærri! Skert geta til að stjórna ökutækjum Ekkert okkar kærir sig um að valda umferðaóhappi eða slysi en það er alvarlegt ef við ökum undir áhrifum svefnlyfja eða annarra slævandi lyfja. fólk sem ekur morguninn eftir að hafa tekið zópíklón (Imovane) hefur jafn skerta aksturshæfni og manneskja með áfengismagn í blóði yfir löglegum mörkum fólk sem tekur svefnlyf er 4-6 sinnum líklegra að lenda í alvarlegu umferðaslysi 1 af hverjum 9 ökumönnum sem lenda í banaslysum hefur nýlega tekið svefnlyf Aðrar hættur Við vitum vel að fólk með þynnku á ekki að aka bíl. Því þurfum við að vera vakandi yfir vægu þynnkueinkenni af svefnlyfi sem getur reynst alvarlegt. Skert hugsun og hægari viðbrögð geta leitt til gleymsku, félagslegrar einangrunar, jafnvægisleysis og ótta við að fara út. Ef svefnlyfin eru tekin meðöðrum slævandi lyfjum er hætta á skertri öndun. Þá eru svefnlyf hættuleg ef þú ert með kæfisvefn á háu stigi. Einnig má nefna minnis- eða meðvitundarleysi og svefngöngu. Betri lífsgæði án svefnlyfja Við vitum að með aldrinum þá verðum við óstöðugri og þá skapast auknar líkur á byltum sem geta haft í för með sér beinbrot. Afleiðingarnar geta leitt til þess að við getum ekki lengur búið í eigin húsnæði og að við þurfum á aukinni aðstoð að halda. Ekkert okkar kærir sig um það. Því er mikilvægt að draga úr áhættu með líkamsþjálfum og ef svefnlyf eru notuð þá þarf að draga úr og/eða hætta notkun þeirra. Við sem unnum að skipulagningu átaksins á vegum LEB hvetjum fólk eindregið til að verða sér úti um bæklingana tvo frá Sofðuvel og lesa þá vandlega ef viðkomandi er að taka inn svefnlyf. Þar og á vefsíðu átaksins (www.sofduvel.is) eru að finna ítarlegar leiðbeiningar þannig að hver og einn geti fundið sína leið. Höfundur er fyrrverandi varaformaður LEB.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun