„Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar 26. júní 2025 17:02 Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Fagurfræði hluti af gæðum bygginga og umhverfis Krafa um að bygging sé fögur gengur ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti er það svo að fegurð er órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegna mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skilar sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma. Það er alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu er frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skiptir máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan. Nefna má dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelur á spítala. Landslagsarkitektúr er ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýna fram á að náttúran hefur jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými getur bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því er mikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Umhverfið skiptir máli og mikilvægt er að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags er ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hefur mælanleg áhrif. Umhverfi sem styður við heilsu og vellíðan fólks skilar bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi. Samræmd aðferðarfræði við gerð kostnaðaráætlana Samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðlar að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrkir verkefnin og dregur úr hættu á mistökum. Sífellt oftar má sjá að þegar upp koma ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standast ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dregur slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem eykur á upplýsingaóreiðu og er til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Sérstaklega bagalegt er að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geta í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning. Kostnaðaráætlanir eru mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra er að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verður þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggja til grundvallar hverju sinni og því þarf að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Þar af leiðandi er ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafa verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þarf að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Hér á landi hefur skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því tóku Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka höndum saman og unnu einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggir á sömu hugmyndafræði og notast er við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði er tilvalin í stærri verkefnum. Samtökin hvetja verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is Vinnum saman Aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það eru arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, er lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni. Höfundur er viðskiptastjóri á mannvirkjasviði Samtaka iðnaðarins fyrir m.a. Samtök arkitektastofa, SAMARK. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Byggingariðnaður Arkitektúr Mest lesið Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Sköpum samfélag fyrir börn Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir skrifar Skoðun Viltu hafa jákvæð áhrif þegar þú ferðast? Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir skrifar Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason skrifar Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Gegn áætluðu kílómetragjaldi stjórnvalda á bifhjól Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Tillaga um hærri vörugjöld á mótorhjól er skref aftur á bak Unnar Már Magnússon skrifar Skoðun Hvernig hugsar þú um hreint vatn? Lovísa Árnadóttir skrifar Skoðun Takk Vigdís! Takk Guðni! Takk Halla! — Takk þjóð! Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun Blóðmerar - skeytingarleysi hinna þriggja valda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Krefjandi tímar í veitingageiranum Einar Bárðarson skrifar Skoðun Má endalaust vera níðingur!! Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Silfurfat Samfylkingarinnar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Véfréttir og villuljós Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun „Fór í útkall“ Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir skrifar Sjá meira
Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Fagurfræði hluti af gæðum bygginga og umhverfis Krafa um að bygging sé fögur gengur ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti er það svo að fegurð er órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegna mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skilar sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma. Það er alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu er frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skiptir máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan. Nefna má dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelur á spítala. Landslagsarkitektúr er ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýna fram á að náttúran hefur jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými getur bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því er mikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Umhverfið skiptir máli og mikilvægt er að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags er ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hefur mælanleg áhrif. Umhverfi sem styður við heilsu og vellíðan fólks skilar bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi. Samræmd aðferðarfræði við gerð kostnaðaráætlana Samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðlar að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrkir verkefnin og dregur úr hættu á mistökum. Sífellt oftar má sjá að þegar upp koma ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standast ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dregur slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem eykur á upplýsingaóreiðu og er til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Sérstaklega bagalegt er að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geta í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning. Kostnaðaráætlanir eru mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra er að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verður þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggja til grundvallar hverju sinni og því þarf að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Þar af leiðandi er ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafa verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þarf að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Hér á landi hefur skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því tóku Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka höndum saman og unnu einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggir á sömu hugmyndafræði og notast er við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði er tilvalin í stærri verkefnum. Samtökin hvetja verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is Vinnum saman Aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það eru arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, er lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni. Höfundur er viðskiptastjóri á mannvirkjasviði Samtaka iðnaðarins fyrir m.a. Samtök arkitektastofa, SAMARK.
Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir skrifar
Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun