Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar 1. júlí 2025 11:00 Nú ætla ég að skrifa grein sem allir skilja og e.t.v. fleiri geta tekið undir. Það hafa þónokkrir skrifað þessa eða svipaða grein undanfarin misseri og bið ég því lesendur fyrirfram afsökunar á endurtekningunni. Það verður þó ekki annað séð en að það sé þarft að leggja sitt lóð á vogarskálarnar þegar enginn er að hlusta. Það er fyllsta ástæða til að hafa áhyggjur af íslenska grunnskólakerfinu. Nægir þar að nefna arfaslakan árangur í PISA-könnunum, áfellisdóm frá OECD, niðurfellingu samræmdra prófa og hrapandi lesskilning, ekki bara drengja heldur allra nemenda. Það er óþarfi að rekja í löngu máli þá sögu, en um hana hefur verið fjallað ítarlega á öðrum vettvangi. Það eru líklega u.þ.b. 10 ár síðan bókstafirnir og litadýrðin komu í stað talna í einkunnagjöf. Hvorki ég né börnin mín skildum nokkuð í þessu kerfi og þegar ég spurði kennarana varð fátt um svör og ekki gat ég heldur séð að þeir gleddust yfir breytingunum. Ég hugsa að ég myndi eiga auðveldara með að læra stærðfræðigreiningu á háskólastigi en að ná utan um þetta svo vel væri, svo ekki sé minnst á að útskýra fyrir öðrum. Það er stórfurðulegt að hlusta á menntafrömuði halda því blákalt fram að bókstafakerfið virki bara víst betur en talnakerfið. Þá má spyrja sig: Fyrir hverja? Ekki nemendur, ekki foreldra og ekki flesta kennara. Eftir að hafa gert létta áhættugreiningu tek ég sénsinn á því að særa fram alla helstu lyklaborðsriddara höfuðborgarsvæðisins þegar ég undirstrika að þessi menntastefna er runnin undan rifjum hinnar margumtöluðu og höfuðkvalavaldandi woke-hugmyndafræði (sjá fyrri grein mína um hana). Hér er farið úr tölulegum og vel mælanlegum kvörðum yfir í huglægt mat. Huglægt allt og ekkert er móðins í dag og er slíkt mat jafnan talið vera mannúðleg leið til að horfa á lífið. Það kann vel að vera að þannig getum við sett upplifun og reynslu í fallegan búning og að það komi einhverjum vel þegar til skamms tíma er litið. En það að halda þessu krúttfyrirbæri til streitu er eins og að pissa í skóinn sinn. Fyrir ekki svo mörgum árum tíðkaðist að veita nánast öllum verðlaun í lok skólagöngu, jafnvel hvers skólaárs, og var þar ýmislegt tínt til. Það var bersýnilega sannkallað feilspor og illa gert að sigta þannig út þá örfáu sem ekki fengu verðlaun fyrir neina mannkosti. Núna er það aftur á móti svo að enginn fær verðlaun eða viðurkenningu fyrir dugnað eða elju í mínum hverfisskóla. Það er leitt að krakkar sem leggja sig alla fram, mæta stíft í skóla og stunda nám af kappi, fái ekki lengur skýr skilaboð úr kerfinu um að það sem þeir lögðu stund á í áratug skipti nokkru einasta máli. „Enginn má vinna en allir eru með,“ virðist ósagt viðkvæði. Það væri lítið gaman að keppnisíþróttum ef sama lögmál gilti þar. Þar með er ekki sagt að einkunnir séu allt eða að verðlaun og viðurkenningar séu upphaf og endir alls. Mikilvægt er að bæði foreldrar og samfélagið styðji við sjálfsmynd barna á margan hátt og á heildstæðan máta. Það er heldur ekki heilbrigt ef sjálfsmyndin er svo bundin í námsárangri að það verði það sem allt snýst um. Ég er síður en svo að kalla eftir því. Best er ef hvatinn kemur innan frá, og til þess að vekja hann eru ýmis tæki þar sem hæfileg umbun og efling sjálfsábyrgðar leika stórt hlutverk. Það má alveg segja við börnin sín: „Jú, þetta var allt í lagi hjá þér, en ég held þú verðir ánægðari með þig ef þú leggur meira á þig næst, því ég veit að þú getur betur!“ Á hinn bóginn er ágætt að hafa á bak við eyrað orð sem vitur maður – sem reyndar var menntaskóladúx – mælti við mig fyrir tveimur áratugum: „Þú þarft að hætta að berja þig niður fyrir það sem þú getur ekkert í og fara að leggja áherslu á styrkleika þína.“ Að þessu sögðu verður þó ekki fram hjá því litið að hæfni í ákveðnum bóklegum greinum hefur forspárgildi fyrir árangur í framtíðinni. Það ætti því ekki að þurfa að klifa í sífellu á þeirri staðreynd að eitt mesta keppikefli skólakerfisins ætti að vera að sem flestir nái þeim markmiðum. Það gerist með ríkum kröfum, skýrum, gagnsæjum mælikvörðum og aðhaldi – en ekki stafasúpu, litareitum eða löngum útskýringum sem enginn skilur. Í núverandi kerfi (svo ég minnist nú ekki á nýjar reglur varðandi framhaldsskóla) erum við að búa til sífellt fleira fólk sem hefur litla sem enga ástæðu eða hvata til þess að skara fram úr. Það versta er að hvorki það – né, raunar, nokkur annar – hefur glögga mynd af því hvort það hefur bætt sig, hvar það stendur í samanburði við aðra, eða hver mögulegur ávinningur af árangri er. Ríkjandi þögull samfélagssáttmáli veitir því byr undir báða vængi að það að gera hlutina með hangandi hendi sé kappnóg. Þetta er ekki flókið. Við fullorðna fólkið þurfum einfaldlega að taka sjálf ábyrgð, hverfa frá því að pakka ungu kynslóðinni inn í bómull, bretta upp ermar og taka á okkur þann sársaukafulla kostnað sem fylgir því að snúa af kolrangri braut. Eins og svo margt sem viðkemur góðu barnauppeldi, verður þetta hundleiðinlegt en mun margborga sig þegar til lengri tíma er litið. Höfundur er fjögurra barna móðir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Kennitala á blaði Jón Viðar Pálsson Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Þjónusta og greining á börnum með ADHD Elín H. Hinriksdóttir og Sólveig Ásgrímsdóttiir Skoðun Fjör á fjármálamarkaði Fastir pennar Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Alvöru mamma Anna Margrét Hrólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Nú ætla ég að skrifa grein sem allir skilja og e.t.v. fleiri geta tekið undir. Það hafa þónokkrir skrifað þessa eða svipaða grein undanfarin misseri og bið ég því lesendur fyrirfram afsökunar á endurtekningunni. Það verður þó ekki annað séð en að það sé þarft að leggja sitt lóð á vogarskálarnar þegar enginn er að hlusta. Það er fyllsta ástæða til að hafa áhyggjur af íslenska grunnskólakerfinu. Nægir þar að nefna arfaslakan árangur í PISA-könnunum, áfellisdóm frá OECD, niðurfellingu samræmdra prófa og hrapandi lesskilning, ekki bara drengja heldur allra nemenda. Það er óþarfi að rekja í löngu máli þá sögu, en um hana hefur verið fjallað ítarlega á öðrum vettvangi. Það eru líklega u.þ.b. 10 ár síðan bókstafirnir og litadýrðin komu í stað talna í einkunnagjöf. Hvorki ég né börnin mín skildum nokkuð í þessu kerfi og þegar ég spurði kennarana varð fátt um svör og ekki gat ég heldur séð að þeir gleddust yfir breytingunum. Ég hugsa að ég myndi eiga auðveldara með að læra stærðfræðigreiningu á háskólastigi en að ná utan um þetta svo vel væri, svo ekki sé minnst á að útskýra fyrir öðrum. Það er stórfurðulegt að hlusta á menntafrömuði halda því blákalt fram að bókstafakerfið virki bara víst betur en talnakerfið. Þá má spyrja sig: Fyrir hverja? Ekki nemendur, ekki foreldra og ekki flesta kennara. Eftir að hafa gert létta áhættugreiningu tek ég sénsinn á því að særa fram alla helstu lyklaborðsriddara höfuðborgarsvæðisins þegar ég undirstrika að þessi menntastefna er runnin undan rifjum hinnar margumtöluðu og höfuðkvalavaldandi woke-hugmyndafræði (sjá fyrri grein mína um hana). Hér er farið úr tölulegum og vel mælanlegum kvörðum yfir í huglægt mat. Huglægt allt og ekkert er móðins í dag og er slíkt mat jafnan talið vera mannúðleg leið til að horfa á lífið. Það kann vel að vera að þannig getum við sett upplifun og reynslu í fallegan búning og að það komi einhverjum vel þegar til skamms tíma er litið. En það að halda þessu krúttfyrirbæri til streitu er eins og að pissa í skóinn sinn. Fyrir ekki svo mörgum árum tíðkaðist að veita nánast öllum verðlaun í lok skólagöngu, jafnvel hvers skólaárs, og var þar ýmislegt tínt til. Það var bersýnilega sannkallað feilspor og illa gert að sigta þannig út þá örfáu sem ekki fengu verðlaun fyrir neina mannkosti. Núna er það aftur á móti svo að enginn fær verðlaun eða viðurkenningu fyrir dugnað eða elju í mínum hverfisskóla. Það er leitt að krakkar sem leggja sig alla fram, mæta stíft í skóla og stunda nám af kappi, fái ekki lengur skýr skilaboð úr kerfinu um að það sem þeir lögðu stund á í áratug skipti nokkru einasta máli. „Enginn má vinna en allir eru með,“ virðist ósagt viðkvæði. Það væri lítið gaman að keppnisíþróttum ef sama lögmál gilti þar. Þar með er ekki sagt að einkunnir séu allt eða að verðlaun og viðurkenningar séu upphaf og endir alls. Mikilvægt er að bæði foreldrar og samfélagið styðji við sjálfsmynd barna á margan hátt og á heildstæðan máta. Það er heldur ekki heilbrigt ef sjálfsmyndin er svo bundin í námsárangri að það verði það sem allt snýst um. Ég er síður en svo að kalla eftir því. Best er ef hvatinn kemur innan frá, og til þess að vekja hann eru ýmis tæki þar sem hæfileg umbun og efling sjálfsábyrgðar leika stórt hlutverk. Það má alveg segja við börnin sín: „Jú, þetta var allt í lagi hjá þér, en ég held þú verðir ánægðari með þig ef þú leggur meira á þig næst, því ég veit að þú getur betur!“ Á hinn bóginn er ágætt að hafa á bak við eyrað orð sem vitur maður – sem reyndar var menntaskóladúx – mælti við mig fyrir tveimur áratugum: „Þú þarft að hætta að berja þig niður fyrir það sem þú getur ekkert í og fara að leggja áherslu á styrkleika þína.“ Að þessu sögðu verður þó ekki fram hjá því litið að hæfni í ákveðnum bóklegum greinum hefur forspárgildi fyrir árangur í framtíðinni. Það ætti því ekki að þurfa að klifa í sífellu á þeirri staðreynd að eitt mesta keppikefli skólakerfisins ætti að vera að sem flestir nái þeim markmiðum. Það gerist með ríkum kröfum, skýrum, gagnsæjum mælikvörðum og aðhaldi – en ekki stafasúpu, litareitum eða löngum útskýringum sem enginn skilur. Í núverandi kerfi (svo ég minnist nú ekki á nýjar reglur varðandi framhaldsskóla) erum við að búa til sífellt fleira fólk sem hefur litla sem enga ástæðu eða hvata til þess að skara fram úr. Það versta er að hvorki það – né, raunar, nokkur annar – hefur glögga mynd af því hvort það hefur bætt sig, hvar það stendur í samanburði við aðra, eða hver mögulegur ávinningur af árangri er. Ríkjandi þögull samfélagssáttmáli veitir því byr undir báða vængi að það að gera hlutina með hangandi hendi sé kappnóg. Þetta er ekki flókið. Við fullorðna fólkið þurfum einfaldlega að taka sjálf ábyrgð, hverfa frá því að pakka ungu kynslóðinni inn í bómull, bretta upp ermar og taka á okkur þann sársaukafulla kostnað sem fylgir því að snúa af kolrangri braut. Eins og svo margt sem viðkemur góðu barnauppeldi, verður þetta hundleiðinlegt en mun margborga sig þegar til lengri tíma er litið. Höfundur er fjögurra barna móðir.
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar