Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar 1. ágúst 2025 16:01 Nýleg ákvörðun Bandaríkjanna um að leggja 15% toll á íslenskar vörur sýnir okkur ekki eitthvað nýtt eða sérstakt tilvik í samskiptum þjóðanna. Hún minnir okkur einfaldlega á það sem hefur verið staðreynd í áratugi – jafnvel aldir: Bandaríkin eru ekki vinalegt stórveldi. Þau eru ránskapítalískt heimsveldi – samtvinnað auðhringum, hervaldi og alþjóðastofnunum sem þjóna hagsmunum vestrænnar yfirstéttar á dýran kostnað heimsbyggðarinnar. Ákvörðun Bandaríkjastjórnar um hækkun tolla á sér rætur í því að Ísland kaus að hlusta á eigin dómgreind og styðja rannsókn Alþjóðadómstólsins á stríðsglæpum Ísraels í Palestínu. Stjórnvöld hafa leyft okkur að viðurkenna að Ísrael stendur mögulega fyrir þjóðarmorði, þó það gerist ekki skýrara – og Bandaríkin svara því með efnahagslegu ofbeldi. Kanada sömuleiðis, og mun fleiri lönd, verða fyrir barðinu vegna þessa. Eru þetta lýðræðisleg samskipti meðal þjóða? Nei. Þetta er ofbeldi og kúgun – heimsvaldastefna í verki: Refsing fyrir að daðra við það að hafna meðsekt. Heimsvaldastefna sem við megum ekki gleyma Þetta er ekkert nýtt. Bandaríkin hafa í áratugi dulbúið alþjóðlega útþenslu sína sem vörn lýðræðis og frelsis, en í reynd hefur sú stefna byggst á hervaldi og árásárstríðum, undirförlum afskiptum og efnahagslegri kúgun – járnhnefi heimsvaldastefnunnar, sem beinst hefur að þjóðum sem neita að lúta yfirráðum Vestursins. Í Íran og Gvatemala steyptu Bandaríkin lýðræðislega kjörnum leiðtogum sem vildu nýta náttúruauðlindir í þágu eigin fólks – ekki bandarískra og breskra stórfyrirtækja. Í Síle, Indónesíu og Brasilíu studdu þau blóðug valdarán gegn vinstristjórnum. Í Indónesíu voru yfir hálf milljón manns myrtir árið 1965 í fjöldamorðum sem Bandaríkin studdu og skipulögðu beint – eins og skjalfest er í The Jakarta Method. Í Vietnam, Kambódíu og Laos myrtu þau milljónir í „stríði gegn kommúnisma“ sem var í raun stríð gegn sjálfstæði og þróun hnattræna suðursins. Í Níkaragva, El Salvador, Grenada, Panama og Haítí studdu þau valdarán, hernaðaryfirráð og fjöldamorð í nafni stöðugleika. Í Írak, Afghanistan, Líbíu og Sýrlandi beittu þau blekkingum, innrásum og loftárásum til að fella ríkisstjórnir og tryggja yfirráð þeirra yfir olíu og Mið-Austurlöndum. Þegar ekki er gripið til vopna, skræla þau þjóðir að innan í gegnum Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Alþjóðabankann, sem skilyrða neyðarlán við niðurskurð, einkavæðingu og aðgengi vestrænna stórfyrirtækja að innviðum, auðlindum og vinnuafli fátækra þjóða. Þau beita dómsvaldinu sem vopni gegn óhlýðnum ríkjum – með refsiaðgerðum, lagalegum hótunum og útilokun frá alþjóðaviðskiptum – sérstaklega gagnvart þeim sem styðja frelsi og tilvistarrétt Palestínufólks, vinna með BRICS eða hafna forræði Bandaríkjanna. Fyrir þeim eru alþjóðalög ekki grundvöllur réttlætis heldur tól sem má afskræma og misnota eftir hentugleika – eins og sést á viðskiptaþvingunum Bandaríkjastjórnar gegn saksóknurum Alþjóðlega sakamáladómstólsins, þegar reynt er að rannsaka stríðsglæpi Bandaríkjamanna í Afganistan og þjóðarmorð Ísraels gegn Palestínu. Við unnum þorskastríðin – með því að halla okkur að mótvægi Þetta er ekki í fyrsta skipti sem Ísland stendur frammi fyrir ofbeldisfullri hegðun stórveldis sem telur sig eiga rétt á að arðræna okkur. Í þorskastríðunum á sjöunda og áttunda áratugnum reyndu Bretar að knýja Ísland til að gefa eftir yfirráð yfir eigin fiskimiðum – með því að senda herskip til verndar breskum togurum, hóta hernaðaraðgerðum og skapa vísvitandi árekstra við íslensk skip. Þarna var barist fyrir fullveldi og sjálfstæði Íslands gegn ágengni stórveldis. En Ísland stóð í lappirnar. Ekki með vopnum, heldur með viljastyrk, samstöðu og með því að halla sér að mótvæginu í alþjóðakerfinu. Sovétríkin stóðu með Íslandi, í orðum og gerðum, og þannig fékk Ísland svigrúm til að verja sína hagsmuni. Sovétríkin keyptu af okkur fisk þegar vesturlönd reyndu að útskúfa okkur fyrir óhlýðnina. Þetta var hluti af utanríkisstefnu Íslands í tvípóla heim - að halda opnum leiðum bæði til austurs og vesturs til að styrkja sjálfstæði og hagsmuni landsins. Þessi dýrmæta lexía hefur verið grafin í burtu í íslenskri þjóðarsál: Að smáþjóðir geta sigrað stórveldi ef þær halda reisn og nýta kraft mótvægis í alþjóðakerfinu. BRICS er nýja mótvægið – og við þurfum að vera þar Í dag eru það ekki Sovétríkin, heldur BRICS+ – Brasilía, Rússland, Indland, Kína, Suður-Afríka og nýir umsækjendur eins og Íran, Argentína og Egyptaland – sem standa fyrir fjölpóla heimi og geta myndað mótvægi. Hugsjón BRICS er að beita sér fyrir heimi byggðum á jafnræði, samvinnu og efnahagslegri þróun án yfirgangs - friðsælli framþróun. Ísland getur – rétt eins og í þorskastríðunum – aukið samskipti og samstarf við þessi ríki, ekki sem undirgefið peð, heldur sem sjálfstæður aðili sem stendur vörð um eigin hagsmuni og þjóðfrelsi. Við höfum gert þetta áður. Við getum gert það aftur. Og í þetta sinn, ekki bara fyrir okkur – heldur fyrir heimsbyggðina alla. Tími fyrir nýja stefnu: Ísland sem virkur þátttakandi í nýjum, fjölpóla heimi Því legg ég til eftirfarandi: Ísland sæki um aðild að BRICS+ – sem mótvægi við vestræn efnahagsbandalög sem skilyrða samstarf við hollustu við heimsvaldastefnu, landránsnýlendur, þjóðarmorð og arðrán. Styðjum opinberlega málsókn Suður-Afríku gegn Ísrael og tölum skýrt fyrir virðingu fyrir alþjóðalögum – líka þegar það fer gegn Bandaríkjunum. Beitum Ísrael efnahagsþvingunum – með því að banna innflutning frá landránsnýlendunni, og eflum viðskipti við Palestínu. Endurskoðum tengslin við NATO og bandarískt hervald. Leggjum grunn að sjálfstæðri, fjölbreyttri utanríkisstefnu sem þjónar velferð heimsins – ekki forréttindum stórvelda. Örlög Íslands eru órjúfanlega samtvinnuð örlögum heimsins. Við erum lítil þjóð í stórum heimi – og ef hann fellur í upplausn, ofbeldi og óstöðugleika, þá föllum við með honum. Þess vegna verðum við að standa með friði, velferð og alþjóðlegu réttlæti. Þetta snýst ekki um hatur. Þetta snýst um frelsi. Við eigum ekki að hata Bandaríkin. En við þurfum að sjá þau eins og þau eru. Þau eru ekki lýðræðispostular – heldur hnignandi heimsveldi sem nær sínu fram með hótunum, refsingum og ofbeldi. Ísland þarf ekki að vera undirlægja stórvelda. Við getum - og verðum - að velja aðra leið. Höfundur er ritari framkvæmdastjórnar Sósíalistaflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Karl Héðinn Kristjánsson Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Sjá meira
Nýleg ákvörðun Bandaríkjanna um að leggja 15% toll á íslenskar vörur sýnir okkur ekki eitthvað nýtt eða sérstakt tilvik í samskiptum þjóðanna. Hún minnir okkur einfaldlega á það sem hefur verið staðreynd í áratugi – jafnvel aldir: Bandaríkin eru ekki vinalegt stórveldi. Þau eru ránskapítalískt heimsveldi – samtvinnað auðhringum, hervaldi og alþjóðastofnunum sem þjóna hagsmunum vestrænnar yfirstéttar á dýran kostnað heimsbyggðarinnar. Ákvörðun Bandaríkjastjórnar um hækkun tolla á sér rætur í því að Ísland kaus að hlusta á eigin dómgreind og styðja rannsókn Alþjóðadómstólsins á stríðsglæpum Ísraels í Palestínu. Stjórnvöld hafa leyft okkur að viðurkenna að Ísrael stendur mögulega fyrir þjóðarmorði, þó það gerist ekki skýrara – og Bandaríkin svara því með efnahagslegu ofbeldi. Kanada sömuleiðis, og mun fleiri lönd, verða fyrir barðinu vegna þessa. Eru þetta lýðræðisleg samskipti meðal þjóða? Nei. Þetta er ofbeldi og kúgun – heimsvaldastefna í verki: Refsing fyrir að daðra við það að hafna meðsekt. Heimsvaldastefna sem við megum ekki gleyma Þetta er ekkert nýtt. Bandaríkin hafa í áratugi dulbúið alþjóðlega útþenslu sína sem vörn lýðræðis og frelsis, en í reynd hefur sú stefna byggst á hervaldi og árásárstríðum, undirförlum afskiptum og efnahagslegri kúgun – járnhnefi heimsvaldastefnunnar, sem beinst hefur að þjóðum sem neita að lúta yfirráðum Vestursins. Í Íran og Gvatemala steyptu Bandaríkin lýðræðislega kjörnum leiðtogum sem vildu nýta náttúruauðlindir í þágu eigin fólks – ekki bandarískra og breskra stórfyrirtækja. Í Síle, Indónesíu og Brasilíu studdu þau blóðug valdarán gegn vinstristjórnum. Í Indónesíu voru yfir hálf milljón manns myrtir árið 1965 í fjöldamorðum sem Bandaríkin studdu og skipulögðu beint – eins og skjalfest er í The Jakarta Method. Í Vietnam, Kambódíu og Laos myrtu þau milljónir í „stríði gegn kommúnisma“ sem var í raun stríð gegn sjálfstæði og þróun hnattræna suðursins. Í Níkaragva, El Salvador, Grenada, Panama og Haítí studdu þau valdarán, hernaðaryfirráð og fjöldamorð í nafni stöðugleika. Í Írak, Afghanistan, Líbíu og Sýrlandi beittu þau blekkingum, innrásum og loftárásum til að fella ríkisstjórnir og tryggja yfirráð þeirra yfir olíu og Mið-Austurlöndum. Þegar ekki er gripið til vopna, skræla þau þjóðir að innan í gegnum Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Alþjóðabankann, sem skilyrða neyðarlán við niðurskurð, einkavæðingu og aðgengi vestrænna stórfyrirtækja að innviðum, auðlindum og vinnuafli fátækra þjóða. Þau beita dómsvaldinu sem vopni gegn óhlýðnum ríkjum – með refsiaðgerðum, lagalegum hótunum og útilokun frá alþjóðaviðskiptum – sérstaklega gagnvart þeim sem styðja frelsi og tilvistarrétt Palestínufólks, vinna með BRICS eða hafna forræði Bandaríkjanna. Fyrir þeim eru alþjóðalög ekki grundvöllur réttlætis heldur tól sem má afskræma og misnota eftir hentugleika – eins og sést á viðskiptaþvingunum Bandaríkjastjórnar gegn saksóknurum Alþjóðlega sakamáladómstólsins, þegar reynt er að rannsaka stríðsglæpi Bandaríkjamanna í Afganistan og þjóðarmorð Ísraels gegn Palestínu. Við unnum þorskastríðin – með því að halla okkur að mótvægi Þetta er ekki í fyrsta skipti sem Ísland stendur frammi fyrir ofbeldisfullri hegðun stórveldis sem telur sig eiga rétt á að arðræna okkur. Í þorskastríðunum á sjöunda og áttunda áratugnum reyndu Bretar að knýja Ísland til að gefa eftir yfirráð yfir eigin fiskimiðum – með því að senda herskip til verndar breskum togurum, hóta hernaðaraðgerðum og skapa vísvitandi árekstra við íslensk skip. Þarna var barist fyrir fullveldi og sjálfstæði Íslands gegn ágengni stórveldis. En Ísland stóð í lappirnar. Ekki með vopnum, heldur með viljastyrk, samstöðu og með því að halla sér að mótvæginu í alþjóðakerfinu. Sovétríkin stóðu með Íslandi, í orðum og gerðum, og þannig fékk Ísland svigrúm til að verja sína hagsmuni. Sovétríkin keyptu af okkur fisk þegar vesturlönd reyndu að útskúfa okkur fyrir óhlýðnina. Þetta var hluti af utanríkisstefnu Íslands í tvípóla heim - að halda opnum leiðum bæði til austurs og vesturs til að styrkja sjálfstæði og hagsmuni landsins. Þessi dýrmæta lexía hefur verið grafin í burtu í íslenskri þjóðarsál: Að smáþjóðir geta sigrað stórveldi ef þær halda reisn og nýta kraft mótvægis í alþjóðakerfinu. BRICS er nýja mótvægið – og við þurfum að vera þar Í dag eru það ekki Sovétríkin, heldur BRICS+ – Brasilía, Rússland, Indland, Kína, Suður-Afríka og nýir umsækjendur eins og Íran, Argentína og Egyptaland – sem standa fyrir fjölpóla heimi og geta myndað mótvægi. Hugsjón BRICS er að beita sér fyrir heimi byggðum á jafnræði, samvinnu og efnahagslegri þróun án yfirgangs - friðsælli framþróun. Ísland getur – rétt eins og í þorskastríðunum – aukið samskipti og samstarf við þessi ríki, ekki sem undirgefið peð, heldur sem sjálfstæður aðili sem stendur vörð um eigin hagsmuni og þjóðfrelsi. Við höfum gert þetta áður. Við getum gert það aftur. Og í þetta sinn, ekki bara fyrir okkur – heldur fyrir heimsbyggðina alla. Tími fyrir nýja stefnu: Ísland sem virkur þátttakandi í nýjum, fjölpóla heimi Því legg ég til eftirfarandi: Ísland sæki um aðild að BRICS+ – sem mótvægi við vestræn efnahagsbandalög sem skilyrða samstarf við hollustu við heimsvaldastefnu, landránsnýlendur, þjóðarmorð og arðrán. Styðjum opinberlega málsókn Suður-Afríku gegn Ísrael og tölum skýrt fyrir virðingu fyrir alþjóðalögum – líka þegar það fer gegn Bandaríkjunum. Beitum Ísrael efnahagsþvingunum – með því að banna innflutning frá landránsnýlendunni, og eflum viðskipti við Palestínu. Endurskoðum tengslin við NATO og bandarískt hervald. Leggjum grunn að sjálfstæðri, fjölbreyttri utanríkisstefnu sem þjónar velferð heimsins – ekki forréttindum stórvelda. Örlög Íslands eru órjúfanlega samtvinnuð örlögum heimsins. Við erum lítil þjóð í stórum heimi – og ef hann fellur í upplausn, ofbeldi og óstöðugleika, þá föllum við með honum. Þess vegna verðum við að standa með friði, velferð og alþjóðlegu réttlæti. Þetta snýst ekki um hatur. Þetta snýst um frelsi. Við eigum ekki að hata Bandaríkin. En við þurfum að sjá þau eins og þau eru. Þau eru ekki lýðræðispostular – heldur hnignandi heimsveldi sem nær sínu fram með hótunum, refsingum og ofbeldi. Ísland þarf ekki að vera undirlægja stórvelda. Við getum - og verðum - að velja aðra leið. Höfundur er ritari framkvæmdastjórnar Sósíalistaflokksins.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar