Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar 1. september 2025 10:30 Umræður um Evrópusambandið hafa löngum verið litríkar og oft tilfinningaþrungnar hér á landi. Stundum hefur umræðan byggt á hálfsannleik og getgátum, en í mínum huga eru það fjögur lykilatriði sem, hvert fyrir sig byggja á staðreyndum sem ekki þarf að ljúka aðildarsamningum til að vita og styðja þá afstöðu mína að Ísland eigi að halda áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. Þessi fjögur atriði eru: áhrif, evran, innviðir og öryggi. Í þessari grein mun ég fara stuttlega í gegnum þessi atriði og af hverju þau skipta máli þegar horft er til framtíðar landsins. 1. Áhrif Við eigum að sitja við borðin þar sem ákvarðanir eru teknar. Ef við gengum inn fengjum við eitt af (28?) sætum við borðið í ráðherraráðinu. Vissulega værum við ekki með mesta atkvæðavægið þar inni, en atkvæðagreiðslur í ráðinu eru í miklum minnihluta þeirra mála sem þar eru tekin fyrir og það þarf í raun aukinn meirihluta (s.k. Qualified Majority) fyrir öllum ákvörðunum, 55% af aðildarríkjum með 65 af íbúafjölda. Fjögur aðildarríki geta stoppað allt í ráðherraráðinu, sem þýddi að okkur nægði að hafa Norðurlöndin eða Eystrasaltsríkin með okkur í að stoppa mál. Sem er mjög sjaldgæft að þurfi, því Evrópusambandið gengur ekki gegn grundvallarhagsmunum aðildarríkja sinna. Við fengjum 6 þingmenn á Evrópuþinginu sem færu inn í þingflokka viðeigandi stjórnmálaflokka. Hversu valda- og áhrifamiklir þeir væru færi ekki eftir því að þeir koma frá litlu ríki, heldur hversu góðir þeir væru að afla stuðnings við sín mál. Við fengjum einn framkvæmdastjóra (e. commissioner) og dómara við Evrópudómstólinn. Sem slíkir eiga þeir ekki að vera að vinna fyrir sitt heimaríki, en þeir væru engu að síður þarna inni með sinn bakgrunn sem Íslendingar og sína rödd. Við fengjum starfsfólk á öllum valdastigum og í öllum stofnunum Evrópusambandsins. Hundruð Íslendinga myndu fá vinnu við stofnanir sambandsins (á milli 400 og 500 Maltverjar vinna fyrir Evrópusambandið). Það er starfsfólkið sem undirbýr öll mál sambandsins og það er því gríðarlega gagnlegt að vita af okkar fólki þar inni, sem myndi fylgjast með öllu sem sambandið gerir, vinnur og stefnir að og búa að þekkingu á okkar hagsmunum að sama skapi og geta komið þeim til skila á öllu stigi vinnunnar. 2. Evran Margar greinar hafa verið skrifaðar um kosti þess fyrir Ísland að taka upp evru sem gjaldmiðil. Vextir húsnæðislána, sem eru með þeim hæstu á byggðu bóli hér á Íslandi, eða þrisvar sinnum hærri en hjá ESB (7,5% hér en 2,15% í evrulöndum), myndu að öllum líkindum vera á pari við t.d. það sem gerist í Færeyjum eða Danmörku. Verðtryggingin myndi verða óþörf, enda þekkist hún hvergi nema á Íslandi og er bein afleiðing af íslensku krónunni. Kollsteypuefnahagurinn sem fylgir krónunni væri úr sögunni. Erlendar fjárfestingar á Íslandi myndu aukast og samkeppni um neytendur, t.d. á banka- og tryggingamarkaði, myndi opnast. 3. Innviðir Við erum fámenn þjóð í mjög stóru og erfiðu landi. Innviðaskuldin hefur hrannast upp og við náum ekki að halda í við viðhald á vegakerfinu okkar, hvað þá byggja það upp. Þetta myndi breytast með aðild að Evrópusambandinu, en öruggt er að Evrópusambandið myndi koma að því með okkur að byggja upp vegakerfið, aðstoða við lagningu jarðganga og byggingu brúa, sem og taka þátt í að stórefla almenningssamgöngur í þéttbýli. Þetta er reynslan frá þeim ríkjum sambandsins sem hafa búið við áskoranir á sviði uppbyggingu innviða, eins og við gerum. Að auki fengjum við aðgang að sjóðum og úrræðum til að styrkja stöðu landsbyggðanna á Íslandi verulega, ekki síst brothættra byggða. 4. Öryggi Þessi þáttur hefur aldrei áður verið í forgrunni þegar rætt er um aðild Íslands að Evrópusambandinu, en skyndilega búum við í breyttu alþjóðlegu umhverfi þegar kemur að öryggismálum. Við búum vissulega að því að vera aðilar að NATO og við höfum varnarsamning við Bandaríkin frá árinu 1951 (rétt eins og Grænland). En atburðir undanfarinna mánaða, eftir valdaskiptin í Bandaríkjunum í janúar, hafa orðið til þess að ástæða er til að huga að því hvort að þessir þættir duga að fullu til að tryggja öryggi okkar sem fullvalda þjóðar, sem vill búa við lýðræði og mannréttindi. Rök hafa verið færð að því að sú öryggistrygging sem felst í aðild að Evrópusambandinu sé virkjuð fyrr en aðildin að NATO í þeim (vonandi ólíklegu) tilfellum sem öryggi okkar væri ógnað. Að auki er réttmætt að setja spurningamerki við það hvort ríki, sem hefur hótað að innlima, jafnvel með vopnavaldi, bandalagsríki sín í NATO (Kanada og Grænland), myndi hafa okkar hagsmuni sem fullvalda þjóðar að leiðarljósi ef til vopnaðra átaka kæmi. Vissulega má nefna fleiri rök sem mæla með því að Ísland taki upp þráðinn að nýju og haldi áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. En á þessari stundu eru það þessi fjögur atriði sem ég tel brýnust og mest um vert að huga að. Þau varða framtíð okkar í samfélagi þjóða, efnahagslegt öryggi, lýðræðislega aðkomu og samkeppnishæfni íslensks samfélags. Aðildarviðræður eru ekki einfalt ferli, en þær eru nauðsynlegt skref ef við ætlum að taka upplýsta ákvörðun um okkar framtíðarstöðu okkar sem fullvalda ríkis í samfélagi annarra fullvalda ríkja í Evrópu. Höfundur er formaður Evrópuhreyfingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Magnús Árni Skjöld Magnússon Mest lesið Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm skrifar Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson skrifar Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir skrifar Skoðun Sótt að hagsmunum atvinnulausra Steinar Harðarson skrifar Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gefum íslensku séns – að tala íslensku við alla Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna er alvöru mál Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun 1984 og Hunger Games á sama sviðinu Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Mikilvægi aukinnar verndunar hafsvæða og leiðrétting Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til einföldunar regluverks Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Af Millet-úlpum og öldrunarmálum Þröstur V. Söring skrifar Skoðun Charlie og sjúkleikaverksmiðjan Guðjón Eggert Agnarsson skrifar Skoðun Nú þarf bæði sleggju og vélsög Trausti Hjálmarsson,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Nútímaviðskipti og lögin sem gleymdist að uppfæra Fróði Steingrímsson skrifar Sjá meira
Umræður um Evrópusambandið hafa löngum verið litríkar og oft tilfinningaþrungnar hér á landi. Stundum hefur umræðan byggt á hálfsannleik og getgátum, en í mínum huga eru það fjögur lykilatriði sem, hvert fyrir sig byggja á staðreyndum sem ekki þarf að ljúka aðildarsamningum til að vita og styðja þá afstöðu mína að Ísland eigi að halda áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. Þessi fjögur atriði eru: áhrif, evran, innviðir og öryggi. Í þessari grein mun ég fara stuttlega í gegnum þessi atriði og af hverju þau skipta máli þegar horft er til framtíðar landsins. 1. Áhrif Við eigum að sitja við borðin þar sem ákvarðanir eru teknar. Ef við gengum inn fengjum við eitt af (28?) sætum við borðið í ráðherraráðinu. Vissulega værum við ekki með mesta atkvæðavægið þar inni, en atkvæðagreiðslur í ráðinu eru í miklum minnihluta þeirra mála sem þar eru tekin fyrir og það þarf í raun aukinn meirihluta (s.k. Qualified Majority) fyrir öllum ákvörðunum, 55% af aðildarríkjum með 65 af íbúafjölda. Fjögur aðildarríki geta stoppað allt í ráðherraráðinu, sem þýddi að okkur nægði að hafa Norðurlöndin eða Eystrasaltsríkin með okkur í að stoppa mál. Sem er mjög sjaldgæft að þurfi, því Evrópusambandið gengur ekki gegn grundvallarhagsmunum aðildarríkja sinna. Við fengjum 6 þingmenn á Evrópuþinginu sem færu inn í þingflokka viðeigandi stjórnmálaflokka. Hversu valda- og áhrifamiklir þeir væru færi ekki eftir því að þeir koma frá litlu ríki, heldur hversu góðir þeir væru að afla stuðnings við sín mál. Við fengjum einn framkvæmdastjóra (e. commissioner) og dómara við Evrópudómstólinn. Sem slíkir eiga þeir ekki að vera að vinna fyrir sitt heimaríki, en þeir væru engu að síður þarna inni með sinn bakgrunn sem Íslendingar og sína rödd. Við fengjum starfsfólk á öllum valdastigum og í öllum stofnunum Evrópusambandsins. Hundruð Íslendinga myndu fá vinnu við stofnanir sambandsins (á milli 400 og 500 Maltverjar vinna fyrir Evrópusambandið). Það er starfsfólkið sem undirbýr öll mál sambandsins og það er því gríðarlega gagnlegt að vita af okkar fólki þar inni, sem myndi fylgjast með öllu sem sambandið gerir, vinnur og stefnir að og búa að þekkingu á okkar hagsmunum að sama skapi og geta komið þeim til skila á öllu stigi vinnunnar. 2. Evran Margar greinar hafa verið skrifaðar um kosti þess fyrir Ísland að taka upp evru sem gjaldmiðil. Vextir húsnæðislána, sem eru með þeim hæstu á byggðu bóli hér á Íslandi, eða þrisvar sinnum hærri en hjá ESB (7,5% hér en 2,15% í evrulöndum), myndu að öllum líkindum vera á pari við t.d. það sem gerist í Færeyjum eða Danmörku. Verðtryggingin myndi verða óþörf, enda þekkist hún hvergi nema á Íslandi og er bein afleiðing af íslensku krónunni. Kollsteypuefnahagurinn sem fylgir krónunni væri úr sögunni. Erlendar fjárfestingar á Íslandi myndu aukast og samkeppni um neytendur, t.d. á banka- og tryggingamarkaði, myndi opnast. 3. Innviðir Við erum fámenn þjóð í mjög stóru og erfiðu landi. Innviðaskuldin hefur hrannast upp og við náum ekki að halda í við viðhald á vegakerfinu okkar, hvað þá byggja það upp. Þetta myndi breytast með aðild að Evrópusambandinu, en öruggt er að Evrópusambandið myndi koma að því með okkur að byggja upp vegakerfið, aðstoða við lagningu jarðganga og byggingu brúa, sem og taka þátt í að stórefla almenningssamgöngur í þéttbýli. Þetta er reynslan frá þeim ríkjum sambandsins sem hafa búið við áskoranir á sviði uppbyggingu innviða, eins og við gerum. Að auki fengjum við aðgang að sjóðum og úrræðum til að styrkja stöðu landsbyggðanna á Íslandi verulega, ekki síst brothættra byggða. 4. Öryggi Þessi þáttur hefur aldrei áður verið í forgrunni þegar rætt er um aðild Íslands að Evrópusambandinu, en skyndilega búum við í breyttu alþjóðlegu umhverfi þegar kemur að öryggismálum. Við búum vissulega að því að vera aðilar að NATO og við höfum varnarsamning við Bandaríkin frá árinu 1951 (rétt eins og Grænland). En atburðir undanfarinna mánaða, eftir valdaskiptin í Bandaríkjunum í janúar, hafa orðið til þess að ástæða er til að huga að því hvort að þessir þættir duga að fullu til að tryggja öryggi okkar sem fullvalda þjóðar, sem vill búa við lýðræði og mannréttindi. Rök hafa verið færð að því að sú öryggistrygging sem felst í aðild að Evrópusambandinu sé virkjuð fyrr en aðildin að NATO í þeim (vonandi ólíklegu) tilfellum sem öryggi okkar væri ógnað. Að auki er réttmætt að setja spurningamerki við það hvort ríki, sem hefur hótað að innlima, jafnvel með vopnavaldi, bandalagsríki sín í NATO (Kanada og Grænland), myndi hafa okkar hagsmuni sem fullvalda þjóðar að leiðarljósi ef til vopnaðra átaka kæmi. Vissulega má nefna fleiri rök sem mæla með því að Ísland taki upp þráðinn að nýju og haldi áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. En á þessari stundu eru það þessi fjögur atriði sem ég tel brýnust og mest um vert að huga að. Þau varða framtíð okkar í samfélagi þjóða, efnahagslegt öryggi, lýðræðislega aðkomu og samkeppnishæfni íslensks samfélags. Aðildarviðræður eru ekki einfalt ferli, en þær eru nauðsynlegt skref ef við ætlum að taka upplýsta ákvörðun um okkar framtíðarstöðu okkar sem fullvalda ríkis í samfélagi annarra fullvalda ríkja í Evrópu. Höfundur er formaður Evrópuhreyfingarinnar.
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun
Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar
Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar
Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar
Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar
Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar
Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun