Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar 2. september 2025 11:00 Framkoma Snorra Mássonar úr Miðflokki í Kastljósinu þegar rætt var um bakslag í réttindabaráttu hinsegin fólks setti samfélagsmiðla á hliðina. Framkoma hans var einfaldlega ruddaleg og mörgum blöskraði. En þrátt fyrir fordæminguna er ljóst að Snorri Másson nær til stækkandi hóps. Hann veit hvað hann er að gera. Orðræða hans er upp úr handbók popúlistanna. En í guðanna bænum, hættið að veita honum þessa athygli! Hann er tækifærissinni sem nýtir sér einfaldlega það ástand sem stjórnmálamennirnir okkar hafa skapað á Íslandi: efnahagslegt óöryggi láglaunahópa, húsnæðiskreppu og sturlaða vaxtabyrði þar sem auður og völd safnast á sífellt færri hendur. Fólk sem er einfaldlega reitt og upplifir sig jaðarsett finnur sér skjól í orðræðu popúlisma. Þetta er alþjóðlegt mynstur. Þegar samfélagssáttmálinn molnar Við gerum stór mistök ef við trúum því að vandinn sé orðræða popúlista. Hún er aðeins einkennin, ekki sjúkdómurinn. Í staðinn fyrir að einblína á Snorra sjálfan þá verðum við að skilja af hverju hann fær hljómgrunn. Ég hef sjálf verið að skoða áhrif öfgaafla og öfgahugmyndafræði í fátækari samfélögum. Þar er mynstrið skýrt: þegar fólk upplifir óréttlæti, hvort sem það er efnahagslegt eða félagslegt þá molnar samfélagssáttmálinn og það dregur úr trausti gagnvart yfirvöldum sem getur leitt til ofbeldis. Þegar sáttmálinn molnar verður til tómarúm. Í það tómarúm stíga öfgahreyfingar sem bjóða einfaldar skýringar og bjóða fram skýran „óvin“. Þær tala til reiðinnar, ekki til skynseminnar. Það er nákvæmlega þetta sem er að gerast núna, ekki bara í Bandaríkjunum og Evrópu heldur líka á Íslandi. Yanis Varoufakis bendir í bókinni Technological Feudalism á að við lifum nú í tæknilegu lénskerfi þar sem stórfyrirtæki ráða því hvað við sjáum, hvaða orðræða fær hljómgrunn og hvernig reiði er stýrt. Þetta er ekki lýðræðislegt samtal heldur stíar samfélögum í sundur og dreifir athygli okkar frá því sem skiptir mestu máli þ.e., hvernig efnahagslegum gæðum er dreift. Tvær þjóðir í einu landi Íslensk stjórnmál eru orðin tvískipt. Annars vegar mið-hægri efnahagsstjórn sem á sama tíma sýnir frjálslyndan liberalisma í menningar- og félagsmálum en undir þetta fellur núverandi ríkisstjórn. Hins vegar er íhaldssamari hópur sem fer stöðugt lengra til hægri, og þar hvessist orðræða með hverju árinu. Vinstriflokkar eru horfnir. Stjórnmálafólk í forystu og menntaelítan virðist sofandi á verðinum gagnvart þessu. Það er gott og vel að gagnrýna orðræðu Snorra en gerum ekki sömu mistök og Hillary Clinton þegar hún kallaði stuðningsfólk Trumps ´deplorables´ eða dapurlegt, jafnvel viðurstyggilegt. Þú færð ekki fólk með þér á þitt band með því að dæma það. Fyrirlestrar og skýrslur um staðreyndir duga skammt. Við erum að sjá sömu þróun á Íslandi og er að gerast í Bandaríkjunum Bretlandi, Frakkland og Þýskalandi: að hægri öfgar verði aðalrödd reiðinnar í samfélaginu. Nýfrjálshyggjan – ósýnileg hugmyndafræði George Monbiot bendir á að nýfrjálshyggjan er allsráðandi sem við lítum orðið á sem eðlilegri staðreynd fremur en pólitíska stefnu. Þetta er hugmyndafræði sem gerir markaðinn að aðalverkfærinu, lofar að „frelsi“ og hagvöxtur muni leysa flest vandamál, en í reynd hefur hún grafið undan innviðum, veikt samfélög og skapað ójöfnuð. Það sorglega er að við samþykkjum þetta fyrirkomulag daglega án þess að gera okkur grein fyrir því. Við samþykkjum í auknum mæli að heilbrigðiskerfið okkar, húsnæðismarkaðurinn og jafnvel menntun lúti markaðslögmálum. Við gleymum að það er hægt að skipuleggja þessi kerfi öðruvísi svo að þau þjóni fyrst of fremst almenningi, ekki fjármagnseigendum. Niðurstaðan? Kynslóðir sem eru að vaxa úr grasi í dag munu hafa það verra en X kynslóðin. Þær munu búa við dýrara húsnæði, ótryggari vinnu og minni félagslega vernd auk þess að hafa minni trú á framtíðinni. Börn horfa fram á verri lífsgæði en foreldrar þeirra. Það eitt og sér er sprengiefni í lýðræðislegu samfélagi. Bretland sem viðvörun Nigel Farage væri líklegur til að vinna kosningar í Bretlandi í dag. Hann hefur einfaldlega náð að stela sviðsljósinu og gera innflytjendamál að eina stóra umræðuefninu. En þetta er hins vegar, eins og á Íslandi, ekki meginvandinn í Bretlandi í dag. Raunverulega vandamálið er stöðnun. Innviðir voru seldir á slikk í nafni nýfrjálshyggjunnar og ríkir hafa aldrei borgað lægri skatta, á meðan almenningur ber þyngstu skattbyrði í 60 ár. Húsnæðismarkaðurinn er óaðgengilegur fyrir ungt fólk. Brexit, sem Nigel Farage barðist fyrir hefur dregið úr hagvexti. Vegakerfið er lamað, lestir óbærilega dýrar, og daglegt líf er orðið allt of kostnaðarsamt. Á Íslandi hafa stjórnvöld einfaldlega brugðist okkur með því að sníða kerfi þar sem bankakerfið er gjörsamlega út í hött þar sem húsnæðislán eiga sér enga hliðstæðu í heiminum, félagslegt húsnæðiskerfinu var rústað og við búum við stanslausar verðbólgu- og gengissveiflur. Það mátti sjá fyrir að með hratt vaxandi ferðaþjónustu þurfti vinnuafl en það var algjört fyrirhyggjuleysi hvað varðar að byggja upp innviði samhliða þessari hröðu fólksaukningu. Í rauninni ætti kakan bara að stækka með allt þetta vinnandi fólk borgandi skatta en nýfrjálshyggjan hefur búið til kerfi þar sem fjármagnseigendur komast hjá því að borga skatta. Það er til dæmis út í hött á fjármagnstekjuskattur sé ekki bara reiknaður sem venjulegar tekjur. Þegar fyrirtæki eru aðeins rekin til að hámarka arðgreiðslur hluthafa og borga sem minnst í skatta og læstu launin, þar sem fólk fær sífellt minna í budduna á meðan framfærslukostnaður vex þá hrynur trú fólks á samfélaginu. Í slíku tómarúmi blómstrar popúlismi. Við getum brugðist við Ef við viljum stöðva þessa þróun getum við ekki lengur setið hjá. Hér eru lykilatriði sem við verðum að takast á við: Laga húsnæðismarkaðinn – byggja upp félagslegt húsnæði og óhagnaðardrifnar leiguleiðir. Endurskoða vaxtakerfið – tryggja að heimilin sitji ekki uppi með ósjálfbæra skuldabyrði. Stöðva útvistun lykilinnviða – halda grunnþjónustu í almannaeigu. Krefja fyrirtæki um samfélagslega ábyrgð – dreifa auð og styrkja innviði líkt og á gullöld velferðarinnar. Gera samfélagsmiðla ábyrga – draga úr umbun fyrir sundrungu og hatursorðræðu. Endurreisa samfélagssáttmálann með því að að tryggja sanngirni, traust og framtíð fyrir alla. Hlúa að fjölmenningarsamfélaginu með því að bjóða upp á rými þar sem fólk á samtal úr ólíkum hópum samfélagsins. Auka menntun í skólum og styðja við börn, sér í lagi fátæk börn svo þau fái jöfn tækifæri. Breyta áherslum löggæslunnar þannig að hún starfi í samfélögunum með fólkinu til að styðja við forvarnir (Community oriented policing). Það gagnast ekkert að fordæma Snorra, Farage eða Trump. Við töpum því stríði. Í staðinn verðum við að laga það sem veldur því að fólk upplifir efnahagslegt óöryggi, misskiptingu eða jaðarsetningu. Á sama tíma er ljóst að við verðum að vernda hina raunverulegu jaðarhópa sem verða fyrir barðinu á þessum popúlisma hvort sem það er hinsegin fólk eða innflytjendur. Þegar samfélagssáttmálinn molnar, grípa öfgaflokkar og popúlistar tækifærið. Ef við styrkjum hann aftur með sanngirni, húsnæði, jöfnuði og virku lýðræði, þá drögum við úr jarðvegi öfga og tryggjum að Ísland verði ekki næsta dæmi um samfélag sem sofnaði á verðinum. Höfundur er sérfræðingur í öryggis- og þróunarmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Helen Ólafsdóttir Hinsegin Miðflokkurinn Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Sjá meira
Framkoma Snorra Mássonar úr Miðflokki í Kastljósinu þegar rætt var um bakslag í réttindabaráttu hinsegin fólks setti samfélagsmiðla á hliðina. Framkoma hans var einfaldlega ruddaleg og mörgum blöskraði. En þrátt fyrir fordæminguna er ljóst að Snorri Másson nær til stækkandi hóps. Hann veit hvað hann er að gera. Orðræða hans er upp úr handbók popúlistanna. En í guðanna bænum, hættið að veita honum þessa athygli! Hann er tækifærissinni sem nýtir sér einfaldlega það ástand sem stjórnmálamennirnir okkar hafa skapað á Íslandi: efnahagslegt óöryggi láglaunahópa, húsnæðiskreppu og sturlaða vaxtabyrði þar sem auður og völd safnast á sífellt færri hendur. Fólk sem er einfaldlega reitt og upplifir sig jaðarsett finnur sér skjól í orðræðu popúlisma. Þetta er alþjóðlegt mynstur. Þegar samfélagssáttmálinn molnar Við gerum stór mistök ef við trúum því að vandinn sé orðræða popúlista. Hún er aðeins einkennin, ekki sjúkdómurinn. Í staðinn fyrir að einblína á Snorra sjálfan þá verðum við að skilja af hverju hann fær hljómgrunn. Ég hef sjálf verið að skoða áhrif öfgaafla og öfgahugmyndafræði í fátækari samfélögum. Þar er mynstrið skýrt: þegar fólk upplifir óréttlæti, hvort sem það er efnahagslegt eða félagslegt þá molnar samfélagssáttmálinn og það dregur úr trausti gagnvart yfirvöldum sem getur leitt til ofbeldis. Þegar sáttmálinn molnar verður til tómarúm. Í það tómarúm stíga öfgahreyfingar sem bjóða einfaldar skýringar og bjóða fram skýran „óvin“. Þær tala til reiðinnar, ekki til skynseminnar. Það er nákvæmlega þetta sem er að gerast núna, ekki bara í Bandaríkjunum og Evrópu heldur líka á Íslandi. Yanis Varoufakis bendir í bókinni Technological Feudalism á að við lifum nú í tæknilegu lénskerfi þar sem stórfyrirtæki ráða því hvað við sjáum, hvaða orðræða fær hljómgrunn og hvernig reiði er stýrt. Þetta er ekki lýðræðislegt samtal heldur stíar samfélögum í sundur og dreifir athygli okkar frá því sem skiptir mestu máli þ.e., hvernig efnahagslegum gæðum er dreift. Tvær þjóðir í einu landi Íslensk stjórnmál eru orðin tvískipt. Annars vegar mið-hægri efnahagsstjórn sem á sama tíma sýnir frjálslyndan liberalisma í menningar- og félagsmálum en undir þetta fellur núverandi ríkisstjórn. Hins vegar er íhaldssamari hópur sem fer stöðugt lengra til hægri, og þar hvessist orðræða með hverju árinu. Vinstriflokkar eru horfnir. Stjórnmálafólk í forystu og menntaelítan virðist sofandi á verðinum gagnvart þessu. Það er gott og vel að gagnrýna orðræðu Snorra en gerum ekki sömu mistök og Hillary Clinton þegar hún kallaði stuðningsfólk Trumps ´deplorables´ eða dapurlegt, jafnvel viðurstyggilegt. Þú færð ekki fólk með þér á þitt band með því að dæma það. Fyrirlestrar og skýrslur um staðreyndir duga skammt. Við erum að sjá sömu þróun á Íslandi og er að gerast í Bandaríkjunum Bretlandi, Frakkland og Þýskalandi: að hægri öfgar verði aðalrödd reiðinnar í samfélaginu. Nýfrjálshyggjan – ósýnileg hugmyndafræði George Monbiot bendir á að nýfrjálshyggjan er allsráðandi sem við lítum orðið á sem eðlilegri staðreynd fremur en pólitíska stefnu. Þetta er hugmyndafræði sem gerir markaðinn að aðalverkfærinu, lofar að „frelsi“ og hagvöxtur muni leysa flest vandamál, en í reynd hefur hún grafið undan innviðum, veikt samfélög og skapað ójöfnuð. Það sorglega er að við samþykkjum þetta fyrirkomulag daglega án þess að gera okkur grein fyrir því. Við samþykkjum í auknum mæli að heilbrigðiskerfið okkar, húsnæðismarkaðurinn og jafnvel menntun lúti markaðslögmálum. Við gleymum að það er hægt að skipuleggja þessi kerfi öðruvísi svo að þau þjóni fyrst of fremst almenningi, ekki fjármagnseigendum. Niðurstaðan? Kynslóðir sem eru að vaxa úr grasi í dag munu hafa það verra en X kynslóðin. Þær munu búa við dýrara húsnæði, ótryggari vinnu og minni félagslega vernd auk þess að hafa minni trú á framtíðinni. Börn horfa fram á verri lífsgæði en foreldrar þeirra. Það eitt og sér er sprengiefni í lýðræðislegu samfélagi. Bretland sem viðvörun Nigel Farage væri líklegur til að vinna kosningar í Bretlandi í dag. Hann hefur einfaldlega náð að stela sviðsljósinu og gera innflytjendamál að eina stóra umræðuefninu. En þetta er hins vegar, eins og á Íslandi, ekki meginvandinn í Bretlandi í dag. Raunverulega vandamálið er stöðnun. Innviðir voru seldir á slikk í nafni nýfrjálshyggjunnar og ríkir hafa aldrei borgað lægri skatta, á meðan almenningur ber þyngstu skattbyrði í 60 ár. Húsnæðismarkaðurinn er óaðgengilegur fyrir ungt fólk. Brexit, sem Nigel Farage barðist fyrir hefur dregið úr hagvexti. Vegakerfið er lamað, lestir óbærilega dýrar, og daglegt líf er orðið allt of kostnaðarsamt. Á Íslandi hafa stjórnvöld einfaldlega brugðist okkur með því að sníða kerfi þar sem bankakerfið er gjörsamlega út í hött þar sem húsnæðislán eiga sér enga hliðstæðu í heiminum, félagslegt húsnæðiskerfinu var rústað og við búum við stanslausar verðbólgu- og gengissveiflur. Það mátti sjá fyrir að með hratt vaxandi ferðaþjónustu þurfti vinnuafl en það var algjört fyrirhyggjuleysi hvað varðar að byggja upp innviði samhliða þessari hröðu fólksaukningu. Í rauninni ætti kakan bara að stækka með allt þetta vinnandi fólk borgandi skatta en nýfrjálshyggjan hefur búið til kerfi þar sem fjármagnseigendur komast hjá því að borga skatta. Það er til dæmis út í hött á fjármagnstekjuskattur sé ekki bara reiknaður sem venjulegar tekjur. Þegar fyrirtæki eru aðeins rekin til að hámarka arðgreiðslur hluthafa og borga sem minnst í skatta og læstu launin, þar sem fólk fær sífellt minna í budduna á meðan framfærslukostnaður vex þá hrynur trú fólks á samfélaginu. Í slíku tómarúmi blómstrar popúlismi. Við getum brugðist við Ef við viljum stöðva þessa þróun getum við ekki lengur setið hjá. Hér eru lykilatriði sem við verðum að takast á við: Laga húsnæðismarkaðinn – byggja upp félagslegt húsnæði og óhagnaðardrifnar leiguleiðir. Endurskoða vaxtakerfið – tryggja að heimilin sitji ekki uppi með ósjálfbæra skuldabyrði. Stöðva útvistun lykilinnviða – halda grunnþjónustu í almannaeigu. Krefja fyrirtæki um samfélagslega ábyrgð – dreifa auð og styrkja innviði líkt og á gullöld velferðarinnar. Gera samfélagsmiðla ábyrga – draga úr umbun fyrir sundrungu og hatursorðræðu. Endurreisa samfélagssáttmálann með því að að tryggja sanngirni, traust og framtíð fyrir alla. Hlúa að fjölmenningarsamfélaginu með því að bjóða upp á rými þar sem fólk á samtal úr ólíkum hópum samfélagsins. Auka menntun í skólum og styðja við börn, sér í lagi fátæk börn svo þau fái jöfn tækifæri. Breyta áherslum löggæslunnar þannig að hún starfi í samfélögunum með fólkinu til að styðja við forvarnir (Community oriented policing). Það gagnast ekkert að fordæma Snorra, Farage eða Trump. Við töpum því stríði. Í staðinn verðum við að laga það sem veldur því að fólk upplifir efnahagslegt óöryggi, misskiptingu eða jaðarsetningu. Á sama tíma er ljóst að við verðum að vernda hina raunverulegu jaðarhópa sem verða fyrir barðinu á þessum popúlisma hvort sem það er hinsegin fólk eða innflytjendur. Þegar samfélagssáttmálinn molnar, grípa öfgaflokkar og popúlistar tækifærið. Ef við styrkjum hann aftur með sanngirni, húsnæði, jöfnuði og virku lýðræði, þá drögum við úr jarðvegi öfga og tryggjum að Ísland verði ekki næsta dæmi um samfélag sem sofnaði á verðinum. Höfundur er sérfræðingur í öryggis- og þróunarmálum.
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun