Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar 5. september 2025 15:03 Kæru þingmenn. Ég skil að þið séuð mögulega illa hvíldir eftir málþófið fyrir sumarfríið eða í hringiðu pólitískrar hávaðamengunar. Ég skil líka einkenni pólitískra varnarviðbragða sem byggjast á skoðanakönnunum, pólitískri hollustu og valdaþörf. Samhengi, hegðun, orð eða þögn geta skýrt svo margt flókið. Það er mitt sérsvið. Þess vegna vil ég einfalda ykkur vinnuna með ókeypis upprifjun fyrir þá sem þurfa á grunnatriðum. Svona áður en þið snúið aftur í verðmæt samfélagsverkefni sem ég hef útvistað til ykkar og borga ykkur laun til að sinna. Grunnatriði mannréttinda Jafnrétti er ekki hugmyndafræði. Hugmyndafræði er að halda því fram að jafnrétti sé hugmyndafræði. Kyn er flóknara en hugmyndin um að það séu aðeins tvö kyn. Vísindi sýna að kyn og kynvitund eru margslungin hugtök. Þegar þau eru sett í einfaldar sögur er það eins og að kenna ennþá að jörðin sé flöt. Orð hafa afleiðingar. Að segja annað er eins og að pissa í sundlaug og vona að enginn taki eftir því. Hlutleysi er ekki til. Það er bara þægileg leið til að sitja hjá og láta aðra bera skaðann. Mannréttindi eru ekki skoðun. Þú færð ekki að kjósa þig frá tilvist annarra. Það er ekki heimspekiumræða, hugmyndafræði eða spurning um tjáningarfrelsi þegar rætt er um kyn, tilvist og réttindi jaðarsettra hópa eða hinsegin fólks – þá er í raun verið að ræða um líf og öryggi. Gulur september – staðreyndir sem við öll þurfum að muna Lífið getur orðið svo þungt að þjáningin verður meiri en orkan til að lifa. Sjálfsvíg eru atburður sem speglast inn í fjölskyldur, vinahópa og samfélagið allt. Þau skilja eftir sig tómarúm sem nær langt út fyrir þann sem lést – í minningum, líkamsminni og daglegum samskiptum. Þau vekja spurningar sem aldrei fá einföld svör: ‘Af hverju?’ og ‘Hvað hefðum við getað gert?’ Þjáning sem leiðir til sjálfsvígs á sér sjaldnast eina orsök; hún sprettur af flóknum mynstrum sem endurspegla líka hvernig samfélagið sjálft bregst, eða bregst ekki, við. Árið 2023 létust 47 manns af völdum sjálfsvíga á Íslandi. Fimm ára meðaltalið er 41. Þetta er ein stærsta dánarorsök á Íslandi. Sama ár létust 8 í umferðarslysum. Meðalfjöldi kvenna sem deyr árlega úr brjóstakrabbameini er 50. Þessar tölur eiga ekki að bera saman lífsgildi heldur minna á að samfélagið getur forgangsraðað. Við fjárfestum í umferðaröryggi og í snemmgreiningu krabbameina – við getum líka fjárfest í því að grípa fólk áður en þjáningin verður of mikil. Ein af þeim bylgjum sem ýtir undir þjáningu er hatursorðræða. Hún er ekki bara orð, heldur félagslegur skaðvaldur sem grefur undan tilfinningu fólks fyrir að tilheyra. Hún bætist ofan á vanlíðan og magnar upp kvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir – sérstaklega hjá ungu hinsegin fólki. Þetta er ekki jaðarmál heldur hreint forvarnarmál. Við verðum að líka að skilja að þegar þjáning er nýtt sem eldsneyti í hatursorðræðu verður hún hluti af bakslagsiðnaðinum, sem er marglaga módel sem græðir á vanlíðan. Bakslagsiðnaðurinn – dæmi um hvernig hann virkar Hann byggir á að nýta vanlíðan, sérstaklega ungra karlmanna sem upplifa sig utangátta í breyttu samfélagi. Söguleg og samtímadæmi, eins og Incel- og MGTOW-hreyfingarnar erlendis, sýna okkur hvernig slík vanlíðan er nýtt. Hann selur þeim og samfélaginu einfaldar skýringar og lausnir í stað þess að ræða raunverulegar ástæður: hraðar samfélagsbreytingar, skort á geðheilbrigðisþjónustu, innviðaskuldir í mennta, félags- og heilbrigðiskerfum, félagslega einangrun, tilgangs- og tengslaleysi o.frv. Hann notar samfélagsmiðla og algóritma til að magna upp hávaða og skyggja á raunverulega umræðu. Hann gerir mannréttindi að „hugmyndafræði“ í stað grundvallarreglu. Þetta er ekki málefnaleg umræða. Þetta er viðskipta-, valda og óttamódel sem græðir á vanlíðan. Að lokum, kæru þingmenn. Við gerum öll mistök – það er hluti af því að vera manneskja. En við þurfum líka að kunna að gangast við þeim, oftar og opinskátt. Þegar þið starfið í þjónandi forystuhlutverki er ekki nóg að hrista þau af sér. Þá þurfið þið að læra hraðar af mistökunum, því þau hafa stundum meiri áhrif á líf fólks en þið átti ykkur á í augnablikinu þegar þau verða. Þetta snýst ekki um pólitískar skoðanir eða tjáningarfrelsi. Þetta snýst um þjónandi forystu og hlutverk ykkar í nútímasamfélagi – þar sem við förum öll hraðar inn í framtíðina en taugakerfið okkar, og jafnvel heilinn sjálfur, ræður stundum við. Jafnréttisstofa hefur þegar unnið fyrir ykkur og býður upp á efni á ordinokkar.is ef ykkur vantar uppfærslu um áhrifamátt orðanna. Spurningin sem þið getið alltaf speglað ykkur í er einföld: Hvað ætla ég að segja barninu mínu eða barnabarninu þegar það mögulega spyr af hverju ég stóð með þeim sem seldu tortryggni, hatur og ótta – á móti fólki sem bara vildi fá að vera til? Gangi ykkur svo svakalega vel á Alþingi – alltaf. Höfundur er launagreiðandi, kennari og fjölskyldufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Geðheilbrigði Jafnréttismál Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Kæru þingmenn. Ég skil að þið séuð mögulega illa hvíldir eftir málþófið fyrir sumarfríið eða í hringiðu pólitískrar hávaðamengunar. Ég skil líka einkenni pólitískra varnarviðbragða sem byggjast á skoðanakönnunum, pólitískri hollustu og valdaþörf. Samhengi, hegðun, orð eða þögn geta skýrt svo margt flókið. Það er mitt sérsvið. Þess vegna vil ég einfalda ykkur vinnuna með ókeypis upprifjun fyrir þá sem þurfa á grunnatriðum. Svona áður en þið snúið aftur í verðmæt samfélagsverkefni sem ég hef útvistað til ykkar og borga ykkur laun til að sinna. Grunnatriði mannréttinda Jafnrétti er ekki hugmyndafræði. Hugmyndafræði er að halda því fram að jafnrétti sé hugmyndafræði. Kyn er flóknara en hugmyndin um að það séu aðeins tvö kyn. Vísindi sýna að kyn og kynvitund eru margslungin hugtök. Þegar þau eru sett í einfaldar sögur er það eins og að kenna ennþá að jörðin sé flöt. Orð hafa afleiðingar. Að segja annað er eins og að pissa í sundlaug og vona að enginn taki eftir því. Hlutleysi er ekki til. Það er bara þægileg leið til að sitja hjá og láta aðra bera skaðann. Mannréttindi eru ekki skoðun. Þú færð ekki að kjósa þig frá tilvist annarra. Það er ekki heimspekiumræða, hugmyndafræði eða spurning um tjáningarfrelsi þegar rætt er um kyn, tilvist og réttindi jaðarsettra hópa eða hinsegin fólks – þá er í raun verið að ræða um líf og öryggi. Gulur september – staðreyndir sem við öll þurfum að muna Lífið getur orðið svo þungt að þjáningin verður meiri en orkan til að lifa. Sjálfsvíg eru atburður sem speglast inn í fjölskyldur, vinahópa og samfélagið allt. Þau skilja eftir sig tómarúm sem nær langt út fyrir þann sem lést – í minningum, líkamsminni og daglegum samskiptum. Þau vekja spurningar sem aldrei fá einföld svör: ‘Af hverju?’ og ‘Hvað hefðum við getað gert?’ Þjáning sem leiðir til sjálfsvígs á sér sjaldnast eina orsök; hún sprettur af flóknum mynstrum sem endurspegla líka hvernig samfélagið sjálft bregst, eða bregst ekki, við. Árið 2023 létust 47 manns af völdum sjálfsvíga á Íslandi. Fimm ára meðaltalið er 41. Þetta er ein stærsta dánarorsök á Íslandi. Sama ár létust 8 í umferðarslysum. Meðalfjöldi kvenna sem deyr árlega úr brjóstakrabbameini er 50. Þessar tölur eiga ekki að bera saman lífsgildi heldur minna á að samfélagið getur forgangsraðað. Við fjárfestum í umferðaröryggi og í snemmgreiningu krabbameina – við getum líka fjárfest í því að grípa fólk áður en þjáningin verður of mikil. Ein af þeim bylgjum sem ýtir undir þjáningu er hatursorðræða. Hún er ekki bara orð, heldur félagslegur skaðvaldur sem grefur undan tilfinningu fólks fyrir að tilheyra. Hún bætist ofan á vanlíðan og magnar upp kvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir – sérstaklega hjá ungu hinsegin fólki. Þetta er ekki jaðarmál heldur hreint forvarnarmál. Við verðum að líka að skilja að þegar þjáning er nýtt sem eldsneyti í hatursorðræðu verður hún hluti af bakslagsiðnaðinum, sem er marglaga módel sem græðir á vanlíðan. Bakslagsiðnaðurinn – dæmi um hvernig hann virkar Hann byggir á að nýta vanlíðan, sérstaklega ungra karlmanna sem upplifa sig utangátta í breyttu samfélagi. Söguleg og samtímadæmi, eins og Incel- og MGTOW-hreyfingarnar erlendis, sýna okkur hvernig slík vanlíðan er nýtt. Hann selur þeim og samfélaginu einfaldar skýringar og lausnir í stað þess að ræða raunverulegar ástæður: hraðar samfélagsbreytingar, skort á geðheilbrigðisþjónustu, innviðaskuldir í mennta, félags- og heilbrigðiskerfum, félagslega einangrun, tilgangs- og tengslaleysi o.frv. Hann notar samfélagsmiðla og algóritma til að magna upp hávaða og skyggja á raunverulega umræðu. Hann gerir mannréttindi að „hugmyndafræði“ í stað grundvallarreglu. Þetta er ekki málefnaleg umræða. Þetta er viðskipta-, valda og óttamódel sem græðir á vanlíðan. Að lokum, kæru þingmenn. Við gerum öll mistök – það er hluti af því að vera manneskja. En við þurfum líka að kunna að gangast við þeim, oftar og opinskátt. Þegar þið starfið í þjónandi forystuhlutverki er ekki nóg að hrista þau af sér. Þá þurfið þið að læra hraðar af mistökunum, því þau hafa stundum meiri áhrif á líf fólks en þið átti ykkur á í augnablikinu þegar þau verða. Þetta snýst ekki um pólitískar skoðanir eða tjáningarfrelsi. Þetta snýst um þjónandi forystu og hlutverk ykkar í nútímasamfélagi – þar sem við förum öll hraðar inn í framtíðina en taugakerfið okkar, og jafnvel heilinn sjálfur, ræður stundum við. Jafnréttisstofa hefur þegar unnið fyrir ykkur og býður upp á efni á ordinokkar.is ef ykkur vantar uppfærslu um áhrifamátt orðanna. Spurningin sem þið getið alltaf speglað ykkur í er einföld: Hvað ætla ég að segja barninu mínu eða barnabarninu þegar það mögulega spyr af hverju ég stóð með þeim sem seldu tortryggni, hatur og ótta – á móti fólki sem bara vildi fá að vera til? Gangi ykkur svo svakalega vel á Alþingi – alltaf. Höfundur er launagreiðandi, kennari og fjölskyldufræðingur.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun