Orðræða um orkumál (1) 24. október 2007 00:01 Orkumálin hafa verið mjög til umræðu undanfarið. Eins og gengur er ýmis misskilningur á ferðinni og ekki síst skilgreiningar á reiki. Í þessum greinarstúf og öðrum næstu daga verður fjallað um hugtök í orkumálum í því skyni að stuðla að samstilltri umræðu um þennan mikilvæga málaflokk. Með raforkulögum frá 2003 var starfsemi á sviði raforkumála skipt í samkeppnisrekstur og sérleyfisrekstur. Þetta er í samræmi við þróun víðast hvar á Vesturlöndum sem hnykkt var á með tilskipun frá Evrópusambandinu og Íslendingum bar að færa í lög. Framleiðsla rafmagns og sala þess til neytenda er skilgreind sem samkeppnisrekstur, enda hefur neytandinn val um af hverjum hann kaupir sjálft rafmagnið. Háspennulínur og dreifikerfi sem þarf til að koma rafmagninu frá virkjun til endanlegra viðtakenda er sérleyfisstarfsemi enda ekki hagkvæmt að efna til samkeppni með mörgum lagnakerfum. Samkeppni – sérleyfiHver raforkunotandi er því bundinn af viðskiptum við dreifiveitu á sínu svæði sem sér um að skila rafmagninu í hús en hefur val um það af hverjum hann kaupir orkuna. Enn er það svo að flestir kaupa rafmagnið af sama fyrirtækinu og annast dreifingu á svæði viðkomandi. Verðlagning á raforkunni sjálfri og þá um leið á sölustarfseminni er frjáls en um sérleyfisstarfsemina gilda stífar reglur, og eftirlit með framfylgd þeirra er í höndum Orkustofnunar. Krafist er bókhaldslegs aðskilnaðar á samkeppnis- og sérleyfisrekstri þannig að reitum sé ekki ruglað saman. Nú er um það rætt að ganga lengra og krefjast aðskilnaðar fyrirtækja þannig að sérleyfisfyrirtæki megi ekki hafa neina samkeppnisstarfsemi með höndum. Tilgangurinn er sá að gera samkeppnina virkari. Hitaveitur hafa sérleyfi til sinnar starfsemi hver á sínu svæði, að undanskyldum litlum veitum sem oftast eru í eigu notendanna sjálfra (bændaveitur). Lög um starfsemi hitaveitna eru gömul og fyrirkomulag á verðlagningu þessarar sérleyfisstarfssemi er ómarkvisst. Á döfinni er að setja almenn lög um hitaveitustarfsemi og skilgreina hana sem sérleyfisrekstur. Viss vandi er á ferðinni þegar jarðvarma er aflað jöfnum höndum til þess knýja raforkuver (sem er samkeppnisrekstur) og til vatnsöflunar til hitaveitna (sérleyfisrekstur), eins og gert er með hagkvæmum hætti á Nesjavöllum og í Svartsengi. Á þessu er þó tekið í raforkulögum, en skerpa þarf ákvæðið í væntanlegum hitaveitulögum. Stórnotendur – almennir notendurStórnotendur, álverin og nokkrir aðrir, fá rafmagn afhent með öðrum hætti en almennir notendur. Meginmunurinn er sá að stórnotendur taka við rafmagninu beint út af háspennukerfinu á meðan hinir taka við því lágspenntu út úr dreifikerfinu. Stórnotendurnir þurfa því sjálfir að sjá um spennubreytinguna o.fl. Lög mæla fyrir um hverjir geta fallið undir stórnotendaflokkinn og er þá miðað við lágmarksafl og samfellu í notkun. Minnstu stórnotendurnir nú nota 100 MW afl og er það nýtt til fulls lungann úr árinu á meðan stærstu almennu notendurnir nýta mest um 3 MW afl hver en með afar breytilegu álagi. Hvor notendahópurinn um sig á að standa undir sínum hluta flutningskostnaðarins. Á þessu var hert með raforkulögunum frá 2003 og Orkustofnun uppálagt að hafa gát á. Hitt er annað mál að vissum félagslegum kostnaði við háspennukerfið er lögum samkvæmt jafnað á milli allra almennra notenda á meðan stórnotendur taka ekki þátt í henni, nema þá innbyrðis í sínum hópi. Þessi félagslega jöfnun kemur fram í því að sama gjald er fyrir flutning á rafmagni eftir línum Landsnets til almennra notenda hvar sem er á landinu. Aftur á móti getur dreifikostnaðurinn verið breytilegur eftir búsetu, enda eru dreifiveiturnar hver með sín rekstrarskilyrði. Ríkissjóður tekur þó á sig nokkurn hluta af dreifingarkostnaðinum á dreifbýlissvæðum með niðurgreiðslum. Þessi lögbundni aðskilnaður í stórnotendur og almenna notendur á aðeins við um sérleyfisstarfsemina. Raforkuframleiðendunum er í sjálfsvald sett hvernig þeir verðleggja rafmagnið til hinna ýmsu notenda og þá eru skilin á milli stórra og smárra notenda með ýmsum hætti. Hafa verður í huga að samkeppnin um stórnotendur er á alþjóðavettvangi, en íslensku raforkuframleiðendurnir falbjóða væntanlega ekki orku sína nema fá fyrir hana viðunandi verð. Það er hlutverk Samkeppniseftirlits að gæta að því að réttar leikreglur séu í heiðri hafðar.Höfundur er orkumálastjóri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorkell Helgason Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Sjá meira
Orkumálin hafa verið mjög til umræðu undanfarið. Eins og gengur er ýmis misskilningur á ferðinni og ekki síst skilgreiningar á reiki. Í þessum greinarstúf og öðrum næstu daga verður fjallað um hugtök í orkumálum í því skyni að stuðla að samstilltri umræðu um þennan mikilvæga málaflokk. Með raforkulögum frá 2003 var starfsemi á sviði raforkumála skipt í samkeppnisrekstur og sérleyfisrekstur. Þetta er í samræmi við þróun víðast hvar á Vesturlöndum sem hnykkt var á með tilskipun frá Evrópusambandinu og Íslendingum bar að færa í lög. Framleiðsla rafmagns og sala þess til neytenda er skilgreind sem samkeppnisrekstur, enda hefur neytandinn val um af hverjum hann kaupir sjálft rafmagnið. Háspennulínur og dreifikerfi sem þarf til að koma rafmagninu frá virkjun til endanlegra viðtakenda er sérleyfisstarfsemi enda ekki hagkvæmt að efna til samkeppni með mörgum lagnakerfum. Samkeppni – sérleyfiHver raforkunotandi er því bundinn af viðskiptum við dreifiveitu á sínu svæði sem sér um að skila rafmagninu í hús en hefur val um það af hverjum hann kaupir orkuna. Enn er það svo að flestir kaupa rafmagnið af sama fyrirtækinu og annast dreifingu á svæði viðkomandi. Verðlagning á raforkunni sjálfri og þá um leið á sölustarfseminni er frjáls en um sérleyfisstarfsemina gilda stífar reglur, og eftirlit með framfylgd þeirra er í höndum Orkustofnunar. Krafist er bókhaldslegs aðskilnaðar á samkeppnis- og sérleyfisrekstri þannig að reitum sé ekki ruglað saman. Nú er um það rætt að ganga lengra og krefjast aðskilnaðar fyrirtækja þannig að sérleyfisfyrirtæki megi ekki hafa neina samkeppnisstarfsemi með höndum. Tilgangurinn er sá að gera samkeppnina virkari. Hitaveitur hafa sérleyfi til sinnar starfsemi hver á sínu svæði, að undanskyldum litlum veitum sem oftast eru í eigu notendanna sjálfra (bændaveitur). Lög um starfsemi hitaveitna eru gömul og fyrirkomulag á verðlagningu þessarar sérleyfisstarfssemi er ómarkvisst. Á döfinni er að setja almenn lög um hitaveitustarfsemi og skilgreina hana sem sérleyfisrekstur. Viss vandi er á ferðinni þegar jarðvarma er aflað jöfnum höndum til þess knýja raforkuver (sem er samkeppnisrekstur) og til vatnsöflunar til hitaveitna (sérleyfisrekstur), eins og gert er með hagkvæmum hætti á Nesjavöllum og í Svartsengi. Á þessu er þó tekið í raforkulögum, en skerpa þarf ákvæðið í væntanlegum hitaveitulögum. Stórnotendur – almennir notendurStórnotendur, álverin og nokkrir aðrir, fá rafmagn afhent með öðrum hætti en almennir notendur. Meginmunurinn er sá að stórnotendur taka við rafmagninu beint út af háspennukerfinu á meðan hinir taka við því lágspenntu út úr dreifikerfinu. Stórnotendurnir þurfa því sjálfir að sjá um spennubreytinguna o.fl. Lög mæla fyrir um hverjir geta fallið undir stórnotendaflokkinn og er þá miðað við lágmarksafl og samfellu í notkun. Minnstu stórnotendurnir nú nota 100 MW afl og er það nýtt til fulls lungann úr árinu á meðan stærstu almennu notendurnir nýta mest um 3 MW afl hver en með afar breytilegu álagi. Hvor notendahópurinn um sig á að standa undir sínum hluta flutningskostnaðarins. Á þessu var hert með raforkulögunum frá 2003 og Orkustofnun uppálagt að hafa gát á. Hitt er annað mál að vissum félagslegum kostnaði við háspennukerfið er lögum samkvæmt jafnað á milli allra almennra notenda á meðan stórnotendur taka ekki þátt í henni, nema þá innbyrðis í sínum hópi. Þessi félagslega jöfnun kemur fram í því að sama gjald er fyrir flutning á rafmagni eftir línum Landsnets til almennra notenda hvar sem er á landinu. Aftur á móti getur dreifikostnaðurinn verið breytilegur eftir búsetu, enda eru dreifiveiturnar hver með sín rekstrarskilyrði. Ríkissjóður tekur þó á sig nokkurn hluta af dreifingarkostnaðinum á dreifbýlissvæðum með niðurgreiðslum. Þessi lögbundni aðskilnaður í stórnotendur og almenna notendur á aðeins við um sérleyfisstarfsemina. Raforkuframleiðendunum er í sjálfsvald sett hvernig þeir verðleggja rafmagnið til hinna ýmsu notenda og þá eru skilin á milli stórra og smárra notenda með ýmsum hætti. Hafa verður í huga að samkeppnin um stórnotendur er á alþjóðavettvangi, en íslensku raforkuframleiðendurnir falbjóða væntanlega ekki orku sína nema fá fyrir hana viðunandi verð. Það er hlutverk Samkeppniseftirlits að gæta að því að réttar leikreglur séu í heiðri hafðar.Höfundur er orkumálastjóri.
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun