"Brennivínið gefur anda og snilli“ Guðmundur Andri Thorsson skrifar 14. október 2013 07:00 Það er svo margt sem aflaga hefur farið hjá okkur Íslendingum og stundum er talað eins og þessi þjóð sé mestu asnar í heimi, viti ekkert, kunni ekkert, læri ekkert og geti ekkert – nema verið asnar. Ætli það sé ekki eitthvað orðum aukið. En af einu getum við sem samfélag samt verið nokkuð stolt: okkur hefur auðnast að meðhöndla alkóhólisma hjá mjög mörgu fólki á umliðnum áratugum, hjálpað fólki að rata út úr ánauð fíknar og í átt til allsgáðrar tilveru. Gamall kunningi úr Vogunum vildi að ég minnti hér í þessum dálki á það góða starf sem fram fer á Vogi. Það er auðsótt mál. Og þótt ég sé ekki góður í því að ráðleggja fólki um það hvernig það á að verja fé sínu er rétt að hvetja alla aflögufæra einstaklinga sem hugsa hlýlega til þessarar starfsemi til þess að styrkja þá uppbyggingu sem þar er fyrirhuguð í öllum niðurskurðinum og harmkvælunum. Vel má vera að deila megi um eitt og annað í þeirri miklu starfsemi sem á Vogi hefur farið fram en hitt fer þó ekki á milli mála að mörg mannslíf hafa verið endurheimt þar, í öllum skilningi, bæði þeirra sem við sjúkdóminn hafa glímt í eigin skinni – og þeir fyrir vikið eignast margar stundir sem ella hefðu glatast – og líka hinna sem mega gjalda fyrir sjúkdóminn sem aðstandendur, með margvíslegum afleiðingum, leyndum og ljósum. Manni verður hugsað til allra hinna sem fórust en hefðu getað bjargast. Manni verður hugsað til allra þeirra verðmæta sem farið hafa í súginn í vímunni; allrar þeirrar orku sem leyst var úr læðingi í vímunni til einskis og varð eyðingarafl en ekki sköpunarafl. „Ég drekk og finn mitt æskuvor / en eldist við hvert drykkjuspor“, orti Páll Ólafsson, þetta næma skáld sem rómaði brennivínið af meiri þrótti og snilli en aðrir en vissi samt þetta: sá sem drekkur eldist við hvert drykkjuspor; fólk lifir sterkt eitt augnablik í vímunni en þar er líka hver dagur sem nokkur ár.Fráls vilji eða DNA? Þeir tala um alkóhólistagen. Og var víst eitt af því sem átti að gera okkur rík í síðustu bólu – að hafa þessi óskaplegu gen. Ég veit það ekki. Ég er ekki nógu vel að mér í líffræði til að vita hvort til sé alkóhólistagen, þjófagen, lygagen, utanviðsig-gen eða kærleiksgen. Held samt ekki. Getur ekki verið að við höfum gert fullmikið úr því að allt okkar framferði stafi af virkni gena? Er þetta ekki hálf vonarsnauð viska og vélræn? Er þessi vísindatrú studd eitthvað meiri þekkingu – í raun og veru – en önnur trúarbrögð? Ég trúi því sjálfur að ég hafi frjálsan vilja og geti á hverjum degi notað þennan frjálsa vilja til að ákveða smátt og stórt í lífi mínu: hvort ég gef stefnuljós, hvort ég fæ mér snúð, hvort ég læri ítölsku; hvort ég sýni mínum nánustu ástúð, hvort ég farga mér, hvort ég lifi. Ég trúi því að það sé undir mér komið hvort ég geng í ljósi eða myrkri og held að DNA komi þar hvergi nærri, þótt þar leynist vissulega kímið að ýmsum eiginleikum mínum; til dæmis að vera örvhentur. Það er hins vegar undir mér og mínu vali komið hvort sú vinstri hönd vinnur þarft eða er til óþurftar. Hvað sem veldur þá hefur þessi sjúkdómur plagað íslenskt samfélag um aldir, svo að jafnvel má tala um þjóðarböl á köflum. Kannski er þetta sjúkdómur hins ábyrgðarlausa og vansæla nýlendubúa sem finnst hann ekki eiga neitt val, finnst hann vera ófrjáls. Nógu duglegir voru dönsku kaupmennirnir að minnsta kosti að hella á staupin hjá köllunum þegar þeir voru í kaupstaðaferðum. Þannig var það óaðskiljanlegur hluti hverrar velheppnaðrar kaupstaðaferðar hjá mörgum að drekka frá sér ráð og rænu og láta hestinn um að koma sér heim. Það viðhorf hefur verið landlægt hér að fullkomlega eðlilegt sé að veruleikinn sé óbærilegur, og eina ánægja sem hægt sé að hafa af lífinu sé að flýja inn í óraunveruleika vímunnar.Lífið og tilveran Djúpt í íslenskri heimspeki er sú hugmynd að lífið og tilveran sé sitt af hvoru tagi; samanber orðtakið „að tala um lífið og tilveruna“. Og að líf sitt geti maður fundið á stopulum stundum, í vímunni, en tilveran sé eins og hver annar fangelsisdómur, hver önnur síbiríuvist, þrældómur og tóm leiðindi. Tilveruna sé svo hægt að flýja af og til í kaupstaðaferðum og við önnur slík tækifæri, með því að drekka þangað til maður er búinn að gleyma stund og stað. Við megum ekki ganga of langt í því að telja fyllirí séríslenskt fyrirbæri – slíkar samkomur tíðkast víða um norðurálfu og eru sjálfsagt rótgróinn partur af okkar norðurevrópsku menningu. En hér á landi hefur löngum þrifist sérlega hvimleið brennivínsdýrkun og drykkjumenning. Og hér blasir við það verkefni að hjálpa fólki sem ánetjast hefur þörfinni fyrir vímu; að slíta tengsl efna og vellíðunar; að knýja fólk til að horfast í augu við dagleg verkefni daglegs lífs, og skynja tilveruna óbrjálaða af aðskotaefnum sem rugla skilningarvitin. Finna lífið í tilverunni. Þar hefur Vogur miklu hlutverki að gegna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Það er svo margt sem aflaga hefur farið hjá okkur Íslendingum og stundum er talað eins og þessi þjóð sé mestu asnar í heimi, viti ekkert, kunni ekkert, læri ekkert og geti ekkert – nema verið asnar. Ætli það sé ekki eitthvað orðum aukið. En af einu getum við sem samfélag samt verið nokkuð stolt: okkur hefur auðnast að meðhöndla alkóhólisma hjá mjög mörgu fólki á umliðnum áratugum, hjálpað fólki að rata út úr ánauð fíknar og í átt til allsgáðrar tilveru. Gamall kunningi úr Vogunum vildi að ég minnti hér í þessum dálki á það góða starf sem fram fer á Vogi. Það er auðsótt mál. Og þótt ég sé ekki góður í því að ráðleggja fólki um það hvernig það á að verja fé sínu er rétt að hvetja alla aflögufæra einstaklinga sem hugsa hlýlega til þessarar starfsemi til þess að styrkja þá uppbyggingu sem þar er fyrirhuguð í öllum niðurskurðinum og harmkvælunum. Vel má vera að deila megi um eitt og annað í þeirri miklu starfsemi sem á Vogi hefur farið fram en hitt fer þó ekki á milli mála að mörg mannslíf hafa verið endurheimt þar, í öllum skilningi, bæði þeirra sem við sjúkdóminn hafa glímt í eigin skinni – og þeir fyrir vikið eignast margar stundir sem ella hefðu glatast – og líka hinna sem mega gjalda fyrir sjúkdóminn sem aðstandendur, með margvíslegum afleiðingum, leyndum og ljósum. Manni verður hugsað til allra hinna sem fórust en hefðu getað bjargast. Manni verður hugsað til allra þeirra verðmæta sem farið hafa í súginn í vímunni; allrar þeirrar orku sem leyst var úr læðingi í vímunni til einskis og varð eyðingarafl en ekki sköpunarafl. „Ég drekk og finn mitt æskuvor / en eldist við hvert drykkjuspor“, orti Páll Ólafsson, þetta næma skáld sem rómaði brennivínið af meiri þrótti og snilli en aðrir en vissi samt þetta: sá sem drekkur eldist við hvert drykkjuspor; fólk lifir sterkt eitt augnablik í vímunni en þar er líka hver dagur sem nokkur ár.Fráls vilji eða DNA? Þeir tala um alkóhólistagen. Og var víst eitt af því sem átti að gera okkur rík í síðustu bólu – að hafa þessi óskaplegu gen. Ég veit það ekki. Ég er ekki nógu vel að mér í líffræði til að vita hvort til sé alkóhólistagen, þjófagen, lygagen, utanviðsig-gen eða kærleiksgen. Held samt ekki. Getur ekki verið að við höfum gert fullmikið úr því að allt okkar framferði stafi af virkni gena? Er þetta ekki hálf vonarsnauð viska og vélræn? Er þessi vísindatrú studd eitthvað meiri þekkingu – í raun og veru – en önnur trúarbrögð? Ég trúi því sjálfur að ég hafi frjálsan vilja og geti á hverjum degi notað þennan frjálsa vilja til að ákveða smátt og stórt í lífi mínu: hvort ég gef stefnuljós, hvort ég fæ mér snúð, hvort ég læri ítölsku; hvort ég sýni mínum nánustu ástúð, hvort ég farga mér, hvort ég lifi. Ég trúi því að það sé undir mér komið hvort ég geng í ljósi eða myrkri og held að DNA komi þar hvergi nærri, þótt þar leynist vissulega kímið að ýmsum eiginleikum mínum; til dæmis að vera örvhentur. Það er hins vegar undir mér og mínu vali komið hvort sú vinstri hönd vinnur þarft eða er til óþurftar. Hvað sem veldur þá hefur þessi sjúkdómur plagað íslenskt samfélag um aldir, svo að jafnvel má tala um þjóðarböl á köflum. Kannski er þetta sjúkdómur hins ábyrgðarlausa og vansæla nýlendubúa sem finnst hann ekki eiga neitt val, finnst hann vera ófrjáls. Nógu duglegir voru dönsku kaupmennirnir að minnsta kosti að hella á staupin hjá köllunum þegar þeir voru í kaupstaðaferðum. Þannig var það óaðskiljanlegur hluti hverrar velheppnaðrar kaupstaðaferðar hjá mörgum að drekka frá sér ráð og rænu og láta hestinn um að koma sér heim. Það viðhorf hefur verið landlægt hér að fullkomlega eðlilegt sé að veruleikinn sé óbærilegur, og eina ánægja sem hægt sé að hafa af lífinu sé að flýja inn í óraunveruleika vímunnar.Lífið og tilveran Djúpt í íslenskri heimspeki er sú hugmynd að lífið og tilveran sé sitt af hvoru tagi; samanber orðtakið „að tala um lífið og tilveruna“. Og að líf sitt geti maður fundið á stopulum stundum, í vímunni, en tilveran sé eins og hver annar fangelsisdómur, hver önnur síbiríuvist, þrældómur og tóm leiðindi. Tilveruna sé svo hægt að flýja af og til í kaupstaðaferðum og við önnur slík tækifæri, með því að drekka þangað til maður er búinn að gleyma stund og stað. Við megum ekki ganga of langt í því að telja fyllirí séríslenskt fyrirbæri – slíkar samkomur tíðkast víða um norðurálfu og eru sjálfsagt rótgróinn partur af okkar norðurevrópsku menningu. En hér á landi hefur löngum þrifist sérlega hvimleið brennivínsdýrkun og drykkjumenning. Og hér blasir við það verkefni að hjálpa fólki sem ánetjast hefur þörfinni fyrir vímu; að slíta tengsl efna og vellíðunar; að knýja fólk til að horfast í augu við dagleg verkefni daglegs lífs, og skynja tilveruna óbrjálaða af aðskotaefnum sem rugla skilningarvitin. Finna lífið í tilverunni. Þar hefur Vogur miklu hlutverki að gegna.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun