Alþingi, ekki ríkisstjórnir, ráði þinglokum Ögmundur Jónasson skrifar 3. júní 2016 07:00 Auðvitað má spyrja sig hvort það geti nokkru sinni skaðað að boða til kosninga og hvort kosningar fyrr fremur en síðar hljóti ekki jafnan að vera til góðs. Nokkuð er gefandi fyrir þessa nálgun og rímar hún prýðilega við minn þankagang. En þessi lýðræðislega afstaða getur hæglega snúist upp í andhverfu sína, þannig að kosningar verði skipulagðar í samræmi við annarlega valdapólitíska hagsmuni. Stjórnmálafélag ályktaði í vikunni sem leið þess efnis að „óþolandi“ væri að ríkisstjórnin væri ekki búin að „setja niður dagsetningu fyrir kosningar í haust“ og var þess krafist að hún tilkynnti þegar í stað „ákvörðun sína“. Á þingi sagði síðan þingmaður úr stjórnarandstöðu að með því að vefengja að kosið verði í haust, væri grafið undan oddvitum ríkisstjórnarinnar sem verið hafi með yfirlýsingar í þessa veru.Hver á að ráða? Þetta tal vekur upp spurningar. Í sumum ríkjum er lengd kjörtímabils föst og óumbreytanleg. Dæmi þar um er Noregur. Þar er kjörtímabilið fjögur ár. Ef ekki eru forsendur fyrir meirihlutastjórn, verða menn að sætta sig við minnihlutastjórn, sem vissulega getur verið ágætur kostur. En lengd kjörtímabils ber að virða þar í landi. Í öðrum ríkjum er það í valdi ríkjandi stjórnvalda hvenær þing er rofið og efnt til kosninga, innan tímamarka kjörtímabilsins. Dæmi þar um er Bretland og Danmörk. Þar er forsætisráðherra í sjálfsvald sett hvenær hann rýfur þing – innan fjögurra ára í Danmörku, fimm ára í Bretlandi – og boðar til kosninga. Það gerir hann þegar honum þykir það best henta pólitískum hagsmunum sínum. Ísland er þarna á milli. Heimildin til að rjúfa þing er til staðar en hefðin er að þingið sitji þann tíma sem það var kosið til.Jákvætt lífsmark Aðstæður geta hins vegar skapast þar sem þessi hefð er rofin. Fram getur komið tillaga um vantraust og að efnt verði til kosninga hið bráðasta. Slík tillaga var borin upp í vor á Alþingi vegna Panama-skjalanna. Tillagan var felld en svo fór að forsætisráðherrann sagði af sér og brást þannig við mótmælum í þjóðfélaginu. Best hefði verið að ríkisstjórnin hefði öll farið. Þá hefðu kosningar verið sjálfgefnar. En hvað sem því líður, þá er það staðreynd að mótmæli utan og innan þings höfðu áhrif og er það í sjálfu sér ákveðinn pólitískur heilbrigðisvottur.Ríkisstjórn vill kaupa velvilja Nú fór hins vegar af stað atburðarás framan við og aftan við tjöldin. Ríkisstjórnin vildi kaupa sér meintan velvilja með því að flýta kosningum um tæpt ár og segist nú bundin af slíku loforði. En gagnvart hverjum? Og hvað veitir stjórnmálamönnum, hvort sem er í stjórnarmeirihluta eða stjórnarandstöðu á þingi, heimild til að makka með slíkt fyrir hönd þingmanna almennt? Hér gegnir allt öðru máli en eðlileg tillaga um vantraust og þingrof. Hér er líka allt annað uppi á teningnum en var í ársbyrjun 2009, þegar þáverandi ríkisstjórn var orðin óstarfhæf og meirihluti var myndaður um nýtt stjórnarmynstur við mjög óvenjulegar aðstæður.Skjálfandi á beinum En nú er haldið inn á nýja slóð; að pólitískir stundarhagsmunir séu látnir ráða lengd kjörtímabils. Þetta er breska og danska aðferðin nema hvað hér er þessi gata gengin ómarkvisst og með skjálfandi hnjám. Mörg þeirra sem ákafast krefjast þess að kjörtímabilið verði stytt, tala jafnframt fyrir nauðsyn prinsipfestu í stjórnmálalífinu. Fer þetta tvennt saman? Þurfum við ekki að hugsa þetta og sakar nokkuð að ræða þetta?Ráðherrar ákveði ekki hvenær kosið er Ef til vill ætti að kjósa til skemmri tíma en nú er gert, það gæti meira að segja verið ágætt ráð. En þá yrði líka lengd kjörtímabilsins í samræmi við það en réðist ekki af hagsmunatengdum pólitískum duttlungum þeirra sem fara með valdið. Með þessum línum vil ég hvetja til umræðu um þessi mál. Ég get ekki tekið undir með fyrrnefndu stjórnmálafélagi, sem krafðist þess að ráðherrar í ríkisstjórn ákveði þetta fyrir okkur! Lágmark er að koma fram með tillögu á þingi sem fái þar almenna og opna umræðu og síðan verði gengið til atkvæða þar sem flokkslínur yrðu látnar lönd og leið. Þar með myndum við forða okkur frá dönskum og breskum valdstjórnarósið og þá vonandi einnig nýjum íslenskum sið sem við fyrstu sýn orkar tvímælis og verðskuldar í það minnsta málefnalega umræðu. Mín meginniðurstaða er sú að Alþingi eigi að ráða, ekki ríkisstjórn!Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 3. júní. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kosningar 2016 Ögmundur Jónasson Mest lesið Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Mannréttindabrot á vinnumarkaði Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir skrifar Skoðun Gætum við verið betri hvert við annað? Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Sjá meira
Auðvitað má spyrja sig hvort það geti nokkru sinni skaðað að boða til kosninga og hvort kosningar fyrr fremur en síðar hljóti ekki jafnan að vera til góðs. Nokkuð er gefandi fyrir þessa nálgun og rímar hún prýðilega við minn þankagang. En þessi lýðræðislega afstaða getur hæglega snúist upp í andhverfu sína, þannig að kosningar verði skipulagðar í samræmi við annarlega valdapólitíska hagsmuni. Stjórnmálafélag ályktaði í vikunni sem leið þess efnis að „óþolandi“ væri að ríkisstjórnin væri ekki búin að „setja niður dagsetningu fyrir kosningar í haust“ og var þess krafist að hún tilkynnti þegar í stað „ákvörðun sína“. Á þingi sagði síðan þingmaður úr stjórnarandstöðu að með því að vefengja að kosið verði í haust, væri grafið undan oddvitum ríkisstjórnarinnar sem verið hafi með yfirlýsingar í þessa veru.Hver á að ráða? Þetta tal vekur upp spurningar. Í sumum ríkjum er lengd kjörtímabils föst og óumbreytanleg. Dæmi þar um er Noregur. Þar er kjörtímabilið fjögur ár. Ef ekki eru forsendur fyrir meirihlutastjórn, verða menn að sætta sig við minnihlutastjórn, sem vissulega getur verið ágætur kostur. En lengd kjörtímabils ber að virða þar í landi. Í öðrum ríkjum er það í valdi ríkjandi stjórnvalda hvenær þing er rofið og efnt til kosninga, innan tímamarka kjörtímabilsins. Dæmi þar um er Bretland og Danmörk. Þar er forsætisráðherra í sjálfsvald sett hvenær hann rýfur þing – innan fjögurra ára í Danmörku, fimm ára í Bretlandi – og boðar til kosninga. Það gerir hann þegar honum þykir það best henta pólitískum hagsmunum sínum. Ísland er þarna á milli. Heimildin til að rjúfa þing er til staðar en hefðin er að þingið sitji þann tíma sem það var kosið til.Jákvætt lífsmark Aðstæður geta hins vegar skapast þar sem þessi hefð er rofin. Fram getur komið tillaga um vantraust og að efnt verði til kosninga hið bráðasta. Slík tillaga var borin upp í vor á Alþingi vegna Panama-skjalanna. Tillagan var felld en svo fór að forsætisráðherrann sagði af sér og brást þannig við mótmælum í þjóðfélaginu. Best hefði verið að ríkisstjórnin hefði öll farið. Þá hefðu kosningar verið sjálfgefnar. En hvað sem því líður, þá er það staðreynd að mótmæli utan og innan þings höfðu áhrif og er það í sjálfu sér ákveðinn pólitískur heilbrigðisvottur.Ríkisstjórn vill kaupa velvilja Nú fór hins vegar af stað atburðarás framan við og aftan við tjöldin. Ríkisstjórnin vildi kaupa sér meintan velvilja með því að flýta kosningum um tæpt ár og segist nú bundin af slíku loforði. En gagnvart hverjum? Og hvað veitir stjórnmálamönnum, hvort sem er í stjórnarmeirihluta eða stjórnarandstöðu á þingi, heimild til að makka með slíkt fyrir hönd þingmanna almennt? Hér gegnir allt öðru máli en eðlileg tillaga um vantraust og þingrof. Hér er líka allt annað uppi á teningnum en var í ársbyrjun 2009, þegar þáverandi ríkisstjórn var orðin óstarfhæf og meirihluti var myndaður um nýtt stjórnarmynstur við mjög óvenjulegar aðstæður.Skjálfandi á beinum En nú er haldið inn á nýja slóð; að pólitískir stundarhagsmunir séu látnir ráða lengd kjörtímabils. Þetta er breska og danska aðferðin nema hvað hér er þessi gata gengin ómarkvisst og með skjálfandi hnjám. Mörg þeirra sem ákafast krefjast þess að kjörtímabilið verði stytt, tala jafnframt fyrir nauðsyn prinsipfestu í stjórnmálalífinu. Fer þetta tvennt saman? Þurfum við ekki að hugsa þetta og sakar nokkuð að ræða þetta?Ráðherrar ákveði ekki hvenær kosið er Ef til vill ætti að kjósa til skemmri tíma en nú er gert, það gæti meira að segja verið ágætt ráð. En þá yrði líka lengd kjörtímabilsins í samræmi við það en réðist ekki af hagsmunatengdum pólitískum duttlungum þeirra sem fara með valdið. Með þessum línum vil ég hvetja til umræðu um þessi mál. Ég get ekki tekið undir með fyrrnefndu stjórnmálafélagi, sem krafðist þess að ráðherrar í ríkisstjórn ákveði þetta fyrir okkur! Lágmark er að koma fram með tillögu á þingi sem fái þar almenna og opna umræðu og síðan verði gengið til atkvæða þar sem flokkslínur yrðu látnar lönd og leið. Þar með myndum við forða okkur frá dönskum og breskum valdstjórnarósið og þá vonandi einnig nýjum íslenskum sið sem við fyrstu sýn orkar tvímælis og verðskuldar í það minnsta málefnalega umræðu. Mín meginniðurstaða er sú að Alþingi eigi að ráða, ekki ríkisstjórn!Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 3. júní.
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun