Langir dagar í Stokkhólmi

Björn Zoëga, forstjóri Karolínska háskólasjúkrahússins í Stokkhólmi, er staddur á skrifstofu sinni í Solna. Hann hefur átt annasaman dag og á meðan hann ræðir við blaðamann bíða aðrir eftir því að ná tali af honum. Vinnudagarnir geta orðið langir.

Björn tók við starfi forstjóra sjúkrahússins í apríl og vissi strax að hans beið erfitt og krefjandi verkefni. Í upphafi árs var álitið að taprekstur yrði um 10,6 milljarðar króna. Fjárhagur sjúkrahússins var kominn algjörlega úr böndunum, líklega má rekja ástæðuna til þess að verið er að flytja starfsemi þess yfir í glænýtt og tæknilega fullkomið sjúkrahús. Kostnaður við byggingu þessa nýja sjúkrahúss hefur ratað reglulega í fréttir sænskra dagblaða.

Eftir rúman mánuð í nýju starfi sá Björn sig tilneyddan til að segja upp 550 starfsmönnum. Hann tók þá ákvörðun að segja ekki upp starfsmönnum sem starfa með sjúklingum heldur voru uppsagnirnar í hópi stjórnenda sjúkrahússins. Á sjúkrahúsinu starfa um 16.000 starfsmenn. Og hann telur líklegt að hann þurfi að segja fleiri starfsmönnum upp störfum áður en árið er á enda.

Tók handbremsubeygju

„Ég þurfti að taka handbremsubeygju, því það var orðið mjög brýnt að stöðva tapreksturinn. En þetta er þungt og mikið skip og það tekur tíma að snúa því,“ segir Björn. „Fyrstu þrír mánuðir ársins voru hræðilegir, ég kom til starfa í apríl og við erum smám saman að vinda ofan af hallanum og ég hef þurft að taka mjög erfiðar ákvarðanir. Hallinn var í upphafi árs 10% af veltu, nú er hann á bilinu 7-8% og við stefnum að því að hann fari niður fyrir 0%.

Björn stýrði Landspítalanum eftir efnahagshrunið og sagði upp í mótmælaskyni árið 2013 eftir að hafa þurft að standa lengi í niðurskurðaraðgerðum. Hann hafði áður en hann sagði upp lengi og ítrekað bent stjórnvöldum á að lengra yrði ekki gengið.

Það hlýtur að vera erfitt að standa enn og aftur í þessum sporum? Hvernig er andinn á meðal starfsmanna?

„Hópuppsögn er flókin, það tekur við sex mánaða þögn á meðan starfsfólk vinnur uppsagnarfrestinn. Bráðum er sá tími á enda og það er óróleiki á meðal viss hluta starfsfólks. Ég hafði aldrei stigið fæti inn á Karólínska sjúkrahúsið áður en ég varð forstjóri. Svo að ég er enn að reyna að fá raunsanna mynd af því hvernig starfsfólki líður og hvernig vinnuandinn er. Ég rýni í starfsmannakannanir og í þeim kemur fram að starfsmenn upplifa að lítið hafi verið hlustað á þeirra sjónarmið, það hafa verið gerðar margar breytingar, innleitt nýtt skipurit, verkefnum breytt og það standa yfir flutningar í nýtt húsnæði. Það er komin þreyta í mannskapinn og það er skiljanlegt. Það er þreytandi að standa í löngu breytingaferli sem er umdeilt í þokkabót. Ég hef reynt alveg frá því ég kom hingað að opna allt ferlið og segja fólki hiklaust hver staðan er. Fólk á ekki að þurfa að spyrja, það er í hlutverki mínu að vera fyrstur til að segja því hver staðan er. Ég hef líka reynt að breyta skipulaginu þannig að aðgengi að mér sé betra. Ég hef opið inn á skrifstofuna mína og birti reglulega forstjórapistla eins og ég gerði sem forstjóri Landspítalans.“

Oft einmanalegt

Björn býr einn í Stokkhólmi virka daga vikunnar og flýgur heim til Íslands til fjölskyldunnar eins oft og hann getur. Hann er giftur Hörpu Árnadóttur myndlistarkonu og saman eiga þau fimm börn.

Er ekkert erfitt að vera svona lengi fjarri fjölskyldunni?

„Ég leigi íbúð hér í borginni og vissulega er það oft svolítið einmanalegt. En nýt þess þá vel að vera með fjölskyldunni og tveggja ára gömlu barnabarni mínu þegar ég er á Íslandi um helgar. Og stundum kemur fjölskyldan auðvitað til mín.

Elsti sonur minn er í skóla í Gautaborg og yngri börnin eru á Íslandi í skóla. Þau voru hér í borginni síðasta vetur og gengu í sænskan skóla en þó að heimurinn sé lítill þá getur verið flókið fyrir börn að skipta um umhverfi. Og það varð úr að næstyngsta barnið okkar vildi fara í menntaskóla heima á Íslandi og fylgja félögum sínum. Ég skil það ósköp vel,“ segir Björn frá.

Þegar Björn er fjarri fjölskyldunni teygist stundum úr vinnudeginum.

„Þegar ég er hér einn úti og enginn af fjölskyldunni með mér þá eru vinnudagarnir oft lengri. Þá er ég burtu frá heimilinu í allt að þrettán tíma á dag og stundum hætti ég ekki þegar heim er komið og held áfram að vinna,“ segir Björn og tengir það bæði við fjölda verkefna og einmanaleikann sem fylgir því að vera fjarri fjölskyldunni.

Ertu undir of miklu álagi?

„Álag er eitthvað sem maður leggur á sjálfan sig. Ég á skilti sem minnir mig á hugarfarið: Keep calm and just do it. Svo fékk ég skilti að gjöf frá syni mínum sem inniheldur öllu einfaldari en ágæt skilaboð; Deal with it!

Verkefnin eru mörg og fyrstu vikurnar í starfi voru líklega þær erfiðustu. Þegar maður er að breyta miklu og leiða stóran hóp fólks í gegnum erfitt tímabil þá er mikilvægt að vera sýnilegur, vera til staðar. Þannig sýnir maður að maður stendur raunverulega fyrir og trúir á breytingarnar. Eftir að við komum til baka eftir sumarleyfi þá hef ég til dæmis haldið þrjá starfsmannafundi sem samtals sóttu yfir þúsund manns.“

Hvernig stjórnandi ertu?

„Ég vil dreifa sem mestri ábyrgð en á sama tíma vil ég hafa góða yfirsýn. Ég vil að fólk leiti til mín og þess vegna hef ég alltaf opnar dyrnar inn á skrifstofuna. Það er aðallega ef ég þarf að taka áríðandi símtöl sem ég loka dyrunum á meðan.“

Lærði af kreppunni

Ég lærði margt af kreppunni á Íslandi, það er hægt að taka erfiðar ákvarðanir ef allir eru sammála um að það sé ekkert val um að gera annað. Það skiptir miklu máli að upplýsa fólk þannig að það viti nákvæmlega hver staðan er. Að það sé enginn feluleikur.“

Plastbarkaígræðslumálið svokallaða vofir enn yfir sjúkrahúsinu. Afleiðingar þess að skurðlæknirinn Paolo Macchiarini blekkti sérfræðinga til þátttöku við ígræðslu plastbarka í sjúklinga hafa verið miklar fyrir orðspor spítalans. Málið teygði anga sína til Íslands með aðkomu íslenskra lækna.

Voru handjárnaðar við rúmin

„Það er enn til skoðunar hjá saksóknaranum í Svíþjóð hvort það eigi að höfða mál og þá gagnvart hverjum. Þetta hefur legið eins og mara yfir spítalanum, en mest þó yfir háskólanum og hafði mikil áhrif á stjórn skólans, rektor og helstu yfirmenn. Hér innanhúss er málið víti til varnaðar,“ segir Björn.

Sjálfur hefur Björn þurft að svara fyrir siðferðileg álitaefni. Hann sat í stjórn sænska heilbrigðisfyrirtækisins Global Health Partner sem rekur ríkissjúkrahús í Ajman í Sameinuðu arabísku furstadæmunum. Samkvæmt lögum landsins þurftu heilbrigðisstarfsmenn að afhenda yfirvöldum konur sem eignuðust börn utan hjónabands og áður en GHP kom að rekstri sjúkrahúsanna voru þær handjárnaðar við rúmin í fæðingunni.

„Mér finnst eðlilegt að taka hreinskilnislega umræðu um þessi siðferðilegu álitaefni sem koma upp. Spurningin er, áttum við að reyna að bæta og bjarga mannslífum með því að stíga inn í reksturinn og koma að breytingum á sjúkrahúsinu eða halda okkur fjarri og vita þá að ástandið og meðferðin á konunum yrði óbreytt? Við hefðum getað sagt: Nei, þetta er siðfræði sem við þekkjum ekki og viljum ekki samþykkja, og sleppt þátttöku, en ákváðum að reyna að breyta ástandinu til hins betra. Á meðan fyrirtækið kom að rekstri sjúkrahúsanna náðum við að gera mikið fyrir heilbrigðiskerfið þar ytra og þessar konur sem áttu mjög undir högg að sækja. Við gerðum allt sem við gátum innan laga landsins,“ segir hann.

Björn er ekki fyrsti Íslendingurinn til að sitja á forstjórastóli. Birgir Jakobsson, sem nú starfar sem aðstoðarmaður Svandísar Svavarsdóttur heilbrigðisráðherra var forstjóri sjúkrahússins um árabil. 

Björn segist ekki hugsa mikið um það hversu lengi hann muni sitja á forstjórastól. „Ég horfi á verkefnin fram undan. Þetta er glæsilegt sjúkrahús í glænýrri byggingu, við búum yfir mikilli sérfræðiþekkingu og erum til dæmis með bestu geislameðferðarvélar á Norðurlöndum. En við verðum að fá vinnufrið og til þess verður fjárhagurinn að komast í jafnvægi. Ég einblíni á þessi markmið.“