Lestur er ævilöng iðja Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar 25. nóvember 2020 17:21 „Lestur er ævilöng iðja,” var yfirskrift kynningar á Læsissáttmála Heimilis og skóla sem vinna hófst við fyrir fimm árum og gefinn var út árið 2016. Fimm ár eru liðin frá því undirritaður var Þjóðarsáttmáli um læsi með það að markmiði að öll börn gætu við lok grunnskóla lesið sér til gagns. Fulltrúar sveitarfélaga landsins ásamt mennta- og menningarmálaráðherra og fulltrúum Heimilis og skóla undirrituðu sáttmálann. Markmið hans var og er að efla læsi barna og auka þannig möguleika þeirra til virkrar þátttöku í samfélaginu. Ærið verkefni og langhlaup en ekki sprettur. Með undirritun sáttmálans staðfestu aðilar hans sameiginlegan skilning á mikilvægi læsis til virkrar þátttöku í samfélaginu þannig að hver og einn geti nýtt hæfileika sína samfélaginu öllu til velferðar. Metnaðarfull markmið Ljóst var frá byrjun að markmiðin voru metnaðarfull og að það tæki tíma að ná þeim. Einnig búum við í ört breytilegu samfélagi þar sem tækninýjungar hafa umbylt lífi okkar á ýmsa vegu og nýjasta áskorunin er heimsfaraldur sem hefur óhjákvæmilega áhrif á nám og menntun barna. Hins vegar er brýnt að vekja foreldra og aðra uppalendur til vitundar um mikilvægi þess að börnin þeirra nái góðum tökum á lestri og séu læs á umhverfi sitt. Lestur er grundvallarfærni sem nauðsynlegt er að ná tökum á til að geta tileinkað sér aðra hluti. Hlutverk Menntamálastofnunar var að útbúa skimunarpróf fyrir skóla, aðstoða kennara við að greina niðurstöður mælinga, veita sveitarfélögum stuðning og ráðgjöf við að ná markmiðum sínum, reka virka upplýsingagátt varðandi læsi og kennslu og að standa fyrir ráðstefnum um læsi. Heimili og skóli – landssamtök foreldra vildu leggja áherslu á að styðja við foreldra þegar kemur að lestrarnámi barna og auka samstarf heimila og skóla um læsi nemenda. Við bjuggum því til Læsissáttmálann í góðu samstarfi við teymi sérfræðinga í lestri og læsi en settur var saman rýnihópur fagfólks við gerð sáttmálans. Í honum eru sex gagnleg ráð sem styðja við lestur barna. Læsissáttmáli Heimilis og skóla Með innleiðingu Læsissáttmála var ætlunin að höfða til samtakamáttar og samábyrgðar foreldra. Sáttmálanum svipar til Foreldrasáttmála Heimilis og skóla sem notið hefur mikilla vinsælda í gegnum árin og er eins konar rammi um uppeldisleg gildi og heilbrigð mörk í því samhengi. Læsissáttmálinn inniheldur sex atriði um lestur og læsi sem rædd eru á fundi bekkjarforeldra með umsjónarkennara. Á fundinum er efni sáttmálans rætt og ítarefni dreift til foreldra þar sem farið er nánar í hvert atriði sáttmálans. Þegar umræður hafa farið fram og foreldrar borið saman bækur sínar um hvað þeim finnst mikilvægt í þessu samhengi og jafnvel lært af hver öðrum er sáttmálinn undirritaður og hengdur upp, yfirleitt í skólastofu barnanna. Þannig eru umræðurnar rammaðar inn á táknrænan hátt og sýnilegar nemendum. Sáttmálanum er þannig ætlað að vera liður í að efla læsi barna á Íslandi og einnig að styrkja samstarf heimila og skóla í landinu. Læsissáttmálinn hefur verið notaður á þann hátt sem lagt var upp með en einnig sem efni í fræðslu og foreldraviðtölum og hefur hann nýst bæði á leik- og grunnskólastigi þó svo upphaflega hafi hann verið hugsaður fyrir fyrstu bekki grunnskóla. Hægt er að skoða sáttmálann á vefsíðu Heimilis og skóla, heimiliogskoli.is. Hvað hefur áunnist? Áhersla og vitund um mikilvægi lesturs og læsis hafa aukist síðastliðin ár og foreldrar virðast almennt meðvitaðri um að fylgja heimalestri eftir og að þeir hafi hlutverki að gegna í þessu samhengi, til dæmis við að vekja áhuga á lestri og við þjálfun. Foreldrar gegna nefnilega lykilhlutverki hvað varðar þjálfun í lestri. Því meiri þjálfun því betri árangur. Einnig hefur verið unnið að því að leiðrétta misskilning til dæmis um lestur fjöltyngdra barna þar sem foreldrum er meðal annars gerð grein fyrir að mikilvægt sé að lesa á sínu móðurmáli og halda áfram að tala, lesa og skrifa á móðurmálinu á sama tíma og færni í íslensku er efld. Sveitarfélögin hafa sett sér markvissa læsisstefnu í samræmi við ákvæði í aðalnámskrá leik- og grunnskóla og ákveðin hafa verið lágmarksviðmið um lestrarhraða.Menntamálastofnun hefur veitt sveitarfélögum stuðning og ráðgjöf við að ná markmiðum sínum og læsisráðgjafar hafa stutt skóla í sínu umbótaferli og meðal annars útvegað skólum viðeigandi skimunarpróf og aðstoð við að greina niðurstöður mælinga og ákveða aðgerðir í kjölfarið. Í samfélaginu hefur auk þess borið á metnaðarfullum verkefnum og vakningu í kringum lestur og má þar nefna Lestrarátak Ævars vísindamanns, Bókabrölt í Breiðholti, framlag Móðurmáls – samtaka um tvítyngi, ýmiss konar hvatningarátök hjá bókasöfnum og skólum og svo einnig eldri verkefni eins og stóru og litlu upplestrarkeppnina sem hafa í áraraðir stuðlað að áhuga barna á bókmenntum, upplestri og lestrarfærni. Greina má því skýr samfélagsleg áhrif þess að stjórnvöld og skólasamfélagið allt hafa sett lestur í öndvegi. En hvað segir tölfræðin? Samkvæmt lesfimiprófi Menntamálastofnunar sem lagt var fyrir nemendur í öllum bekkjum grunnskóla í lok árs 2018 jókst lesfimi skólabarna marktækt milli ára. Vísbendingar voru því um að aðgerðir til að auka lestrarfærni og áhuga barna væru að skila árangri. Niðurstöður úr PISA 2018 sýndu hins vegar að íslenskir nemendur væru enn undir væntingum í lesskilningi og læsi á náttúruvísindi en þeir bættu sig hins vegar í læsi á stærðfræði. Aðeins sex lönd innan OECD voru með færri stig en Ísland þegar kemur að lesskilningi. Lesskilningur íslenskra ungmenna var mun minni en ungmenna á Norðurlöndunum og íslenskir drengir hafa dregist aftur úr. Hlutfall nemenda sem ekki náðu grunnhæfni í lesskilningi fór úr 22 prósentum í 26 prósent milli kannana. Hjá drengjum jókst þetta hlutfall úr 29 prósentum í 34 prósent. Samtals voru 18,7% prósent stúlkna og 34,4% drengja undir hæfniþrepi 2 í PISA 2018 og teljast því ekki búa yfir grunnhæfni í lesskilningi. Ekki sá árangur sem vonir stóðu til að yrði. Hins vegar ber að halda því til haga að Þjóðarsáttmáli um læsi kom til framkvæmda á árinu 2016 og þeir nemendur sem tóku þátt í PISA 2018 voru að koma á unglingastig á þeim tíma. Því er vandasamt að meta árangur aðgerða Þjóðarsáttmálans með tilliti til niðurstaðna PISA frá árinu 2018. Auk þess er lífið ekki bara tölfræði. Flókið samspil Ýmislegt hefur verið gert frá því PISA var lagt fyrir 9. bekkinga árið 2018 og því standa vonir til að árangur verði betri í næstu mælingu. Börnum á Íslandi virðist almennt líða vel í íslenskum skólum sem er ekki síst mikilvægt þegar kreppir að en árangur skiptir einnig máli, vellíðan og árangur þurfa að fara saman. Einnig er vert að minna á að miklar samfélagsbreytingar hafa átt sér stað frá því sá árgangur sem tók PISA könnunina árið 2018 fæddist og enn er samfélagið að breytast hratt. Mögulega tekur lengri tíma að sjá árangur af þeim aðgerðum sem ráðist var í fyrir fimm árum. Munið, þetta er langhlaup! Ljóst er þó að ekki tekst að efla læsi barna nema með samhentum aðgerðum allra hlutaðeigandi. Menntayfirvöld, kennarar, foreldrar, atvinnulífið og samfélagið allt þarf hér að leggja sitt af mörkum og í bígerð eru ýmsar breytingar í því samhengi, sumar jafnvel komnar til framkvæmda. Við megum því ekki láta deigan síga og auk þess að leitast við að bæta okkur þurfum við líka að vera dugleg við að nýta þær bjargir sem til eru. Við gerum þetta saman eins og flest allt sem gott er. Það þarf ekki bara þorp heldur heilt samfélag til að ala upp barn. Höfundur er framkvæmdastjóri Heimilis og skóla. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrefna Sigurjónsdóttir Börn og uppeldi Íslenska á tækniöld Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Refsa fyrst, spyrja svo? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
„Lestur er ævilöng iðja,” var yfirskrift kynningar á Læsissáttmála Heimilis og skóla sem vinna hófst við fyrir fimm árum og gefinn var út árið 2016. Fimm ár eru liðin frá því undirritaður var Þjóðarsáttmáli um læsi með það að markmiði að öll börn gætu við lok grunnskóla lesið sér til gagns. Fulltrúar sveitarfélaga landsins ásamt mennta- og menningarmálaráðherra og fulltrúum Heimilis og skóla undirrituðu sáttmálann. Markmið hans var og er að efla læsi barna og auka þannig möguleika þeirra til virkrar þátttöku í samfélaginu. Ærið verkefni og langhlaup en ekki sprettur. Með undirritun sáttmálans staðfestu aðilar hans sameiginlegan skilning á mikilvægi læsis til virkrar þátttöku í samfélaginu þannig að hver og einn geti nýtt hæfileika sína samfélaginu öllu til velferðar. Metnaðarfull markmið Ljóst var frá byrjun að markmiðin voru metnaðarfull og að það tæki tíma að ná þeim. Einnig búum við í ört breytilegu samfélagi þar sem tækninýjungar hafa umbylt lífi okkar á ýmsa vegu og nýjasta áskorunin er heimsfaraldur sem hefur óhjákvæmilega áhrif á nám og menntun barna. Hins vegar er brýnt að vekja foreldra og aðra uppalendur til vitundar um mikilvægi þess að börnin þeirra nái góðum tökum á lestri og séu læs á umhverfi sitt. Lestur er grundvallarfærni sem nauðsynlegt er að ná tökum á til að geta tileinkað sér aðra hluti. Hlutverk Menntamálastofnunar var að útbúa skimunarpróf fyrir skóla, aðstoða kennara við að greina niðurstöður mælinga, veita sveitarfélögum stuðning og ráðgjöf við að ná markmiðum sínum, reka virka upplýsingagátt varðandi læsi og kennslu og að standa fyrir ráðstefnum um læsi. Heimili og skóli – landssamtök foreldra vildu leggja áherslu á að styðja við foreldra þegar kemur að lestrarnámi barna og auka samstarf heimila og skóla um læsi nemenda. Við bjuggum því til Læsissáttmálann í góðu samstarfi við teymi sérfræðinga í lestri og læsi en settur var saman rýnihópur fagfólks við gerð sáttmálans. Í honum eru sex gagnleg ráð sem styðja við lestur barna. Læsissáttmáli Heimilis og skóla Með innleiðingu Læsissáttmála var ætlunin að höfða til samtakamáttar og samábyrgðar foreldra. Sáttmálanum svipar til Foreldrasáttmála Heimilis og skóla sem notið hefur mikilla vinsælda í gegnum árin og er eins konar rammi um uppeldisleg gildi og heilbrigð mörk í því samhengi. Læsissáttmálinn inniheldur sex atriði um lestur og læsi sem rædd eru á fundi bekkjarforeldra með umsjónarkennara. Á fundinum er efni sáttmálans rætt og ítarefni dreift til foreldra þar sem farið er nánar í hvert atriði sáttmálans. Þegar umræður hafa farið fram og foreldrar borið saman bækur sínar um hvað þeim finnst mikilvægt í þessu samhengi og jafnvel lært af hver öðrum er sáttmálinn undirritaður og hengdur upp, yfirleitt í skólastofu barnanna. Þannig eru umræðurnar rammaðar inn á táknrænan hátt og sýnilegar nemendum. Sáttmálanum er þannig ætlað að vera liður í að efla læsi barna á Íslandi og einnig að styrkja samstarf heimila og skóla í landinu. Læsissáttmálinn hefur verið notaður á þann hátt sem lagt var upp með en einnig sem efni í fræðslu og foreldraviðtölum og hefur hann nýst bæði á leik- og grunnskólastigi þó svo upphaflega hafi hann verið hugsaður fyrir fyrstu bekki grunnskóla. Hægt er að skoða sáttmálann á vefsíðu Heimilis og skóla, heimiliogskoli.is. Hvað hefur áunnist? Áhersla og vitund um mikilvægi lesturs og læsis hafa aukist síðastliðin ár og foreldrar virðast almennt meðvitaðri um að fylgja heimalestri eftir og að þeir hafi hlutverki að gegna í þessu samhengi, til dæmis við að vekja áhuga á lestri og við þjálfun. Foreldrar gegna nefnilega lykilhlutverki hvað varðar þjálfun í lestri. Því meiri þjálfun því betri árangur. Einnig hefur verið unnið að því að leiðrétta misskilning til dæmis um lestur fjöltyngdra barna þar sem foreldrum er meðal annars gerð grein fyrir að mikilvægt sé að lesa á sínu móðurmáli og halda áfram að tala, lesa og skrifa á móðurmálinu á sama tíma og færni í íslensku er efld. Sveitarfélögin hafa sett sér markvissa læsisstefnu í samræmi við ákvæði í aðalnámskrá leik- og grunnskóla og ákveðin hafa verið lágmarksviðmið um lestrarhraða.Menntamálastofnun hefur veitt sveitarfélögum stuðning og ráðgjöf við að ná markmiðum sínum og læsisráðgjafar hafa stutt skóla í sínu umbótaferli og meðal annars útvegað skólum viðeigandi skimunarpróf og aðstoð við að greina niðurstöður mælinga og ákveða aðgerðir í kjölfarið. Í samfélaginu hefur auk þess borið á metnaðarfullum verkefnum og vakningu í kringum lestur og má þar nefna Lestrarátak Ævars vísindamanns, Bókabrölt í Breiðholti, framlag Móðurmáls – samtaka um tvítyngi, ýmiss konar hvatningarátök hjá bókasöfnum og skólum og svo einnig eldri verkefni eins og stóru og litlu upplestrarkeppnina sem hafa í áraraðir stuðlað að áhuga barna á bókmenntum, upplestri og lestrarfærni. Greina má því skýr samfélagsleg áhrif þess að stjórnvöld og skólasamfélagið allt hafa sett lestur í öndvegi. En hvað segir tölfræðin? Samkvæmt lesfimiprófi Menntamálastofnunar sem lagt var fyrir nemendur í öllum bekkjum grunnskóla í lok árs 2018 jókst lesfimi skólabarna marktækt milli ára. Vísbendingar voru því um að aðgerðir til að auka lestrarfærni og áhuga barna væru að skila árangri. Niðurstöður úr PISA 2018 sýndu hins vegar að íslenskir nemendur væru enn undir væntingum í lesskilningi og læsi á náttúruvísindi en þeir bættu sig hins vegar í læsi á stærðfræði. Aðeins sex lönd innan OECD voru með færri stig en Ísland þegar kemur að lesskilningi. Lesskilningur íslenskra ungmenna var mun minni en ungmenna á Norðurlöndunum og íslenskir drengir hafa dregist aftur úr. Hlutfall nemenda sem ekki náðu grunnhæfni í lesskilningi fór úr 22 prósentum í 26 prósent milli kannana. Hjá drengjum jókst þetta hlutfall úr 29 prósentum í 34 prósent. Samtals voru 18,7% prósent stúlkna og 34,4% drengja undir hæfniþrepi 2 í PISA 2018 og teljast því ekki búa yfir grunnhæfni í lesskilningi. Ekki sá árangur sem vonir stóðu til að yrði. Hins vegar ber að halda því til haga að Þjóðarsáttmáli um læsi kom til framkvæmda á árinu 2016 og þeir nemendur sem tóku þátt í PISA 2018 voru að koma á unglingastig á þeim tíma. Því er vandasamt að meta árangur aðgerða Þjóðarsáttmálans með tilliti til niðurstaðna PISA frá árinu 2018. Auk þess er lífið ekki bara tölfræði. Flókið samspil Ýmislegt hefur verið gert frá því PISA var lagt fyrir 9. bekkinga árið 2018 og því standa vonir til að árangur verði betri í næstu mælingu. Börnum á Íslandi virðist almennt líða vel í íslenskum skólum sem er ekki síst mikilvægt þegar kreppir að en árangur skiptir einnig máli, vellíðan og árangur þurfa að fara saman. Einnig er vert að minna á að miklar samfélagsbreytingar hafa átt sér stað frá því sá árgangur sem tók PISA könnunina árið 2018 fæddist og enn er samfélagið að breytast hratt. Mögulega tekur lengri tíma að sjá árangur af þeim aðgerðum sem ráðist var í fyrir fimm árum. Munið, þetta er langhlaup! Ljóst er þó að ekki tekst að efla læsi barna nema með samhentum aðgerðum allra hlutaðeigandi. Menntayfirvöld, kennarar, foreldrar, atvinnulífið og samfélagið allt þarf hér að leggja sitt af mörkum og í bígerð eru ýmsar breytingar í því samhengi, sumar jafnvel komnar til framkvæmda. Við megum því ekki láta deigan síga og auk þess að leitast við að bæta okkur þurfum við líka að vera dugleg við að nýta þær bjargir sem til eru. Við gerum þetta saman eins og flest allt sem gott er. Það þarf ekki bara þorp heldur heilt samfélag til að ala upp barn. Höfundur er framkvæmdastjóri Heimilis og skóla.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun