Björgum norrænu samstarfi Hrannar Björn Arnarsson skrifar 12. október 2021 07:00 Við búum vel Íslendingar að eiga að nágrönnum öflugustu hagsældar- og velferðarríki heims. Það er nánast orðin klisja að nefna að Norðurlönd raða sér nánast alltaf í efstu sætin í könnunum á velferð og lífsgæðum ríkja heims, en hún er sönn. Lýðræðið og réttarríkið á í vök að verjast í ýmsum af löndum hins vestræna heims en það stendur traustum fótum á Norðurlöndum. Við höfum lengi notið góðs af þessum nágrönnum okkar. Þeir hafa verið okkur fyrirmynd um uppbyggingu réttláts þjóðfélags og velferðar fyrir alla. Til Norðurlanda höfum við löngum sótt menntun, þekkingu og hugmyndastrauma. Íslendingar hafa yfirleitt verið þiggjendur í norrænu samstarfi. Við greiðum 1,6% af heildarfjárhagsáætlun Norrænu ráðherranefndarinnar sem nemur um 20 milljörðum íslenskra króna. Okkar hlutur er því rúmlega 300 milljónir. Norræna húsið fær um það bil sömu upphæð frá Norrænu ráðherranefndinni í árlegan rekstrarstyrk og fyrir umsjón nokkurra verkefna. Önnur starfsemi sem Norræna ráðherranefndin fjármagnar til hagsbóta fyrir alla Norðurlandabúa, til dæmis í gegnum Nordplus-nemendaskiptaáætluninni, upplýsingaþjónustuna Info Norden sem hjálpar þeim sem flytja milli landanna, styrkir Norræna menningarsjóðsins o.s.frv., er því hreinn peningalegur ágóði fyrir Íslendinga. Samningur Norðurlanda um aðgang að háskólamenntun er ekki síður hagstæður okkur. Hann veitir íslenskum námsmönnum aðgang að æðri menntastofnunum í löndunum en jafnframt eru Íslendingar undanþegnir ákvæði sem gildir um öll hin löndin þess efnis að greiða þurfi mótttökulandi fyrir hvern námsmann. Þessi undanþága sparar okkur hundruð milljóna króna á ári. Þessi árlegi fjárhagslegi ágóði er þó fjarri því að vera mikilvægasti ávinningurinn af norrænu samstarfi fyrir Ísland. Samstarf við og stuðningur Norðurlanda hefur áratugum saman styrkt stöðu Íslendinga í ýmsum alþjóðastofnunum og í öðrum alþjóðasamskiptum. Þegar semja þarf eða endurskoða löggjöf eða reglugerðir eða takast á við hvers kyns nýjar áskoranir á Íslandi er iðulega leitað til Norðurlanda um fyrirmyndir og ráðgjöf og er þeim beiðnum yfirleitt ákaflega vel tekið. Samstarf og aðstoð af þessu tagi tíðkast ekki bara í efstu lögum stjórnsýslunnar og stjórnmálanna, það fer fram á öllum sviðum samfélagsins, í stofnunum, í samtökum vinnumarkaðarins og félagasamtökum af ýmsu tagi. Við höfum líka leitað til Norðurlanda eftir stuðningi á erfiðleikatímum. Stundum höfum við verið ánægð með þá aðstoð sem veitt hefur verið, til dæmis eftir Vestmannaeyjagosið 1973, en stundum hefur að minnsta kosti sumum fundist að hann hafi ekki verið nægilegur, til dæmis í tengslum við þorskastríðið og eftir fjármálahrunið 2008. Ljóst er að við ætlumst til og búumst við að Norðurlönd komi okkur til hjálpar og sýni okkur samstöðu á erfiðleikatímum. Við gerum þá kröfu til norrænu ríkjanna og til Norðurlandabúa umfram allar aðrar þjóðir. Þegar okkur finnst þau hafa brugðist verður gagnrýnin hörð. Þegar stærri norrænu löndin fylgdu ekki fordæmi Færeyinga um skilyrðislausar lánveitingar í kjölfar hrunsins 2008 urðu "svik" Norðurlanda fyrirferðarmikil í umræðunni. Minna fór fyrir því gríðarlega mikilvæga starfi sem til dæmis norskir stjórnmálamenn unnu til að styrkja stöðu Íslendinga og tala máli þeirra á alþjóðavettvangi. Og lánveitingar norrænu ríkjanna voru mjög þýðingarmiklar þó ekki hafi þær fengist skilyrðislaust. Engin önnur lönd veittu viðlíka stuðning. Íslenskir stjórnmálamenn nefna oft og iðulega mikilvægi norræns samstarfs. Skoðanakannanir sýna ótvíræðan og eindreginn stuðning almennings við það. En hvernig sýna Ísland og hin norrænu löndin í verki skilning á mikilvægi samstarfsins? Hvernig ræktum við það og treystum þannig að það dugi okkur þegar á reynir? Í nýrri yfirlýsingu Sambands Norrænu félaganna er bent á það að fjárframlög norrænu landanna til samstarfsins hafi dregist mjög saman á undanförnum árum og áratugum sem hlutfall af þjóðarframleiðslu landanna. Nýjar pólitískar áherslur í starfi Norrænu ráðherranefndarinna frá 2019 hafa einnig leitt til þess að fjárveitingar til menningar- og menntarmála, sem er límið í norræna samstarfinu, hafa dregist verulega saman og munu halda áfram að gera það næstu árin, verði ekkert að gert. Norrænu félögin fagna því að Norðurlönd beiti sér í umhverfis- og loftslagsmálum og nýti þann kraft sem þau búa yfir þegar þau taka höndum saman. En þessi styrkur verður að engu ef undirstöður samstarfsins eru vanræktar og það er einmitt það sem hefur gerst á undanförnum áratugum og afleiðingarnar eru skýrar. Pólitíska samstarfið brást að miklu leyti þegar takast þurfti á við flóttamannavandann árið 2015. Það brást aftur þegar landamærum milli norrænu landanna var lokað án samráðs vegna Covid-19 faraldursins. Mikill stuðningur er við norrænt samstarf meðal íslenskra stjórnmálamanna. Mér skilst að margir þeirra vilji auka framlög til samstarfsins en lítið land sem fyrst og fremst er þiggjandi í samstarfinu er vanmáttugt og jafnvel ósannfærandi þegar það hvetur til aukinna fjárútláta sem fyrst og fremst munu koma frá öðrum. Á síðustu árum og áratugum hefur kennsla í norrænu málum á Íslandi veikst. Dregið var úr kennslu í dönsku í grunnskólum fyrir löngu. Lektorsstöður í finnsku, norsku og sænsku við Háskóla Íslands sem að nokkru leyti voru fjármagnaðar af Finnum, Norðmönnum og Svíum hafa verið lagðar niður. Hætta er á að samsvarandi stöður í dönsku hverfi innan skamms. Kunnáttu Íslendinga í skandinavískum málum, sem er ein forsenda öflugrar þátttöku okkar í samstarfinu og annarra samskipta við Norðurlönd, hefur enda farið mjög aftur. Norræna húsið, sem að fullu er fjármagnað af Norrænu ráðherranefndinni, er fjársvelt og þörf er á viðgerðum á húsinu. Á næsta ári, fögnum við 100 ára afmæli Norræna félagsins á Íslandi, en norræn samvinna er og hefur verið markmið samtakanna alla tíð. Væri það ekki verðugt verkefni fyrir nýtt þing og þá ríkisstjórn sem nú tekur við að fagna þessum merku timamótum og snúa vörn í sókn - styrkja norræna samvinnu, efla stöðu og trúverðugleika Íslands í samstarfinu og sýna í verki hversu mikils við metum það með því að takast á við ofangreindan vanda? Ég hvet ríkisstjórn og þing til að efna sem fyrst til myndarlegrar ráðstefnu fræðimanna, stjórnmálamanna og grasrótarhreyfinga um framtíð og hlutverk Íslands í norrænu samstarfi og í kjölfarið að grípa til nauðsynlegra ráðstafana til að snúa við þeirri óheillaþróun sem orðið hefur. Til þess þurfum við að taka til hendinni heima fyrir og síðan beita okkur á norrænum vettvangi. Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur. Ef við göngum út frá því sem sjálfsögðum hlut að geta notið þeirra gæða sem felast í samvinnunni við norrænu þjóðirnar án þess að rækta samstarfið og hlúa að því munum við einn daginn þurfa að takast á við sársaukafullar afleiðingarnar af þeim missi. Höfundur er formaður Norræna félagsins á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Utanríkismál Hrannar Björn Arnarsson Norðurlandaráð Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Við búum vel Íslendingar að eiga að nágrönnum öflugustu hagsældar- og velferðarríki heims. Það er nánast orðin klisja að nefna að Norðurlönd raða sér nánast alltaf í efstu sætin í könnunum á velferð og lífsgæðum ríkja heims, en hún er sönn. Lýðræðið og réttarríkið á í vök að verjast í ýmsum af löndum hins vestræna heims en það stendur traustum fótum á Norðurlöndum. Við höfum lengi notið góðs af þessum nágrönnum okkar. Þeir hafa verið okkur fyrirmynd um uppbyggingu réttláts þjóðfélags og velferðar fyrir alla. Til Norðurlanda höfum við löngum sótt menntun, þekkingu og hugmyndastrauma. Íslendingar hafa yfirleitt verið þiggjendur í norrænu samstarfi. Við greiðum 1,6% af heildarfjárhagsáætlun Norrænu ráðherranefndarinnar sem nemur um 20 milljörðum íslenskra króna. Okkar hlutur er því rúmlega 300 milljónir. Norræna húsið fær um það bil sömu upphæð frá Norrænu ráðherranefndinni í árlegan rekstrarstyrk og fyrir umsjón nokkurra verkefna. Önnur starfsemi sem Norræna ráðherranefndin fjármagnar til hagsbóta fyrir alla Norðurlandabúa, til dæmis í gegnum Nordplus-nemendaskiptaáætluninni, upplýsingaþjónustuna Info Norden sem hjálpar þeim sem flytja milli landanna, styrkir Norræna menningarsjóðsins o.s.frv., er því hreinn peningalegur ágóði fyrir Íslendinga. Samningur Norðurlanda um aðgang að háskólamenntun er ekki síður hagstæður okkur. Hann veitir íslenskum námsmönnum aðgang að æðri menntastofnunum í löndunum en jafnframt eru Íslendingar undanþegnir ákvæði sem gildir um öll hin löndin þess efnis að greiða þurfi mótttökulandi fyrir hvern námsmann. Þessi undanþága sparar okkur hundruð milljóna króna á ári. Þessi árlegi fjárhagslegi ágóði er þó fjarri því að vera mikilvægasti ávinningurinn af norrænu samstarfi fyrir Ísland. Samstarf við og stuðningur Norðurlanda hefur áratugum saman styrkt stöðu Íslendinga í ýmsum alþjóðastofnunum og í öðrum alþjóðasamskiptum. Þegar semja þarf eða endurskoða löggjöf eða reglugerðir eða takast á við hvers kyns nýjar áskoranir á Íslandi er iðulega leitað til Norðurlanda um fyrirmyndir og ráðgjöf og er þeim beiðnum yfirleitt ákaflega vel tekið. Samstarf og aðstoð af þessu tagi tíðkast ekki bara í efstu lögum stjórnsýslunnar og stjórnmálanna, það fer fram á öllum sviðum samfélagsins, í stofnunum, í samtökum vinnumarkaðarins og félagasamtökum af ýmsu tagi. Við höfum líka leitað til Norðurlanda eftir stuðningi á erfiðleikatímum. Stundum höfum við verið ánægð með þá aðstoð sem veitt hefur verið, til dæmis eftir Vestmannaeyjagosið 1973, en stundum hefur að minnsta kosti sumum fundist að hann hafi ekki verið nægilegur, til dæmis í tengslum við þorskastríðið og eftir fjármálahrunið 2008. Ljóst er að við ætlumst til og búumst við að Norðurlönd komi okkur til hjálpar og sýni okkur samstöðu á erfiðleikatímum. Við gerum þá kröfu til norrænu ríkjanna og til Norðurlandabúa umfram allar aðrar þjóðir. Þegar okkur finnst þau hafa brugðist verður gagnrýnin hörð. Þegar stærri norrænu löndin fylgdu ekki fordæmi Færeyinga um skilyrðislausar lánveitingar í kjölfar hrunsins 2008 urðu "svik" Norðurlanda fyrirferðarmikil í umræðunni. Minna fór fyrir því gríðarlega mikilvæga starfi sem til dæmis norskir stjórnmálamenn unnu til að styrkja stöðu Íslendinga og tala máli þeirra á alþjóðavettvangi. Og lánveitingar norrænu ríkjanna voru mjög þýðingarmiklar þó ekki hafi þær fengist skilyrðislaust. Engin önnur lönd veittu viðlíka stuðning. Íslenskir stjórnmálamenn nefna oft og iðulega mikilvægi norræns samstarfs. Skoðanakannanir sýna ótvíræðan og eindreginn stuðning almennings við það. En hvernig sýna Ísland og hin norrænu löndin í verki skilning á mikilvægi samstarfsins? Hvernig ræktum við það og treystum þannig að það dugi okkur þegar á reynir? Í nýrri yfirlýsingu Sambands Norrænu félaganna er bent á það að fjárframlög norrænu landanna til samstarfsins hafi dregist mjög saman á undanförnum árum og áratugum sem hlutfall af þjóðarframleiðslu landanna. Nýjar pólitískar áherslur í starfi Norrænu ráðherranefndarinna frá 2019 hafa einnig leitt til þess að fjárveitingar til menningar- og menntarmála, sem er límið í norræna samstarfinu, hafa dregist verulega saman og munu halda áfram að gera það næstu árin, verði ekkert að gert. Norrænu félögin fagna því að Norðurlönd beiti sér í umhverfis- og loftslagsmálum og nýti þann kraft sem þau búa yfir þegar þau taka höndum saman. En þessi styrkur verður að engu ef undirstöður samstarfsins eru vanræktar og það er einmitt það sem hefur gerst á undanförnum áratugum og afleiðingarnar eru skýrar. Pólitíska samstarfið brást að miklu leyti þegar takast þurfti á við flóttamannavandann árið 2015. Það brást aftur þegar landamærum milli norrænu landanna var lokað án samráðs vegna Covid-19 faraldursins. Mikill stuðningur er við norrænt samstarf meðal íslenskra stjórnmálamanna. Mér skilst að margir þeirra vilji auka framlög til samstarfsins en lítið land sem fyrst og fremst er þiggjandi í samstarfinu er vanmáttugt og jafnvel ósannfærandi þegar það hvetur til aukinna fjárútláta sem fyrst og fremst munu koma frá öðrum. Á síðustu árum og áratugum hefur kennsla í norrænu málum á Íslandi veikst. Dregið var úr kennslu í dönsku í grunnskólum fyrir löngu. Lektorsstöður í finnsku, norsku og sænsku við Háskóla Íslands sem að nokkru leyti voru fjármagnaðar af Finnum, Norðmönnum og Svíum hafa verið lagðar niður. Hætta er á að samsvarandi stöður í dönsku hverfi innan skamms. Kunnáttu Íslendinga í skandinavískum málum, sem er ein forsenda öflugrar þátttöku okkar í samstarfinu og annarra samskipta við Norðurlönd, hefur enda farið mjög aftur. Norræna húsið, sem að fullu er fjármagnað af Norrænu ráðherranefndinni, er fjársvelt og þörf er á viðgerðum á húsinu. Á næsta ári, fögnum við 100 ára afmæli Norræna félagsins á Íslandi, en norræn samvinna er og hefur verið markmið samtakanna alla tíð. Væri það ekki verðugt verkefni fyrir nýtt þing og þá ríkisstjórn sem nú tekur við að fagna þessum merku timamótum og snúa vörn í sókn - styrkja norræna samvinnu, efla stöðu og trúverðugleika Íslands í samstarfinu og sýna í verki hversu mikils við metum það með því að takast á við ofangreindan vanda? Ég hvet ríkisstjórn og þing til að efna sem fyrst til myndarlegrar ráðstefnu fræðimanna, stjórnmálamanna og grasrótarhreyfinga um framtíð og hlutverk Íslands í norrænu samstarfi og í kjölfarið að grípa til nauðsynlegra ráðstafana til að snúa við þeirri óheillaþróun sem orðið hefur. Til þess þurfum við að taka til hendinni heima fyrir og síðan beita okkur á norrænum vettvangi. Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur. Ef við göngum út frá því sem sjálfsögðum hlut að geta notið þeirra gæða sem felast í samvinnunni við norrænu þjóðirnar án þess að rækta samstarfið og hlúa að því munum við einn daginn þurfa að takast á við sársaukafullar afleiðingarnar af þeim missi. Höfundur er formaður Norræna félagsins á Íslandi.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun