Stærðfræðilegar aðferðir varpa nýju ljósi á Snorra Sturluson Óttar Kolbeinsson Proppé skrifar 15. desember 2021 09:47 Snorra hefur gjarnan verið eignuð Heimskringla, Snorra-Edda og á síðustu öld, Egils saga. Miklar deilur hafa þó skapast í kring um síðast nefndu kenninguna. vísir/vilhelm/HAUKUR STEFÁNSSON Sturla Þórðarson var að öllum líkindum afkastameiri höfundur en almennt hefur verið talið hingað til og Snorri Sturluson var ólíklega eini höfundur Heimskringlu. Þetta eru niðurstöður umfangsmikillar rannsóknar á stíleinkennum fornsagnanna. Í áratugaraðir hafa menn leitað að höfundum fornsagnanna. Sú leit hefur ekki endilega gengið allt of vel og henni mun líklega aldrei ljúka. Nú hafa hins vegar orðið þau tímamót að menn eru byrjaðir að nota nýja tækni, tölvur og stærðfræðiformúlur til að reyna að varpa ljósi á þessar spurningar. Þannig telja höfundar nýrrar fræðigreinar sig koma með mikilvægt innlegg í umræðuna: „Þetta er tilraun til að nota í rauninni stærðfræðilegar aðferðir til að sjá hvort að textar séu líkir eða ólíkir,“ segir Jón Karl Helgason, prófessor við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands. Hann stóð að rannsókninni ásamt þeim Sigurði Ingibergi Björnssyni og Steingrími Páli Kárasyni. Fjallað var um rannsóknina í Kvöldfréttum Stöðvar 2 í gær: Stíll eins og fingrafar Þessi aðferð er ekki alveg ný af nálinni en í rannsókninni er farið mun ítarlegar ofan í texta fornsagnanna en áður hefur verið gert. „Raunverulega gengur þetta út á það að skoða hlutfallslega tíðni algengustu orða í texta og nota það sem einhvers konar fjarlægðarmælingu á textana,“ segir Sigurður Ingibergur. Hann er forstjóri Klíníkurinnar en mikill áhugamaður um fornsögurnar. Hér sjáum við dæmi um niðurstöður rannsóknarinnar. Sögurnar sem eru litaðar rauðar og standa næst Egils sögu eru líkastar henni. Þær eru allar úr Heimskringlu og því ansi líklegt að þar hafi sami höfundur verið að verki. Sem styður auðvitað við kenningar um að Snorri Sturluson hafi skrifað Egils sögu.vísir/egill Hann og Steingrímur Páll voru að leika sér við að þróa forrit sem gæti skrifað sögur í forníslenskum stíl þegar íslenskufræðingurinn, Jón Karl, fékk þá til liðs með sér í nytsamlegri rannsóknir. Aðferðin gengur út á að greina stíl hvers sagnahluta fyrir sig og bera þá síðan saman. Þeir líkja stíleinkennunum við fingrafar höfundarins; hver höfundur heldur sig við ákveðið mynstur við skrif sín. Verkefnið hófst árið 2017 og þeir félagar útiloka ekki að halda rannsóknum sínum áfram. Jón Karl (til vinstri) og Sigurður Ingibergur (til hægri).vísir/egill Hér má finna greinasafnið In Search of the Culprit og nálgast grein þeirra félaga á rafrænu formi. Hún ber titilinn Stylometry and the Faded Fingerprints of Saga Authors. Sturla virðist hafa skrifað fjórar sögur en ekki tvær Og niðurstöður rannsóknarinnar voru ansi athyglisverðar. „Það er svolítið áhugavert að sjá að til dæmis Sturlunga, sem hefur verið talin svona safn af sögum, virðist vera miklu heildstæðara verk heldur en til dæmis Heimskringla, sem almennt er talin skrifuð af einum manni, Snorra Sturlusyni,“ segir Sigurður Ingibergur. Taflan sýnir líkindi á stíl þessara fornsagna. Þeir reitir sem hafa stuðulinn 0.00 sýna hvar sama sagan mætist - stíllinn er sá sami. Mest líkindi eru á milli Íslendinga sögu og Þórðar sögu kakala. Og upp úr rannsókninni koma meðal annars töflur eins og þessi hér að ofan. Hún ber saman líkindi stílsins á nokkrum fornsögum. Rauður litur og lágur stuðull merkja líkindi en blár litur og hár stuðull lítil. Við þetta sést til dæmis að mjög mikil líkindi eru milli fjögurra sagna; Íslendinga sögu, Hákonar sögu Hákonarsonar og tveggja sagna úr Sturlungu safnritinu, Þórðar sögu kakala og Þorgils sögu skarða. Það er nokkuð óumdeilt í fræðunum að Sturla Þórðarson hafi verið höfundur bæði Íslendinga sögu og Hákonar sögu Hákonarsonar en eftir niðurstöðu þessarar rannsóknar telja þeir félagar að Sturla hafi einnig samið hinar sögurnar tvær. Snorri frekar eins og kvikmyndaframleiðandi En þegar Heimskringla er rannsökuð kemur aftur á móti í ljós mikill munur á stíl einstakra sagna innan hennar. „Þannig að þetta er svona mæling sem að gefur dáldið til kynna að sögurnar eru skrifaðar svona upp úr öðrum sögum og það er dálítil tímaskekkja að vera að tala um Heimskringlu sem höfundarverk,“ segir Jón Karl. Þetta rennir ekki beinlínis stoðum undir þá útbreiddu kenningu að Snorri Sturluson sé höfundur Heimskringlu. Alla vega ekki í sama skilningi og við leggjum í höfundahugtakið í dag. Teikning af Snorra eftir Christian Krogh. Myndin er í raun sjálfsmynd - Krogh sér Snorra fyrir sér eins og sjálfan sig.Christian Krohg „Ef að hann hefur komið að Heimskringlu, sem er ekkert ólíklegt, þá er miklu líklegra að hann hafi verið svipaður kvikmyndaframleiðanda heldur en beinlínis skáldsagnahöfundi. Og hann hefur haft ritara í starfi hjá sér bara eins og framleiðandi kvikmyndar hefur handritshöfunda,“ segir Jón Karl. Meðal annars greindu þeir mikinn mun á stíl innan sjálfrar Ólafs sögu helga, sem er lengsta saga Heimskringlu. Þar virðist hún skiptast í tvo hluta; fyrri hlutinn er skrifaður af einkennandi stíl eins manns en seinni hlutinn með öðrum stíl. Þeir telja því ekki ólíklegt að sá sem hafi sett Heimskringlu saman hafi jafnvel stuðst við eldri konungasögur þegar hann setti sögurnar saman og að við skrifin á Ólafs sögu helga hafi hann skrifað upp úr eldri sögu í fyrri hlutanum en síðan sjálfur bætt seinni hlutanum við. Íslensk fræði Handritasafn Árna Magnússonar Bókmenntir Tengdar fréttir Ekki Alþingis að eigna Snorra Egils sögu Alþingi fer ekki með úrskurðarvald þegar kemur að því að eigna nafnþekktum miðaldamönnum okkar glæstustu bókmenntaverk fyrri alda, að mati Sverris Jakobssonar miðaldasagnfræðings. Hann telur Snorra Sturluson lélegan liðsmann frjálshyggjumanna sem aðhyllast þá stefnu sem Hannes Hólmsteinn Gissurarson stjórnmálafræðiprófessor fjallar um í nýjustu bók sinni sem kom út í fyrra. 5. desember 2021 10:00 Mest lesið Bauð manni að gista, batt hann við stól og lét hann drekka úr skál á gólfinu Innlent Sundlaugargestur handtekinn Innlent Jarðskjálfti við Langjökul: „Þetta er sá stærsti síðan árið 2007“ Innlent Hinn grunaði var leiðbeinandi barna í tæplega tvö ár Innlent Ekkert sem bendi til þess að um sé að ræða óvinveitt geimskip Innlent Blaðaviðtal við Matthías lagt fram í gögnum málsins Innlent „Það bjó enginn í húsinu“ Innlent „Pútín fékk það út úr þessum fundi sem hann vildi“ Innlent Taldi upp nýlendur sem ætti að endurheimta Erlent Kærður fyrir að taka myndband af vettvangi slyss Innlent Fleiri fréttir Hundrað þúsund ferðamenn heimsóttu Jökulsárlón í júlí Ekkert bann við opnum kvíum en „skussinn borgi brúsann“ Hinn grunaði var leiðbeinandi barna í tæplega tvö ár Loka Miðfjarðará með grjóti og segja stjórnvöld hafa dregið lappirnar Fundað um Múlaborg og eldislöxum varist Braust inn á flugvallarsvæðið Ekkert bendi til að brotið hafi verið á fleiri börnum Hnullungur þveraði veginn þar sem banaslys varð „Það gengur ekki að við séum með starfsemi sem sniðgengur lögin hér á Íslandi“ „Það bjó enginn í húsinu“ Ekkert sem bendi til þess að um sé að ræða óvinveitt geimskip Vísað ölvuðum frá borði á leið frá Keflavík Heilunarguðþjónustur í Lágafellskirkju njóta mikilla vinsælda „Pútín fékk það út úr þessum fundi sem hann vildi“ Segir dómsmálaráðherra hafa talað inn í óttann Íþróttafélag kært fyrir að bjóða upp á áfengi utandyra Evrópa verði að hætta að stóla á Bandaríkin og ólögleg bílastæðagjöld Blaðaviðtal við Matthías lagt fram í gögnum málsins Bauð manni að gista, batt hann við stól og lét hann drekka úr skál á gólfinu Kærður fyrir að taka myndband af vettvangi slyss Deilt um fund Trump og Pútín og leigubílamarkaðurinn Jarðskjálfti við Langjökul: „Þetta er sá stærsti síðan árið 2007“ Sundlaugargestur handtekinn Furðuísar hjá Kjörís og 70 ára afmæli Heilsustofnunar Hlaupa sex maraþon á jafnmörgum dögum í jakkafötum Eldur á svölum reyndist vera íbúi að grilla Rýnt í fund Trump og Pútíns og jakkafataklæddir raðmaraþonhlauparar „Það hefði auðvitað verið betra“ Kristinn Örn lést eftir hitaslag á Spáni Grunaðir um hópárás með kylfu Sjá meira
Í áratugaraðir hafa menn leitað að höfundum fornsagnanna. Sú leit hefur ekki endilega gengið allt of vel og henni mun líklega aldrei ljúka. Nú hafa hins vegar orðið þau tímamót að menn eru byrjaðir að nota nýja tækni, tölvur og stærðfræðiformúlur til að reyna að varpa ljósi á þessar spurningar. Þannig telja höfundar nýrrar fræðigreinar sig koma með mikilvægt innlegg í umræðuna: „Þetta er tilraun til að nota í rauninni stærðfræðilegar aðferðir til að sjá hvort að textar séu líkir eða ólíkir,“ segir Jón Karl Helgason, prófessor við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands. Hann stóð að rannsókninni ásamt þeim Sigurði Ingibergi Björnssyni og Steingrími Páli Kárasyni. Fjallað var um rannsóknina í Kvöldfréttum Stöðvar 2 í gær: Stíll eins og fingrafar Þessi aðferð er ekki alveg ný af nálinni en í rannsókninni er farið mun ítarlegar ofan í texta fornsagnanna en áður hefur verið gert. „Raunverulega gengur þetta út á það að skoða hlutfallslega tíðni algengustu orða í texta og nota það sem einhvers konar fjarlægðarmælingu á textana,“ segir Sigurður Ingibergur. Hann er forstjóri Klíníkurinnar en mikill áhugamaður um fornsögurnar. Hér sjáum við dæmi um niðurstöður rannsóknarinnar. Sögurnar sem eru litaðar rauðar og standa næst Egils sögu eru líkastar henni. Þær eru allar úr Heimskringlu og því ansi líklegt að þar hafi sami höfundur verið að verki. Sem styður auðvitað við kenningar um að Snorri Sturluson hafi skrifað Egils sögu.vísir/egill Hann og Steingrímur Páll voru að leika sér við að þróa forrit sem gæti skrifað sögur í forníslenskum stíl þegar íslenskufræðingurinn, Jón Karl, fékk þá til liðs með sér í nytsamlegri rannsóknir. Aðferðin gengur út á að greina stíl hvers sagnahluta fyrir sig og bera þá síðan saman. Þeir líkja stíleinkennunum við fingrafar höfundarins; hver höfundur heldur sig við ákveðið mynstur við skrif sín. Verkefnið hófst árið 2017 og þeir félagar útiloka ekki að halda rannsóknum sínum áfram. Jón Karl (til vinstri) og Sigurður Ingibergur (til hægri).vísir/egill Hér má finna greinasafnið In Search of the Culprit og nálgast grein þeirra félaga á rafrænu formi. Hún ber titilinn Stylometry and the Faded Fingerprints of Saga Authors. Sturla virðist hafa skrifað fjórar sögur en ekki tvær Og niðurstöður rannsóknarinnar voru ansi athyglisverðar. „Það er svolítið áhugavert að sjá að til dæmis Sturlunga, sem hefur verið talin svona safn af sögum, virðist vera miklu heildstæðara verk heldur en til dæmis Heimskringla, sem almennt er talin skrifuð af einum manni, Snorra Sturlusyni,“ segir Sigurður Ingibergur. Taflan sýnir líkindi á stíl þessara fornsagna. Þeir reitir sem hafa stuðulinn 0.00 sýna hvar sama sagan mætist - stíllinn er sá sami. Mest líkindi eru á milli Íslendinga sögu og Þórðar sögu kakala. Og upp úr rannsókninni koma meðal annars töflur eins og þessi hér að ofan. Hún ber saman líkindi stílsins á nokkrum fornsögum. Rauður litur og lágur stuðull merkja líkindi en blár litur og hár stuðull lítil. Við þetta sést til dæmis að mjög mikil líkindi eru milli fjögurra sagna; Íslendinga sögu, Hákonar sögu Hákonarsonar og tveggja sagna úr Sturlungu safnritinu, Þórðar sögu kakala og Þorgils sögu skarða. Það er nokkuð óumdeilt í fræðunum að Sturla Þórðarson hafi verið höfundur bæði Íslendinga sögu og Hákonar sögu Hákonarsonar en eftir niðurstöðu þessarar rannsóknar telja þeir félagar að Sturla hafi einnig samið hinar sögurnar tvær. Snorri frekar eins og kvikmyndaframleiðandi En þegar Heimskringla er rannsökuð kemur aftur á móti í ljós mikill munur á stíl einstakra sagna innan hennar. „Þannig að þetta er svona mæling sem að gefur dáldið til kynna að sögurnar eru skrifaðar svona upp úr öðrum sögum og það er dálítil tímaskekkja að vera að tala um Heimskringlu sem höfundarverk,“ segir Jón Karl. Þetta rennir ekki beinlínis stoðum undir þá útbreiddu kenningu að Snorri Sturluson sé höfundur Heimskringlu. Alla vega ekki í sama skilningi og við leggjum í höfundahugtakið í dag. Teikning af Snorra eftir Christian Krogh. Myndin er í raun sjálfsmynd - Krogh sér Snorra fyrir sér eins og sjálfan sig.Christian Krohg „Ef að hann hefur komið að Heimskringlu, sem er ekkert ólíklegt, þá er miklu líklegra að hann hafi verið svipaður kvikmyndaframleiðanda heldur en beinlínis skáldsagnahöfundi. Og hann hefur haft ritara í starfi hjá sér bara eins og framleiðandi kvikmyndar hefur handritshöfunda,“ segir Jón Karl. Meðal annars greindu þeir mikinn mun á stíl innan sjálfrar Ólafs sögu helga, sem er lengsta saga Heimskringlu. Þar virðist hún skiptast í tvo hluta; fyrri hlutinn er skrifaður af einkennandi stíl eins manns en seinni hlutinn með öðrum stíl. Þeir telja því ekki ólíklegt að sá sem hafi sett Heimskringlu saman hafi jafnvel stuðst við eldri konungasögur þegar hann setti sögurnar saman og að við skrifin á Ólafs sögu helga hafi hann skrifað upp úr eldri sögu í fyrri hlutanum en síðan sjálfur bætt seinni hlutanum við.
Íslensk fræði Handritasafn Árna Magnússonar Bókmenntir Tengdar fréttir Ekki Alþingis að eigna Snorra Egils sögu Alþingi fer ekki með úrskurðarvald þegar kemur að því að eigna nafnþekktum miðaldamönnum okkar glæstustu bókmenntaverk fyrri alda, að mati Sverris Jakobssonar miðaldasagnfræðings. Hann telur Snorra Sturluson lélegan liðsmann frjálshyggjumanna sem aðhyllast þá stefnu sem Hannes Hólmsteinn Gissurarson stjórnmálafræðiprófessor fjallar um í nýjustu bók sinni sem kom út í fyrra. 5. desember 2021 10:00 Mest lesið Bauð manni að gista, batt hann við stól og lét hann drekka úr skál á gólfinu Innlent Sundlaugargestur handtekinn Innlent Jarðskjálfti við Langjökul: „Þetta er sá stærsti síðan árið 2007“ Innlent Hinn grunaði var leiðbeinandi barna í tæplega tvö ár Innlent Ekkert sem bendi til þess að um sé að ræða óvinveitt geimskip Innlent Blaðaviðtal við Matthías lagt fram í gögnum málsins Innlent „Það bjó enginn í húsinu“ Innlent „Pútín fékk það út úr þessum fundi sem hann vildi“ Innlent Taldi upp nýlendur sem ætti að endurheimta Erlent Kærður fyrir að taka myndband af vettvangi slyss Innlent Fleiri fréttir Hundrað þúsund ferðamenn heimsóttu Jökulsárlón í júlí Ekkert bann við opnum kvíum en „skussinn borgi brúsann“ Hinn grunaði var leiðbeinandi barna í tæplega tvö ár Loka Miðfjarðará með grjóti og segja stjórnvöld hafa dregið lappirnar Fundað um Múlaborg og eldislöxum varist Braust inn á flugvallarsvæðið Ekkert bendi til að brotið hafi verið á fleiri börnum Hnullungur þveraði veginn þar sem banaslys varð „Það gengur ekki að við séum með starfsemi sem sniðgengur lögin hér á Íslandi“ „Það bjó enginn í húsinu“ Ekkert sem bendi til þess að um sé að ræða óvinveitt geimskip Vísað ölvuðum frá borði á leið frá Keflavík Heilunarguðþjónustur í Lágafellskirkju njóta mikilla vinsælda „Pútín fékk það út úr þessum fundi sem hann vildi“ Segir dómsmálaráðherra hafa talað inn í óttann Íþróttafélag kært fyrir að bjóða upp á áfengi utandyra Evrópa verði að hætta að stóla á Bandaríkin og ólögleg bílastæðagjöld Blaðaviðtal við Matthías lagt fram í gögnum málsins Bauð manni að gista, batt hann við stól og lét hann drekka úr skál á gólfinu Kærður fyrir að taka myndband af vettvangi slyss Deilt um fund Trump og Pútín og leigubílamarkaðurinn Jarðskjálfti við Langjökul: „Þetta er sá stærsti síðan árið 2007“ Sundlaugargestur handtekinn Furðuísar hjá Kjörís og 70 ára afmæli Heilsustofnunar Hlaupa sex maraþon á jafnmörgum dögum í jakkafötum Eldur á svölum reyndist vera íbúi að grilla Rýnt í fund Trump og Pútíns og jakkafataklæddir raðmaraþonhlauparar „Það hefði auðvitað verið betra“ Kristinn Örn lést eftir hitaslag á Spáni Grunaðir um hópárás með kylfu Sjá meira
Ekki Alþingis að eigna Snorra Egils sögu Alþingi fer ekki með úrskurðarvald þegar kemur að því að eigna nafnþekktum miðaldamönnum okkar glæstustu bókmenntaverk fyrri alda, að mati Sverris Jakobssonar miðaldasagnfræðings. Hann telur Snorra Sturluson lélegan liðsmann frjálshyggjumanna sem aðhyllast þá stefnu sem Hannes Hólmsteinn Gissurarson stjórnmálafræðiprófessor fjallar um í nýjustu bók sinni sem kom út í fyrra. 5. desember 2021 10:00