Ráða íslensk sveitarfélög við verkefnið? Friðrik Jónsson og Ragnar Þór Pétursson skrifa 16. febrúar 2022 13:31 Á hverjum degi streyma um 29 þúsund manns til starfa hjá sveitarfélögum, 75% af þeim eru konur. Störfin eru fjölbreytt og krefjast mörg mikillar sérhæfingar t.d. kennsla barna í leik-, grunn- og tónlistarskólum; þroskaþjálfun, iðjuþjálfun og félagsráðgjöf. Samfélagslegt mikilvægi þessara starfa er óumdeilt en launin segja því miður aðra sögu. Mánaðarleg meðalheildarlaun fullvinnandi sérfræðinga hjá sveitarfélögum árið 2020 voru þriðjungi lægri en á almennum markaði og fjórðungi lægri en hjá ríkinu! Það er síðan sérstakt áhyggjuefni að ein skýrasta birtingarmynd kynjaðs vinnumarkaðar skuli endurspeglast í kerfisbundnu vanmati á virði kvenna með háskólamenntun hjá sveitarfélögum. Hvernig snúum við af þessari braut? Veikburða sveitarstjórnarstig getur ekki hækkað laun Í aldarfjórðung hefur það verið stefnan á Íslandi að auka dreifstýringu og flytja yfir til sveitarfélaga viðamikla sérfræðiþjónustu sem áður var á hendi ríkisins. Samhliða hafa alþjóðlegar úttektir bent á síaukna þjónustuþyngd, ósjálfbærni og miklar brotalamir tengt tilflutningnum. Allra síðustu misseri hefur orðið alvarlegt bakslag þegar einstaka sveitarfélög hafa jafnvel hafnað að standa undir grunnþjónustu á þeirri forsendu að hún sé ekki nægilega arðbær! Smæð og fjöldi sveitarfélaga hefur jafnframt skapað óhagræði stærðar og veikt sveitarstjórnarstigið. Sveitarfélögin eiga beinlínis litla raunhæfa möguleika á að standa undir hlutverki sínu. Umbótaviðleitni hefur því miður litlu skilað því sundurleit hjörð sveitarfélaga á í frekar eitruðu sambandi innbyrðis og enn verra sambandi við ríkið. Jafnvel í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga fer lítið fyrir því að þetta grundvallarmál sé sett á oddinn. Að menntun sé metin til launa hjá sveitarfélögum – um hvað snýst það? Meðan það er hlutverk sveitarfélaga að halda úti sérhæfðri þjónustu verður að búa svo um hnútana að laun fyrir sérfræðinga séu samkeppnishæf, endurspegli samfélagslegt virði starfa og réttlæti kostnað vegna námsins. Að öðrum kosti mun enginn sjá hag í að mennta sig. Allt nám útheimtir enda töluverð bein útgjöld og einnig dýrmætan tíma sem hefði getað verið nýttur til að afla tekna. Það er þá ekki aðeins tímafrekt og kostnaðarsamt að afla sér menntunar, í samfélagi nútímans verður æ algengara að menntunarkröfur starfsstétta nái til alls starfsferilsins gegnum starfsþróun. Flestir taka námslán til að standa undir tekjumissi og auknum útgjöldum vegna náms og skuldbinda sig framvegis til að vinna tæplega tuttugu daga á ári til þess að standa undir afborgunum og vöxtum. Seinni innkoma ungs fólks á vinnumarkað gerir að verkum að verðmætustu árunum í öflun lífeyrisréttinda er fórnað.Fórnin er mikil og launin verða að endurspegla það - um þetta snýst ákallið um að menntun sé metin til launa. Vanmat á störfum kennara hjá sveitarfélögum er eitt skýrasta dæmið Eitt skýrasta dæmið um vanmat á menntun má finna í störfum kennara. Gefum okkur einstakling sem stendur frammi fyrir námsvali að loknum framhaldsskóla. Þessi einstaklingur hefur komist að þeirri niðurstöðu að kennsla barna sé réttur vettvangur til að að veita hæfileikum og hugsjónum útrás. Frá sjónarhóli samfélagsins er augljóst að svona fólk þarf að laða að kennaranámi. Frá sjónarhóli einstaklingsins er valið ekki jafn augljóst. Tölfræði ársins 2020 sýnir nefnilega að þessi manneskja gæti hæglega lokið skólagöngu sinni eftir framhaldsskóla og valið sér starf í verslun eða þjónustu og fengið 100 þúsund krónum hærri heildarlaun á mánuði heldur en í grunnskóla að loknu fimm ára háskólanámi! Þaðan gæti leiðin legið víða um vinnumarkaðinn og oftast þannig að launin hækki reglulega fram eftir starfsævinni en sú er ekki raunin fyrir kennara. Hvergi innan OECD taka laun kennara minni hækkunum yfir starfsævina en á Íslandi. Þetta er gríðarlega alvarlegt mál og mun koma niður á menntun barna okkar en því miður situr þetta fast í gangverki misheppnaðrar stefnumörkunar um dreifstýrt stjórnvald í landinu. Vinnum saman fyrir fólkið og sýnum styrk í samstöðunni Mikill styrkur verkalýðshreyfingarinnar er helsta vopn íslensks launafólks en yfir 90% vinnandi fólks er í stéttarfélögum samanborið við 67% í Danmörku. Hin sterka íslenska verkalýðshreyfing er byggð upp af ákveðnum kvíum og heildarsamtök launafólks – BHM, KÍ, ASÍ og BSRB – eru eðlilega ekki sammála um allt. Stundum eru hagsmunir aðildarfélaga ólíkir, eðli málsins samkvæmt. Um flest erum við þó sammála. Öll samtökin vilja samfélag þar sem lágmarkslaun duga fyrir framfærslu og skapa nægjanlegt fjárhagslegt öryggi. Öll viljum við sterkan veikinda-, orlofs og lífeyrisrétt. Enn fremur viljum við öll öflugt verðlagseftirlit, lága verðbólgu, sanngjarnt skattkerfi og sterka samkeppnislöggjöf. En þegar kemur að sértækum hagsmunamálum samtakanna verðum við að sýna hverju öðru virðingu. Krafan um sanngjörn laun fyrir menntun er t.a.m. stundum afbökuð sem einhverskonar vanþóknun á minna menntuðu fólki. Slík framsetning er ekki aðeins heimskuleg heldur vegur hún að kjarna samfélagsgerðarinnar. Þegar svona málflutningur heldur í hina ósýnilegu hönd frjálsu markaðsaflanna skapast aðstæður til að tæra mikilvæg samfélagsleg grunnkerfi. Krafa BHM og KÍ um sanngjarnt mat á virði menntunar snýst ekki um það að grafa undan öðrum réttmætum kröfum í íslensku samfélagi eða fella dóm um virði annarra. Þvert á móti. Hagsæld samfélags ræðst að verulegu leyti af mannauðinum en mannauður verður hvorki til í tómarúmi né af sjálfum sér. Það er til lítils að hafa menntakerfi sem ekki er hægt að manna af kennurum eða heilbrigðiskerfi sem ekki verður mannað með heilbrigðisstarfsfólki. Það er ákall okkar, sem þetta skrifa, að verkalýðshreyfingin sýni styrk sinn í samstöðunni og eyði ekki kröftum sínum í hjaðnaðarvíg innbyrðis eða láta etja sér í innbyrðis átök og flokkadrætti. Með gagnkvæmri virðingu, skilningi og stuðningi í helstu baráttumálum launþega er hægt að ná miklum árangri. Það er sannarlega ekki vanþörf á því. Friðrik Jónsson er formaður Bandalags háskólamanna. Ragnar Þór Pétursson er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sveitarstjórnarmál Grunnskólar Leikskólar Kjaramál Skóla - og menntamál Ragnar Þór Pétursson Friðrik Jónsson Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Veistu þitt skýjaspor? Hólmfríður Rut Einarsdóttir,Þóra Rut Jónsdóttir Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Á hverjum degi streyma um 29 þúsund manns til starfa hjá sveitarfélögum, 75% af þeim eru konur. Störfin eru fjölbreytt og krefjast mörg mikillar sérhæfingar t.d. kennsla barna í leik-, grunn- og tónlistarskólum; þroskaþjálfun, iðjuþjálfun og félagsráðgjöf. Samfélagslegt mikilvægi þessara starfa er óumdeilt en launin segja því miður aðra sögu. Mánaðarleg meðalheildarlaun fullvinnandi sérfræðinga hjá sveitarfélögum árið 2020 voru þriðjungi lægri en á almennum markaði og fjórðungi lægri en hjá ríkinu! Það er síðan sérstakt áhyggjuefni að ein skýrasta birtingarmynd kynjaðs vinnumarkaðar skuli endurspeglast í kerfisbundnu vanmati á virði kvenna með háskólamenntun hjá sveitarfélögum. Hvernig snúum við af þessari braut? Veikburða sveitarstjórnarstig getur ekki hækkað laun Í aldarfjórðung hefur það verið stefnan á Íslandi að auka dreifstýringu og flytja yfir til sveitarfélaga viðamikla sérfræðiþjónustu sem áður var á hendi ríkisins. Samhliða hafa alþjóðlegar úttektir bent á síaukna þjónustuþyngd, ósjálfbærni og miklar brotalamir tengt tilflutningnum. Allra síðustu misseri hefur orðið alvarlegt bakslag þegar einstaka sveitarfélög hafa jafnvel hafnað að standa undir grunnþjónustu á þeirri forsendu að hún sé ekki nægilega arðbær! Smæð og fjöldi sveitarfélaga hefur jafnframt skapað óhagræði stærðar og veikt sveitarstjórnarstigið. Sveitarfélögin eiga beinlínis litla raunhæfa möguleika á að standa undir hlutverki sínu. Umbótaviðleitni hefur því miður litlu skilað því sundurleit hjörð sveitarfélaga á í frekar eitruðu sambandi innbyrðis og enn verra sambandi við ríkið. Jafnvel í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga fer lítið fyrir því að þetta grundvallarmál sé sett á oddinn. Að menntun sé metin til launa hjá sveitarfélögum – um hvað snýst það? Meðan það er hlutverk sveitarfélaga að halda úti sérhæfðri þjónustu verður að búa svo um hnútana að laun fyrir sérfræðinga séu samkeppnishæf, endurspegli samfélagslegt virði starfa og réttlæti kostnað vegna námsins. Að öðrum kosti mun enginn sjá hag í að mennta sig. Allt nám útheimtir enda töluverð bein útgjöld og einnig dýrmætan tíma sem hefði getað verið nýttur til að afla tekna. Það er þá ekki aðeins tímafrekt og kostnaðarsamt að afla sér menntunar, í samfélagi nútímans verður æ algengara að menntunarkröfur starfsstétta nái til alls starfsferilsins gegnum starfsþróun. Flestir taka námslán til að standa undir tekjumissi og auknum útgjöldum vegna náms og skuldbinda sig framvegis til að vinna tæplega tuttugu daga á ári til þess að standa undir afborgunum og vöxtum. Seinni innkoma ungs fólks á vinnumarkað gerir að verkum að verðmætustu árunum í öflun lífeyrisréttinda er fórnað.Fórnin er mikil og launin verða að endurspegla það - um þetta snýst ákallið um að menntun sé metin til launa. Vanmat á störfum kennara hjá sveitarfélögum er eitt skýrasta dæmið Eitt skýrasta dæmið um vanmat á menntun má finna í störfum kennara. Gefum okkur einstakling sem stendur frammi fyrir námsvali að loknum framhaldsskóla. Þessi einstaklingur hefur komist að þeirri niðurstöðu að kennsla barna sé réttur vettvangur til að að veita hæfileikum og hugsjónum útrás. Frá sjónarhóli samfélagsins er augljóst að svona fólk þarf að laða að kennaranámi. Frá sjónarhóli einstaklingsins er valið ekki jafn augljóst. Tölfræði ársins 2020 sýnir nefnilega að þessi manneskja gæti hæglega lokið skólagöngu sinni eftir framhaldsskóla og valið sér starf í verslun eða þjónustu og fengið 100 þúsund krónum hærri heildarlaun á mánuði heldur en í grunnskóla að loknu fimm ára háskólanámi! Þaðan gæti leiðin legið víða um vinnumarkaðinn og oftast þannig að launin hækki reglulega fram eftir starfsævinni en sú er ekki raunin fyrir kennara. Hvergi innan OECD taka laun kennara minni hækkunum yfir starfsævina en á Íslandi. Þetta er gríðarlega alvarlegt mál og mun koma niður á menntun barna okkar en því miður situr þetta fast í gangverki misheppnaðrar stefnumörkunar um dreifstýrt stjórnvald í landinu. Vinnum saman fyrir fólkið og sýnum styrk í samstöðunni Mikill styrkur verkalýðshreyfingarinnar er helsta vopn íslensks launafólks en yfir 90% vinnandi fólks er í stéttarfélögum samanborið við 67% í Danmörku. Hin sterka íslenska verkalýðshreyfing er byggð upp af ákveðnum kvíum og heildarsamtök launafólks – BHM, KÍ, ASÍ og BSRB – eru eðlilega ekki sammála um allt. Stundum eru hagsmunir aðildarfélaga ólíkir, eðli málsins samkvæmt. Um flest erum við þó sammála. Öll samtökin vilja samfélag þar sem lágmarkslaun duga fyrir framfærslu og skapa nægjanlegt fjárhagslegt öryggi. Öll viljum við sterkan veikinda-, orlofs og lífeyrisrétt. Enn fremur viljum við öll öflugt verðlagseftirlit, lága verðbólgu, sanngjarnt skattkerfi og sterka samkeppnislöggjöf. En þegar kemur að sértækum hagsmunamálum samtakanna verðum við að sýna hverju öðru virðingu. Krafan um sanngjörn laun fyrir menntun er t.a.m. stundum afbökuð sem einhverskonar vanþóknun á minna menntuðu fólki. Slík framsetning er ekki aðeins heimskuleg heldur vegur hún að kjarna samfélagsgerðarinnar. Þegar svona málflutningur heldur í hina ósýnilegu hönd frjálsu markaðsaflanna skapast aðstæður til að tæra mikilvæg samfélagsleg grunnkerfi. Krafa BHM og KÍ um sanngjarnt mat á virði menntunar snýst ekki um það að grafa undan öðrum réttmætum kröfum í íslensku samfélagi eða fella dóm um virði annarra. Þvert á móti. Hagsæld samfélags ræðst að verulegu leyti af mannauðinum en mannauður verður hvorki til í tómarúmi né af sjálfum sér. Það er til lítils að hafa menntakerfi sem ekki er hægt að manna af kennurum eða heilbrigðiskerfi sem ekki verður mannað með heilbrigðisstarfsfólki. Það er ákall okkar, sem þetta skrifa, að verkalýðshreyfingin sýni styrk sinn í samstöðunni og eyði ekki kröftum sínum í hjaðnaðarvíg innbyrðis eða láta etja sér í innbyrðis átök og flokkadrætti. Með gagnkvæmri virðingu, skilningi og stuðningi í helstu baráttumálum launþega er hægt að ná miklum árangri. Það er sannarlega ekki vanþörf á því. Friðrik Jónsson er formaður Bandalags háskólamanna. Ragnar Þór Pétursson er formaður Kennarasambands Íslands.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar