Tilboð fátæka mannsins Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar 21. apríl 2023 11:30 Nýlega steig fram veitingamaður hér í borg og varði hækkanir á vinsælu tilboði á smurðri beyglu með þeim orðum að það kosti að halda dyrunum opnum. Hann áréttaði að launakostnaður hefði hækkað um 32 prósent, MS hefði hækkað sínar vörur um 47 prósent að meðaltali og að rjómaostur, sem er megininnihaldsefnið í tilboðsbeyglunum, hefði einn og sér hækkað um 78 prósent síðan í árdaga tilboðsins. Um svipað leyti skrifuðu bæði framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði og verkefnastjóri Mjólkursamsölunnar svargrein við hugleiðingum sem ég birti um páskana og snerust um verðhækkandi áhrif verndartolla á matvælaverð fyrir venjulegar fjölskyldur hér á landi. Í grein framkvæmdastjóra Fyrirtækja í landbúnaði eru síðustu 12 mánuðir sérvaldir til að skoða samanburð á matvælaverði hér og í Evrópu og bent á að matarverð hér sé svipað og á Norðurlöndunum. Sé lengra tímabil hins vegar skoðað er myndin allt önnur. Frá því að núgildandi undanþáguákvæði búvörulaga frá samkeppnislögum tók gildi 2004 hafa mjólk og ostur hækkað um 40 prósentum umfram almennt verðlag samanborið við 22 prósent í ESB. Undanþágur og íhaldssemi Undanþáguákvæðið hefur þannig haft þau áhrif að matarkarfan verður dýrari. Verð mjólkurafurða hefur á tímabilinu hækkað langt umfram almennt verðlag og langt umfram flestar aðrar matvörur. Grænmetið hefur nokkuð óheft fallið undir samkeppni og drykkjarvöruframleiðsla, sem ætti að eiga margt sameiginlegt með mjólkinni, hafa hins vegar lækkað samanborið við almennt verðlag á sama tíma. Á meðan hefur mjólkurbúum fækkað verulega, þau hafa stækkað og sjálfvirkni þeirra stóraukist. Afurðarstöðvum hefur að sama skapi fækkað og mikið verið fjárfest í bættri framleiðslutækni. Allt eru þetta mikilvæg framfaraskref fyrir matvælaframleiðslu og bændur. En þessi framleiðniaukning og hagræðing hefur hins vegar ekki skilað sér að einhverju ráði til neytenda. Einokun og fákeppni bitnar á okkur öllum. Líka bændum sem fá ekki það súrefni sem heilbrigð samkeppni hefur í för með sér. Í staðinn sitja þeir fastir í íhaldsömu kerfi sem er yfirfullt af milliliðum sem bæta litlu við verðmætasköpunina. Ólíkt því sem framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði og verkefnisstýra Mjólkursamsölunnar vilja halda er barátta Viðreisnar fyrir bættum hag neytenda ekki síður barátta fyrir bættum hag bænda. Því án neytenda, aðgengis að mörkuðum og stöðugs efnahagsumhverfis eru bændur frekar dæmdir til að verða tilbrigði við fátæka manninn. Hagræðing eða hagsmunir Báðir hagsmunaaðilarnir, framkvæmdarstjórinn og verkefnastjóri MS gera tolla að umtalsefni í svargreinum sínum. Það er rétt að þróun síðastliðinna ára hefur verið í þá átt að fella niður tolla á ýmsum unnum matvælum og að tollkvótar fyrir landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu hafi aukist nokkuð. Við í Viðreisn fögnum slíkum breytingum sem alla jafna ættu að færa íslenskum neytendum búbót ef ekki væri fyrir flókið heimatilbúið regluverk. Það er einnig rétt að hafa í huga að breytingar á tollaumhverfinu virka auðvitað í báðar áttir. Íslenskir útflytjendur fá um leið miklu betri aðgang að Evrópumarkaðnum. Það á kannski ekki að vera vandamál íslenskra neytenda ef þeir kunna ekki að nýta sér þann aðgang Eins er það rétt að tollar eru ekki séríslensk uppfinning en íslenska krónan er það hins vegar. Beinn og óbeinn kostnaður af krónunni er að meðaltali 3 milljónir á ári fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þegar hann er síðan lagður ofan á verndartolla og fákeppni versnar staða þessarar sömu fjölskyldu enn frekar. Framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði bendir að auki á að framleiðslukostnaður landbúnaðavara sé hærri hér en annars staðar og nefnir þar laun, flutningskostnað og svo hið augljósa að vaxtakostnaður sé mun hærri hér á landi. Svar samtakanna sjálfra við þessu er að afurðastöðvar fái að sameinast og ýta þannig enn frekar undir fákeppni. Það mun ekki laga vaxtakostnaðinn og það mun ekki bæta hag neytenda, líkt og reynslan sýnir. Eina rökrétta niðurstaðan sem bæði bændur og Viðreisn ættu að geta sameinast um er að berjast fyrir aðgengi að stærri markaði fyrir okkar frábæru vörur og stuðningskerfunum sem ESB tryggir bændum og ræktendum á norðlægum slóðum. Svo ekki sé minnst á stöðugan gjaldmiðil sem gagnast bændum og samfélaginu öllu. MS rjómaostur eða enginn rjómaostur En aftur að tilboði fátæka mannsins. Venjulegt fólk sem fer út í bakarí að kaupa sér beyglu verður að geta treyst því að veitingamenn, eins og sá sem býður upp á tilboð fátæka mannsins, geti boðið besta mögulega verð. Til þess að svo verði þarf veitingamaðurinn að hafa val um að kaupa rjómaost og aðrar hversdagsvörur af fleirum en einum. Nokkuð sem kallað er heilbrigð samkeppni í daglegu tali. Hér á Íslandi búum við hins vegar við þann veruleika að rjómaostur einokunarfyrirtækisins MS getur hækkað um 78 prósent, en vegna ríkisstyrktrar fákeppni höfum við eingöngu val um að borða rjómaostinn frá MS, enn dýrari rjómaost frá útlöndum sem stjórnvöld leggja sérstaka verndartolla á - eða bara alls engan rjómaost. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Viðreisn Efnahagsmál Fjármál heimilisins Verðlag Skattar og tollar Landbúnaður Veitingastaðir Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Sjá meira
Nýlega steig fram veitingamaður hér í borg og varði hækkanir á vinsælu tilboði á smurðri beyglu með þeim orðum að það kosti að halda dyrunum opnum. Hann áréttaði að launakostnaður hefði hækkað um 32 prósent, MS hefði hækkað sínar vörur um 47 prósent að meðaltali og að rjómaostur, sem er megininnihaldsefnið í tilboðsbeyglunum, hefði einn og sér hækkað um 78 prósent síðan í árdaga tilboðsins. Um svipað leyti skrifuðu bæði framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði og verkefnastjóri Mjólkursamsölunnar svargrein við hugleiðingum sem ég birti um páskana og snerust um verðhækkandi áhrif verndartolla á matvælaverð fyrir venjulegar fjölskyldur hér á landi. Í grein framkvæmdastjóra Fyrirtækja í landbúnaði eru síðustu 12 mánuðir sérvaldir til að skoða samanburð á matvælaverði hér og í Evrópu og bent á að matarverð hér sé svipað og á Norðurlöndunum. Sé lengra tímabil hins vegar skoðað er myndin allt önnur. Frá því að núgildandi undanþáguákvæði búvörulaga frá samkeppnislögum tók gildi 2004 hafa mjólk og ostur hækkað um 40 prósentum umfram almennt verðlag samanborið við 22 prósent í ESB. Undanþágur og íhaldssemi Undanþáguákvæðið hefur þannig haft þau áhrif að matarkarfan verður dýrari. Verð mjólkurafurða hefur á tímabilinu hækkað langt umfram almennt verðlag og langt umfram flestar aðrar matvörur. Grænmetið hefur nokkuð óheft fallið undir samkeppni og drykkjarvöruframleiðsla, sem ætti að eiga margt sameiginlegt með mjólkinni, hafa hins vegar lækkað samanborið við almennt verðlag á sama tíma. Á meðan hefur mjólkurbúum fækkað verulega, þau hafa stækkað og sjálfvirkni þeirra stóraukist. Afurðarstöðvum hefur að sama skapi fækkað og mikið verið fjárfest í bættri framleiðslutækni. Allt eru þetta mikilvæg framfaraskref fyrir matvælaframleiðslu og bændur. En þessi framleiðniaukning og hagræðing hefur hins vegar ekki skilað sér að einhverju ráði til neytenda. Einokun og fákeppni bitnar á okkur öllum. Líka bændum sem fá ekki það súrefni sem heilbrigð samkeppni hefur í för með sér. Í staðinn sitja þeir fastir í íhaldsömu kerfi sem er yfirfullt af milliliðum sem bæta litlu við verðmætasköpunina. Ólíkt því sem framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði og verkefnisstýra Mjólkursamsölunnar vilja halda er barátta Viðreisnar fyrir bættum hag neytenda ekki síður barátta fyrir bættum hag bænda. Því án neytenda, aðgengis að mörkuðum og stöðugs efnahagsumhverfis eru bændur frekar dæmdir til að verða tilbrigði við fátæka manninn. Hagræðing eða hagsmunir Báðir hagsmunaaðilarnir, framkvæmdarstjórinn og verkefnastjóri MS gera tolla að umtalsefni í svargreinum sínum. Það er rétt að þróun síðastliðinna ára hefur verið í þá átt að fella niður tolla á ýmsum unnum matvælum og að tollkvótar fyrir landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu hafi aukist nokkuð. Við í Viðreisn fögnum slíkum breytingum sem alla jafna ættu að færa íslenskum neytendum búbót ef ekki væri fyrir flókið heimatilbúið regluverk. Það er einnig rétt að hafa í huga að breytingar á tollaumhverfinu virka auðvitað í báðar áttir. Íslenskir útflytjendur fá um leið miklu betri aðgang að Evrópumarkaðnum. Það á kannski ekki að vera vandamál íslenskra neytenda ef þeir kunna ekki að nýta sér þann aðgang Eins er það rétt að tollar eru ekki séríslensk uppfinning en íslenska krónan er það hins vegar. Beinn og óbeinn kostnaður af krónunni er að meðaltali 3 milljónir á ári fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þegar hann er síðan lagður ofan á verndartolla og fákeppni versnar staða þessarar sömu fjölskyldu enn frekar. Framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði bendir að auki á að framleiðslukostnaður landbúnaðavara sé hærri hér en annars staðar og nefnir þar laun, flutningskostnað og svo hið augljósa að vaxtakostnaður sé mun hærri hér á landi. Svar samtakanna sjálfra við þessu er að afurðastöðvar fái að sameinast og ýta þannig enn frekar undir fákeppni. Það mun ekki laga vaxtakostnaðinn og það mun ekki bæta hag neytenda, líkt og reynslan sýnir. Eina rökrétta niðurstaðan sem bæði bændur og Viðreisn ættu að geta sameinast um er að berjast fyrir aðgengi að stærri markaði fyrir okkar frábæru vörur og stuðningskerfunum sem ESB tryggir bændum og ræktendum á norðlægum slóðum. Svo ekki sé minnst á stöðugan gjaldmiðil sem gagnast bændum og samfélaginu öllu. MS rjómaostur eða enginn rjómaostur En aftur að tilboði fátæka mannsins. Venjulegt fólk sem fer út í bakarí að kaupa sér beyglu verður að geta treyst því að veitingamenn, eins og sá sem býður upp á tilboð fátæka mannsins, geti boðið besta mögulega verð. Til þess að svo verði þarf veitingamaðurinn að hafa val um að kaupa rjómaost og aðrar hversdagsvörur af fleirum en einum. Nokkuð sem kallað er heilbrigð samkeppni í daglegu tali. Hér á Íslandi búum við hins vegar við þann veruleika að rjómaostur einokunarfyrirtækisins MS getur hækkað um 78 prósent, en vegna ríkisstyrktrar fákeppni höfum við eingöngu val um að borða rjómaostinn frá MS, enn dýrari rjómaost frá útlöndum sem stjórnvöld leggja sérstaka verndartolla á - eða bara alls engan rjómaost.
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun