Lýst eftir fjármálaráðherra Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar 20. maí 2023 12:00 Aukinnar svartsýni gætir nú á fjármálamörkuðum um þróun verðbólgu. Gert er ráð fyrir að hún verði enn yfir 6% eftir ár. Hið sama má sjá í áliti Alþjóðagjaldeyrissjóðsins þar sem segir að vextir gætu þurft að hækka enn frekar frá því sem nú er. Skilaboðin þaðan er að það sé nauðsynlegt sé að auka aðhald í efnahagsstjórninni en samtímis að verja stöðu þeirra sem lakast standa. Allir umsagnaraðilar um fjármálaáætlun fjármálaráðherra segja það sama en fjármálaráðherra virðist vera í fríi frá þessu verkefni. Frá Seðlabankanum sjálfum er gagnrýnin eins skýr og getur orðið. Rannveig Sigurðardóttir varaseðlabankastjóri nefnir að of lítið aðhald í ríkisfjármálunum hafi leitt til þess að Seðlabankinn beri þyngri byrði í baráttunni við verðbólguna en eðlilegt væri. Baráttan við verðbólgu væri auðveldari ef það væri í forgangi hjá ríkissjóði að auka aðhald í ríkisfjármálum. Í síðasta fjárlagafrumvarpi blasti við að fjármálaráðherra ætlaði ekki að bregðast við verðbólgu að neinu marki. Viðreisn lagði fram tillögur með það að markmiði að bregðast við, m.a. að skuldir ríkisins yrðu lækkaðar um 20 milljarða á árinu. Tillögur um fækkun ráðuneyta, hækkun veiðigjalda og hækkun kolefnisgjalds. Allar voru þessar tillögur felldar og fjárlögin enduðu í 120 milljarða halla. Leikþreyta í hópnum Í nýrri fjármálaáætlun eru síðan enn engin merki um að ríkisstjórnin ætli að taka sér neitt hlutverk um það að ná árangri gegn verðbólgu. Ekkert er talað um hvernig eigi að flýta að greiða niður skuldir og ná niður vaxtabyrði íslenska ríkisins sem myndi hjálpa til við að ná niður verðbólgu. Í nýrri fjármálaáætlun er hins vegar fjallað um að vond vaxtakjör ríkisins. Fá Evrópuríki eru reyndar með þyngri vaxtabyrði en Ísland og vaxtakostnaður er þriðji stærsti útgjaldaliður ríkisins. Ríkið er þar í svipaðri stöðu og heimilin. Lánin eru dýrari. Ríkisstjórnin sem er haldin leikþreytu talar bara um að „halda skuldavexti í lágmarki.” Stærri eru markmiðin ekki. Hallarekstur ríkissjóðs verður áfram staðreynd að minnsta kosti út árið 2027 og hefur þá varað í tæp 10 ár. Lengra tímabil og hærri vextir Þessi leikþreyta í ríkisfjármálum eru vondar fréttir fyrir þjóðina einfaldlega vegna þess að leikþreytan þýðir lengra verðbólgutímabil og fleiri vaxtahækkanir. Fólk er eðlilega með hugann við heimilisbókhaldið sitt þessa dagana, í mikilli verðbólgu og ástandi þar sem vextir hækka ótt og títt. Húsnæðislán verða áfram mjög dýr en í því sambandi verður að hafa í huga að aldrei hafa fleiri keypt sér sína fyrstu íbúð en á árunum 2020 og 2021 þegar vextir voru sögulega lágir. Sömuleiðis á að hafa í huga að um 27% lántakenda hafa tekið á sig vaxtahækkanir af fullum þunga. Þetta er ungt fólk og barnafjölskyldur. Við þennan hóp bætast 4500 heimili í ár. Fasteignamarkaðurinn og byggingamarkaðurinn eru á leið í frost. Fólk sem ekki hefur keypt sér fyrstu íbúð kemst svo ekki inn á markaðinn. Betra bókhald seinna Vegna þess að ekkert er tekið til í útgjöldum ríkisins þarf að afla tekna og nú ætlar ríkisstjórnin að leggja 1% skattahækkun á fyrirtæki landsins. Það þarf pólitíska hugmyndafræði þegar stefna er mótuð um útgjöld, tekjur og heildarafkomu. Hana vantar sem og reyndar grunnforsendur um að tekjur verða að duga fyrir útgjöldum. Allar óvæntar tekjur fara í ný útgjöld en ekki í að borga skuldir. Fjármálaráð gaukar einmitt því heilræði að fjármálaráðherra, að skynsamlegra hefði verið nýta tekjuauka ríkissjóðs til að bæta afkomu ríkissjóðs í staðinn fyrir að auka bara útgjöld. Hagfræðingar eru sammála um að ekki sé verið að bregðast við verðbólgunni heldur sé fjármálaáætlunin full af óljósum fyrirætlunum um betra bókhald seinna. Og hvort sem litið er til BHM, ASÍ, Samtaka atvinnulífsins eða Viðskiptaráðs þá ganga þessir aðilar nú hönd í hönd um það að lýsa eftir fjármálaráðherra. En ríkisstjórn sem ekki er sammála um hugmyndafræði og ekki er sammála um leikskipulag bregst aftur og aftur við á sama hátt: með því að gera ekki neitt. Á Íslandi búa núna tvær þjóðir; þau sem lifa í krónuhagkerfinu og svo eru það stórfyrirtækin sem standa fyrir utan, fyrirtækin sem gera upp í dollara og evru – og taka ekki á sig þessar vaxtahækkanir. Sífelldar vaxtahækkanir hafa þess vegna ekki áhrif á þessi fyrirtæki en mikil áhrif á venjulegt fólk með húsnæðislán og þau fyrirtæki sem eru eftir inni í krónuhagkerfinu. Þetta eru litlu og meðalstóru fyrirtækin og fólkið sem er að reyna að eignast heimili. Fyrir venjulegt fólk er ekkert sem mælir með krónunni. Verðbólga kemur alltaf verst niður á þeim sem minnst hafa á milli handanna. Óbreytt ástand mun sömuleiðis þýða þungt högg fyrir millistéttina sem áfram á að taka á sig hækkandi vaxtakostnað og verðbólgu. Þetta eru barnafjölskyldur og fyrstu kaupendur. En þetta þarf ekki að vera svona. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Viðreisn Seðlabankinn Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland Skoðun Skoðun Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Sjá meira
Aukinnar svartsýni gætir nú á fjármálamörkuðum um þróun verðbólgu. Gert er ráð fyrir að hún verði enn yfir 6% eftir ár. Hið sama má sjá í áliti Alþjóðagjaldeyrissjóðsins þar sem segir að vextir gætu þurft að hækka enn frekar frá því sem nú er. Skilaboðin þaðan er að það sé nauðsynlegt sé að auka aðhald í efnahagsstjórninni en samtímis að verja stöðu þeirra sem lakast standa. Allir umsagnaraðilar um fjármálaáætlun fjármálaráðherra segja það sama en fjármálaráðherra virðist vera í fríi frá þessu verkefni. Frá Seðlabankanum sjálfum er gagnrýnin eins skýr og getur orðið. Rannveig Sigurðardóttir varaseðlabankastjóri nefnir að of lítið aðhald í ríkisfjármálunum hafi leitt til þess að Seðlabankinn beri þyngri byrði í baráttunni við verðbólguna en eðlilegt væri. Baráttan við verðbólgu væri auðveldari ef það væri í forgangi hjá ríkissjóði að auka aðhald í ríkisfjármálum. Í síðasta fjárlagafrumvarpi blasti við að fjármálaráðherra ætlaði ekki að bregðast við verðbólgu að neinu marki. Viðreisn lagði fram tillögur með það að markmiði að bregðast við, m.a. að skuldir ríkisins yrðu lækkaðar um 20 milljarða á árinu. Tillögur um fækkun ráðuneyta, hækkun veiðigjalda og hækkun kolefnisgjalds. Allar voru þessar tillögur felldar og fjárlögin enduðu í 120 milljarða halla. Leikþreyta í hópnum Í nýrri fjármálaáætlun eru síðan enn engin merki um að ríkisstjórnin ætli að taka sér neitt hlutverk um það að ná árangri gegn verðbólgu. Ekkert er talað um hvernig eigi að flýta að greiða niður skuldir og ná niður vaxtabyrði íslenska ríkisins sem myndi hjálpa til við að ná niður verðbólgu. Í nýrri fjármálaáætlun er hins vegar fjallað um að vond vaxtakjör ríkisins. Fá Evrópuríki eru reyndar með þyngri vaxtabyrði en Ísland og vaxtakostnaður er þriðji stærsti útgjaldaliður ríkisins. Ríkið er þar í svipaðri stöðu og heimilin. Lánin eru dýrari. Ríkisstjórnin sem er haldin leikþreytu talar bara um að „halda skuldavexti í lágmarki.” Stærri eru markmiðin ekki. Hallarekstur ríkissjóðs verður áfram staðreynd að minnsta kosti út árið 2027 og hefur þá varað í tæp 10 ár. Lengra tímabil og hærri vextir Þessi leikþreyta í ríkisfjármálum eru vondar fréttir fyrir þjóðina einfaldlega vegna þess að leikþreytan þýðir lengra verðbólgutímabil og fleiri vaxtahækkanir. Fólk er eðlilega með hugann við heimilisbókhaldið sitt þessa dagana, í mikilli verðbólgu og ástandi þar sem vextir hækka ótt og títt. Húsnæðislán verða áfram mjög dýr en í því sambandi verður að hafa í huga að aldrei hafa fleiri keypt sér sína fyrstu íbúð en á árunum 2020 og 2021 þegar vextir voru sögulega lágir. Sömuleiðis á að hafa í huga að um 27% lántakenda hafa tekið á sig vaxtahækkanir af fullum þunga. Þetta er ungt fólk og barnafjölskyldur. Við þennan hóp bætast 4500 heimili í ár. Fasteignamarkaðurinn og byggingamarkaðurinn eru á leið í frost. Fólk sem ekki hefur keypt sér fyrstu íbúð kemst svo ekki inn á markaðinn. Betra bókhald seinna Vegna þess að ekkert er tekið til í útgjöldum ríkisins þarf að afla tekna og nú ætlar ríkisstjórnin að leggja 1% skattahækkun á fyrirtæki landsins. Það þarf pólitíska hugmyndafræði þegar stefna er mótuð um útgjöld, tekjur og heildarafkomu. Hana vantar sem og reyndar grunnforsendur um að tekjur verða að duga fyrir útgjöldum. Allar óvæntar tekjur fara í ný útgjöld en ekki í að borga skuldir. Fjármálaráð gaukar einmitt því heilræði að fjármálaráðherra, að skynsamlegra hefði verið nýta tekjuauka ríkissjóðs til að bæta afkomu ríkissjóðs í staðinn fyrir að auka bara útgjöld. Hagfræðingar eru sammála um að ekki sé verið að bregðast við verðbólgunni heldur sé fjármálaáætlunin full af óljósum fyrirætlunum um betra bókhald seinna. Og hvort sem litið er til BHM, ASÍ, Samtaka atvinnulífsins eða Viðskiptaráðs þá ganga þessir aðilar nú hönd í hönd um það að lýsa eftir fjármálaráðherra. En ríkisstjórn sem ekki er sammála um hugmyndafræði og ekki er sammála um leikskipulag bregst aftur og aftur við á sama hátt: með því að gera ekki neitt. Á Íslandi búa núna tvær þjóðir; þau sem lifa í krónuhagkerfinu og svo eru það stórfyrirtækin sem standa fyrir utan, fyrirtækin sem gera upp í dollara og evru – og taka ekki á sig þessar vaxtahækkanir. Sífelldar vaxtahækkanir hafa þess vegna ekki áhrif á þessi fyrirtæki en mikil áhrif á venjulegt fólk með húsnæðislán og þau fyrirtæki sem eru eftir inni í krónuhagkerfinu. Þetta eru litlu og meðalstóru fyrirtækin og fólkið sem er að reyna að eignast heimili. Fyrir venjulegt fólk er ekkert sem mælir með krónunni. Verðbólga kemur alltaf verst niður á þeim sem minnst hafa á milli handanna. Óbreytt ástand mun sömuleiðis þýða þungt högg fyrir millistéttina sem áfram á að taka á sig hækkandi vaxtakostnað og verðbólgu. Þetta eru barnafjölskyldur og fyrstu kaupendur. En þetta þarf ekki að vera svona. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar