Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar 26. september 2024 08:31 Íslenskur sjávarútvegur hefur náð markverðum árangri í að draga úr kolefnisfótspori sínu á undanförnum áratugum. Margir samverkandi þættir skýra þann árangur en einn sá stærsti er raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja. Raforkuvæðingin hófst á tíunda áratug síðustu aldar en síðan þá hafa nær allar fiskimjölsverksmiðjur verið raforkuvæddar. Örfáar búa þó enn við að geta einungis knúið starfsemi sína með olíu en það er einkum vegna takmarkana í flutningskerfi raforku. Er þar um að ræða fiskimjölsverksmiðjur í Vestmannaeyjum og á Þórshöfn. Árangurinn er óumdeildur, eins og sjá má á neðangreindri mynd. Bakslag hefur hins vegar komið í þessa jákvæðu vegferð á liðnum tveimur árum, þar sem raforkuskortur hefur verið viðvarandi. Framleiðsla ófyrirsjáanleg Fiskimjölsverksmiðjur hafa nýtt ótrygga raforku til að knýja áfram framleiðslu sína. Verksmiðjurnar hafa þannig getað nýtt orku sem verður afgangs í kerfinu og er afhending skert ef staða vinnslukerfa er ekki nægilega góð. Fyrir skerðanlega raforku er greitt lægra verð. Verksmiðjurnar geta síðan nýtt jarðefnaeldsneyti ef skortur er á raforku, þó raforka sé ávallt fyrsti kostur enda tryggir hún læra kolefnisfótspor framleiddra afurða. Einnig skapar hún betra vinnuumhverfi í verksmiðjunum og nærumhverfi þeirra þegar litið er til hávaða og loftgæða. Fyrirkomulagið hefur reynst einkar hagfellt enda býr mjöl- og lýsisframleiðsla ekki við sama fyrirsjáanleika og annar iðnaður þegar kemur að orkunotkun. Hráefnisöflun fiskimjölsverksmiðja er afar sveiflukennd milli ára. Aflaheimildir, veðurfar og göngumynstur fiskistofna eru meðal þeirra óvissuþátta sem hafa áhrif. Miklar sveiflur eru í stærð þeirra fiskistofna sem nýttir eru í mjöl- og lýsisframleiðslu og er nærtækast að nefna loðnu, sem hefur verið fyrirferðamesta tegundin þegar kemur að framleiðslu á mjöli og lýsi. Miklar sveiflur eru á milli ára í stærð loðnustofnsins og er loðnubrestur árin 2019, 2020 og aftur nú í ár, skýrasta dæmið um það. Hversu stórum hluta loðnuaflans er ráðstafað í mjöl og lýsi, ræðst svo að mestu leyti af heildarloðnukvóta hvers árs. Eftir því sem kvótinn er stærri, fer almennt hlutfallslega meira í bræðslu. Aðrar uppsjávartegundir, svo sem síld, makríll og kolmunni hafa einnig verið nýttar í mjöl- og lýsisframleiðslu þegar lítið er um loðnu. Áætla má að uppsafnaður olíusparnaður sem hefur myndast við raforkuvæðingu fiskimjölsverksmiðja á síðastliðnum 20 árum jafngildi 300 þúsund tonnum af olíu. Til að setja það í samhengi þá samsvarar það olíunotkun flugiðnaðarins á síðasta ári eða um tvöfaldri notkun íslenska fiskiskipaflotans samkvæmt gögnum frá Orkustofnun. Þá hefur minni olíunotkun liðinna 20 ára sparað um 35 milljarða króna í olíukostnað á núverandi verðlagi. Raforkuvæðingin verður því ekki einungis til þess að kolefnisspor afurðanna minnkar, heldur eru verksmiðjurnar að nota græna innlenda orku í stað þess að flytja inn olíu. Vegferðin lengist Á undanförnum árum hefur Landsvirkjun ítrekað þurft að grípa til skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja. Þetta má einkum rekja til slæmrar vatnsstöðu lónanna, sem gerir það að verkum að lítil orka er afgangs þegar að kaupendur að forgangsorku hafa nýtt sína orku. Í kjölfar þeirra skerðinga hefur olíunotkun verksmiðjanna aukist umtalsvert. Frekari skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja eru fyrirséðar en samkvæmt raforkuspá Landsnets eru jafnvel líkur á að notendur að forgangsorku þurfi að þola skerðingar á næstu árum. Það er bakslag sem enginn vildi sjá. Raforkukerfið er komið að þolmörkum. Nauðsynlegt er að grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir óþarfa olíunotkun, svo að hægt verði að ná markmiðum stjórnvalda um að draga úr losun gróðurhúslofttegunda. Fyrirtækin hafa sýnt vilja, bæði í orði og í verki, til að draga úr olíunotkun sinni. Raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja er gott dæmi um það. Í ljósi þessarar stöðu skýtur verulega skökku við að stjórnvöld hækki í sífellu kolefnisgjald, sem einna verst bitnar á sjávarútvegi. Fyrirtækin hafa þegar ráðist í orkuskipti með verulegum fjárfestingum, en græna orkan er aftur á móti uppseld. Stjórnvöld eru hins vegar ár hvert að þyngja enn frekar gjaldtökuna, vitandi að engar athafnir fyrirtækjanna geta breytt skorti á grænni orku. Nú verða stjórnvöld að staldra við og endurmeta þessa undarlegu vegferð síhækkandi kolefnisgjalds. Höfundur er hagfræðingur hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Skattar og tollar Mest lesið Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Sjá meira
Íslenskur sjávarútvegur hefur náð markverðum árangri í að draga úr kolefnisfótspori sínu á undanförnum áratugum. Margir samverkandi þættir skýra þann árangur en einn sá stærsti er raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja. Raforkuvæðingin hófst á tíunda áratug síðustu aldar en síðan þá hafa nær allar fiskimjölsverksmiðjur verið raforkuvæddar. Örfáar búa þó enn við að geta einungis knúið starfsemi sína með olíu en það er einkum vegna takmarkana í flutningskerfi raforku. Er þar um að ræða fiskimjölsverksmiðjur í Vestmannaeyjum og á Þórshöfn. Árangurinn er óumdeildur, eins og sjá má á neðangreindri mynd. Bakslag hefur hins vegar komið í þessa jákvæðu vegferð á liðnum tveimur árum, þar sem raforkuskortur hefur verið viðvarandi. Framleiðsla ófyrirsjáanleg Fiskimjölsverksmiðjur hafa nýtt ótrygga raforku til að knýja áfram framleiðslu sína. Verksmiðjurnar hafa þannig getað nýtt orku sem verður afgangs í kerfinu og er afhending skert ef staða vinnslukerfa er ekki nægilega góð. Fyrir skerðanlega raforku er greitt lægra verð. Verksmiðjurnar geta síðan nýtt jarðefnaeldsneyti ef skortur er á raforku, þó raforka sé ávallt fyrsti kostur enda tryggir hún læra kolefnisfótspor framleiddra afurða. Einnig skapar hún betra vinnuumhverfi í verksmiðjunum og nærumhverfi þeirra þegar litið er til hávaða og loftgæða. Fyrirkomulagið hefur reynst einkar hagfellt enda býr mjöl- og lýsisframleiðsla ekki við sama fyrirsjáanleika og annar iðnaður þegar kemur að orkunotkun. Hráefnisöflun fiskimjölsverksmiðja er afar sveiflukennd milli ára. Aflaheimildir, veðurfar og göngumynstur fiskistofna eru meðal þeirra óvissuþátta sem hafa áhrif. Miklar sveiflur eru í stærð þeirra fiskistofna sem nýttir eru í mjöl- og lýsisframleiðslu og er nærtækast að nefna loðnu, sem hefur verið fyrirferðamesta tegundin þegar kemur að framleiðslu á mjöli og lýsi. Miklar sveiflur eru á milli ára í stærð loðnustofnsins og er loðnubrestur árin 2019, 2020 og aftur nú í ár, skýrasta dæmið um það. Hversu stórum hluta loðnuaflans er ráðstafað í mjöl og lýsi, ræðst svo að mestu leyti af heildarloðnukvóta hvers árs. Eftir því sem kvótinn er stærri, fer almennt hlutfallslega meira í bræðslu. Aðrar uppsjávartegundir, svo sem síld, makríll og kolmunni hafa einnig verið nýttar í mjöl- og lýsisframleiðslu þegar lítið er um loðnu. Áætla má að uppsafnaður olíusparnaður sem hefur myndast við raforkuvæðingu fiskimjölsverksmiðja á síðastliðnum 20 árum jafngildi 300 þúsund tonnum af olíu. Til að setja það í samhengi þá samsvarar það olíunotkun flugiðnaðarins á síðasta ári eða um tvöfaldri notkun íslenska fiskiskipaflotans samkvæmt gögnum frá Orkustofnun. Þá hefur minni olíunotkun liðinna 20 ára sparað um 35 milljarða króna í olíukostnað á núverandi verðlagi. Raforkuvæðingin verður því ekki einungis til þess að kolefnisspor afurðanna minnkar, heldur eru verksmiðjurnar að nota græna innlenda orku í stað þess að flytja inn olíu. Vegferðin lengist Á undanförnum árum hefur Landsvirkjun ítrekað þurft að grípa til skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja. Þetta má einkum rekja til slæmrar vatnsstöðu lónanna, sem gerir það að verkum að lítil orka er afgangs þegar að kaupendur að forgangsorku hafa nýtt sína orku. Í kjölfar þeirra skerðinga hefur olíunotkun verksmiðjanna aukist umtalsvert. Frekari skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja eru fyrirséðar en samkvæmt raforkuspá Landsnets eru jafnvel líkur á að notendur að forgangsorku þurfi að þola skerðingar á næstu árum. Það er bakslag sem enginn vildi sjá. Raforkukerfið er komið að þolmörkum. Nauðsynlegt er að grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir óþarfa olíunotkun, svo að hægt verði að ná markmiðum stjórnvalda um að draga úr losun gróðurhúslofttegunda. Fyrirtækin hafa sýnt vilja, bæði í orði og í verki, til að draga úr olíunotkun sinni. Raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja er gott dæmi um það. Í ljósi þessarar stöðu skýtur verulega skökku við að stjórnvöld hækki í sífellu kolefnisgjald, sem einna verst bitnar á sjávarútvegi. Fyrirtækin hafa þegar ráðist í orkuskipti með verulegum fjárfestingum, en græna orkan er aftur á móti uppseld. Stjórnvöld eru hins vegar ár hvert að þyngja enn frekar gjaldtökuna, vitandi að engar athafnir fyrirtækjanna geta breytt skorti á grænni orku. Nú verða stjórnvöld að staldra við og endurmeta þessa undarlegu vegferð síhækkandi kolefnisgjalds. Höfundur er hagfræðingur hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS).
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun