Forgangsröðum forgangsröðun Gylfi Ólafsson skrifar 3. janúar 2025 12:30 Ríkisstjórnin hefur kallað eftir hugmyndum að leiðum til að spara ríkinu pening. Hér er hugmynd: forgangsröðum í heilbrigðiskerfinu. Við skrifum ekki réttu skýrslurnar Í heilbrigðisráðuneyti sem vandar sig er eðlilegt að skrifaðar séu skýrslur af ýmsu tagi. Utan um þær eru stofnaðir starfshópar, vinnuhópar eða sérfræðingahópar með breiðri aðkomu. Starfshópar eru auðvitað mismunandi, frá því að vera eins manns upp í þrettán, og fjalla um breið viðfangsefni og þröng, að eigin frumkvæði eða vegna ytri pressu. Flestar þessar skýrslur fjalla um að auka, efla, tryggja og styrkja. Blessunarlega hefur verið ráðrúm til að auka útgjöld til heilbrigðismála, byggja og bæta. En peningurinn klárast auðvitað á endanum því bónasekkinn er bágt að fylla. Það eru alltaf hægt að gera meira. Fleiri lyf, meiri tími starfsfólks, betri búnaður. Það hefur því lengi vakið athygli mína að enga skýrslu þekki ég um þá þjónustu sem við ætlum ekki að veita. Þetta er óheppilegt, því að mörgu leyti eru þær umdeildari ákvarðanirnar um það hvað ekki á að gera og hvenær komið er nóg. Niðurstöðum þeirra er sárara að taka. Sjúklingar og aðstandendur mótmæla og fá fjölmiðla með sér í lið. Stjórnendum heilbrigðisstofnana eða heilbrigðisstarfsfólki sjálfu er sannarlega ekki ljúft að segja nei þegar aðrir starfsmenn og/eða sjúklingar óska eftir fjárútlátum. Allar sálfélagslegar forsendur toga í segja já. Já-fólk hefur meira gaman í vinnunni. Þau þurfa ekki að sitja undir gagnrýni. Góð forgangsröðun snýst á endanum um að gera sem mest gagn fyrir þann pening sem um er að tefla. Að sú þjónusta sé veitt sem nýtist best og í samræmi við siðferðileg gildi sem rétt er að leggja til grundvallar. Forgangsröðun tekur oft þá mynd að segja hvað á að gera, en hún þarf jöfnum höndum að fjalla um það sem á ekki að gera. En stjórnmálamenn hafa takmarkaðan áhuga á að forgangsraða. Það sýnir saga síðustu fimm ára. Starfshópur um fagráð Byrjum árið 2019. Þá fór fram heilbrigðisþing sem fjallaði um forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu og á Alþingi var þingsályktun samþykkt ári seinna. Þar var eitt verkefni að „ráðherra skipi starfshóp sem undirbúi stofnun þverfaglegrar og ráðgefandi siðanefndar um forgangsröðun í heilbrigðisþjónustu“. Þessi starfshópur var vissulega skipaður og í mars 2022 skilaði hann svo af sér áliti. Það er auðvelt að vera hótfyndinn um útkomuna: Starfshópurinn lagði til að stofnað yrði fagráð. Að kerskninni slepptri, þá þurfti auðvitað að ræða ýmislegt og setja það niður í minnisblað sem starfshópurinn lagði fram. Þar var lagt til að í fagráðinu yrði sjö manns ásamt starfsmanni sem starfa myndi í kallfæri frá Vísindasiðanefnd og nýta sömu aðstöðu. Kostnaður yrði um þriðjungur kostnaðar Vísindasiðanefndar eða 25–30 milljónir miðað við 2025. Fagráðið myndi þá vera ráðgefandi en ekki stjórnvald sem tæki ákvarðanir. Það gæfi út leiðbeinandi álit um forgangsröðun um ólík svið heilbrigðisþjónustunnar og samspil þeirra. Einnig þyrfti fagráðið að skoða sérstaklega tækninýjungar af ýmsu tagi, fjalla um álitamál og vinna þar jöfnum höndum að málum sem beint væri til ráðsins og því sem ráðið hefði frumkvæði að sjálft. Óheppilegt er að fagráðið fjalli um málefni einstakra sjúklinga, en einstök mál geta auðvitað orðið til þess að fagráðið taki til umfjöllunar það svið sem málið tilheyrir. Eitt helsta markmiðið með slíkri nefnd væri að styrkja ákvarðanatöku, fyrst og fremst til að koma í veg fyrir handahófskennda og dulda ákvarðanatöku. Í kjölfarið á framlagningu minnisblaðsins lýsti Willum Þór Þórsson þáverandi heilbrigðisráðherra því yfir að þetta fagráð yrði sett á fót. En þrátt fyrir þær yfirlýsingar gerðist ekkert meir. Málið er stopp. Engir peningar á fjárlögum 2023, 24 eða 25. Forgangsröðun er ekki forgangsraðað. Forgangsröðum forgangsröðun Nýr heilbrigðisráðherra ætti að setja fagráð um forgangsröðun á fót. Hún þarf auðvitað að setja mark sitt á fyrirkomulagið, en talsverð undirbúningsvinna hefur þegar farið fram. Nú er auðvitað kúnstugt af mér að leggja til fjárútlát þegar kallað er eftir sparnaðartillögum og fækkun stofnana ríkisins. Staðreyndin er hins vegar sú að kostnaðurinn er sáralítill í samhenginu, og verkefninu hefur verið fundinn staður í starfandi stofnun. Nýrrar ríkisstjórnar bíður krefjandi verkefni við að koma skikki á fjármál ríkisins en bæta jafnframt þjónustu. Fjórðungur rekstrargjalda ríkisins fara til málefnasviða sem heyra undir heilbrigðiskerfið. Þar fara hundruð milljarða í gegn. Ég býst ekki við kúvendingu í fjárreiðum heilbrigðiskerfisins þó sett yrði á stofn fagráð um forgangsröðun. En það væri skýrt skref í rétta átt og farvegur fyrir ígrundaða umræðu um heilbrigðiskerfið og lífið sjálft. Höfundur er doktor í heilsuhagfræði og fyrrverandi forstjóri Heilbrigðisstofnunar Vestfjarða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gylfi Ólafsson Heilbrigðismál Rekstur hins opinbera Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Ríkisstjórnin hefur kallað eftir hugmyndum að leiðum til að spara ríkinu pening. Hér er hugmynd: forgangsröðum í heilbrigðiskerfinu. Við skrifum ekki réttu skýrslurnar Í heilbrigðisráðuneyti sem vandar sig er eðlilegt að skrifaðar séu skýrslur af ýmsu tagi. Utan um þær eru stofnaðir starfshópar, vinnuhópar eða sérfræðingahópar með breiðri aðkomu. Starfshópar eru auðvitað mismunandi, frá því að vera eins manns upp í þrettán, og fjalla um breið viðfangsefni og þröng, að eigin frumkvæði eða vegna ytri pressu. Flestar þessar skýrslur fjalla um að auka, efla, tryggja og styrkja. Blessunarlega hefur verið ráðrúm til að auka útgjöld til heilbrigðismála, byggja og bæta. En peningurinn klárast auðvitað á endanum því bónasekkinn er bágt að fylla. Það eru alltaf hægt að gera meira. Fleiri lyf, meiri tími starfsfólks, betri búnaður. Það hefur því lengi vakið athygli mína að enga skýrslu þekki ég um þá þjónustu sem við ætlum ekki að veita. Þetta er óheppilegt, því að mörgu leyti eru þær umdeildari ákvarðanirnar um það hvað ekki á að gera og hvenær komið er nóg. Niðurstöðum þeirra er sárara að taka. Sjúklingar og aðstandendur mótmæla og fá fjölmiðla með sér í lið. Stjórnendum heilbrigðisstofnana eða heilbrigðisstarfsfólki sjálfu er sannarlega ekki ljúft að segja nei þegar aðrir starfsmenn og/eða sjúklingar óska eftir fjárútlátum. Allar sálfélagslegar forsendur toga í segja já. Já-fólk hefur meira gaman í vinnunni. Þau þurfa ekki að sitja undir gagnrýni. Góð forgangsröðun snýst á endanum um að gera sem mest gagn fyrir þann pening sem um er að tefla. Að sú þjónusta sé veitt sem nýtist best og í samræmi við siðferðileg gildi sem rétt er að leggja til grundvallar. Forgangsröðun tekur oft þá mynd að segja hvað á að gera, en hún þarf jöfnum höndum að fjalla um það sem á ekki að gera. En stjórnmálamenn hafa takmarkaðan áhuga á að forgangsraða. Það sýnir saga síðustu fimm ára. Starfshópur um fagráð Byrjum árið 2019. Þá fór fram heilbrigðisþing sem fjallaði um forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu og á Alþingi var þingsályktun samþykkt ári seinna. Þar var eitt verkefni að „ráðherra skipi starfshóp sem undirbúi stofnun þverfaglegrar og ráðgefandi siðanefndar um forgangsröðun í heilbrigðisþjónustu“. Þessi starfshópur var vissulega skipaður og í mars 2022 skilaði hann svo af sér áliti. Það er auðvelt að vera hótfyndinn um útkomuna: Starfshópurinn lagði til að stofnað yrði fagráð. Að kerskninni slepptri, þá þurfti auðvitað að ræða ýmislegt og setja það niður í minnisblað sem starfshópurinn lagði fram. Þar var lagt til að í fagráðinu yrði sjö manns ásamt starfsmanni sem starfa myndi í kallfæri frá Vísindasiðanefnd og nýta sömu aðstöðu. Kostnaður yrði um þriðjungur kostnaðar Vísindasiðanefndar eða 25–30 milljónir miðað við 2025. Fagráðið myndi þá vera ráðgefandi en ekki stjórnvald sem tæki ákvarðanir. Það gæfi út leiðbeinandi álit um forgangsröðun um ólík svið heilbrigðisþjónustunnar og samspil þeirra. Einnig þyrfti fagráðið að skoða sérstaklega tækninýjungar af ýmsu tagi, fjalla um álitamál og vinna þar jöfnum höndum að málum sem beint væri til ráðsins og því sem ráðið hefði frumkvæði að sjálft. Óheppilegt er að fagráðið fjalli um málefni einstakra sjúklinga, en einstök mál geta auðvitað orðið til þess að fagráðið taki til umfjöllunar það svið sem málið tilheyrir. Eitt helsta markmiðið með slíkri nefnd væri að styrkja ákvarðanatöku, fyrst og fremst til að koma í veg fyrir handahófskennda og dulda ákvarðanatöku. Í kjölfarið á framlagningu minnisblaðsins lýsti Willum Þór Þórsson þáverandi heilbrigðisráðherra því yfir að þetta fagráð yrði sett á fót. En þrátt fyrir þær yfirlýsingar gerðist ekkert meir. Málið er stopp. Engir peningar á fjárlögum 2023, 24 eða 25. Forgangsröðun er ekki forgangsraðað. Forgangsröðum forgangsröðun Nýr heilbrigðisráðherra ætti að setja fagráð um forgangsröðun á fót. Hún þarf auðvitað að setja mark sitt á fyrirkomulagið, en talsverð undirbúningsvinna hefur þegar farið fram. Nú er auðvitað kúnstugt af mér að leggja til fjárútlát þegar kallað er eftir sparnaðartillögum og fækkun stofnana ríkisins. Staðreyndin er hins vegar sú að kostnaðurinn er sáralítill í samhenginu, og verkefninu hefur verið fundinn staður í starfandi stofnun. Nýrrar ríkisstjórnar bíður krefjandi verkefni við að koma skikki á fjármál ríkisins en bæta jafnframt þjónustu. Fjórðungur rekstrargjalda ríkisins fara til málefnasviða sem heyra undir heilbrigðiskerfið. Þar fara hundruð milljarða í gegn. Ég býst ekki við kúvendingu í fjárreiðum heilbrigðiskerfisins þó sett yrði á stofn fagráð um forgangsröðun. En það væri skýrt skref í rétta átt og farvegur fyrir ígrundaða umræðu um heilbrigðiskerfið og lífið sjálft. Höfundur er doktor í heilsuhagfræði og fyrrverandi forstjóri Heilbrigðisstofnunar Vestfjarða.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar