Tíminn er núna Ugla Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir skrifar 3. febrúar 2025 13:32 Við sem samfélag höfum aldrei staðið frammi fyrir stærri áskorun þegar kemur að réttmæti og áreiðanleika í opinberri umræðu og upplýsingaóreiðu. Samfélagsmiðlarnir okkar eru stútfullir af allskonar misvísandi upplýsingum og allskonar rugli – að þetta megrunarlyf sé það sem þú þarft, þetta app muni gjörbreyta skipulagningarhæfileikum þínum, eða að kötturinn sem sé að hlæja með þessu ungabarni sé raunverulega til, en ekki búinn til af gervigreind. Aragrúi af „skoðanagreinum“ vaxa eins og arfi á fréttamiðlum sem taka enga ábyrgð á innihaldi og áhrifum þeirra – jafnvel þegar viðhorf og „skoðanir“ sem eru þar settar fram eru á skjön við alla vísindalega þekkingu, rannsóknir, sérfræðiþekkingu og reynslu tiltekinna hópa sem eru gjarnan tekin fyrir undir formerki skoðana. Það ætti til dæmis að segja sig sjálft að það sé ekki skoðun að trans fólk sé vissulega til og að það að vera hommi eða lesbía sé eðlilegur hluti mennskunnar, og eigi að vera viðurkennt og virt af okkar samfélagi – enda er það í takt við vísindalega þekkingu, reynslu fólks og mannlega samkennd og hluttekningu. Við getum haft skoðanir á því hvort vegtollar séu góð leið til að byggja upp betri samgöngur eða ekki, eða hvort lúpína sé leiðin til landgræðslu. En hvort að það sé í lagi að fólk lifi sínu lífi eftir eigin sannfæringu, elski fólk af sama kyni eða gangi í gegnum langt og erfitt ferli til að vera það sjálft? Auðvitað ekki. Skoðanir okkar geta nefnilega verið byggðar á vanþekkingu, eða litaðar af röngum upplýsingum eða fordómum. Skoðanir okkar geta líka breyst – en hinsegin fólk breytir því ekki hver þau eru vegna þess að tilvist þeirra þóknast ekki einhverjum. Ég hætti ekkert að vera dóttir foreldra minna vegna þess að einhver manneskja skrifaði skoðanagrein á internetinu og kallaði mig karlmann. Þannig virkar ekki raunveruleikinn. Kraftur orðræðu Lengi hefur fólk í áhrifastöðum og jafnvel þjóðarleiðtogar nýtt sér misvísandi orðræðu og jafnvel áróður til að vinna sér inn vinsældir. Títt stef í pólitískum leik stjórnmálamanna er að mála ákveðna minnihlutahópa upp sem ógn við samfélagið og líf almennings til þess að geta í kjölfarið sett sjálfa sig fram sem bjargvætti okkar sem munu stöðva þessa hættu sem er á ferðum. Slíkt er líka oft notað til að hylma yfir önnur mál sem hafa mun meiri áhrif á daglegt líf og hagsmuni almennings. Athygli fólks er því oft beint að skáldaðri ógn, frekar en því sem virkilega skiptir máli. Skiptir það til dæmis virkilega máli að trans fólk fái að pissa þar sem þeim líður vel, þegar við stöndum frammi fyrir óafturkræfum loftslagsbreytingum og stjórnvöldum sem neita að gera eitthvað í því? Varla. En samt eru miklu fleiri greinar birtar á samfélagsmiðlum um klósettferðir trans fólks að meðtaltali. Í seinni heimstyrjöldinni voru gyðingar sá hópur sem var afmennskaður og sagður hættulegur samfélaginu. Aðrir hópar fylgdu vissulega með, svo sem innflytjendur, Rómafólk, hinsegin fólk og fatlað fólk. Frægt rannsóknarsetur í hinsegin fræðum var til dæmis lagt í rúst og bækur og rannsóknir brenndar í árdaga nasismans í Þýskalandi. Voðaverk Seinni heimsstyrjaldar áttu sér langan aðdraganda, það var ekki þannig að allt í einu væru komnar útrýmingarbúðir og 6 milljónum manna slátrað á einu bretti. Þessi þróun átti sér stað innan stjórnmálanna og í opinberri umræðu, þar sem hægt og rólega var grafið undan mennsku þessara hópa, og ramminn færður. Orðræða sem þótti fáránleg og öfgafull var allt í einu orðin samþykkt og færri og færri mótmæltu henni. Við vitum öll hvert það leiddi svo að lokum. Endurtekning sögunnar Sama þróun og varð fyrir seinni heimsstyrjöld hefur verið í gangi í töluverðan tíma í okkar samtíma. Öfgar í orðræðu og aðgerðum sem draga úr vernd og ala á tortryggni gegn ákveðnum samfélagshópum hafa færst í aukana. Orðræða sem hefði áður verið fordæmd harðlega er orðin samfélagslega samþykktari. Við getum tekið umræðuna um trans fólk og réttindi þeirra sem dæmi. Nýlega var Trump kosinn forseti Bandaríkjana, en í kosningarbaráttu hans lagði hann töluvert upp úr því að ráðast að trans fólki – þar sem þeim var lýst sem ofbeldisfullu fólki sem vill misþyrma konum og börnum. Í Bandaríkjunum hafa bækur um hinsegin málefni verið bönnuð í ýmsum fylkjum – meðal annars bók sem ég skrifaði ásamt maka mínum, sem er ætluð sem bók til að styðja trans ungmenni. Trump hefur heitið því að ná stjórn á „trans brjálæðinu“, og ein af fyrstu tilskipunum hans sem forseta var að banna trans fólki að breyta skilríkjum sínum. Þetta hefur haft í för með sér að trans fólk hefur til að mynda ekki getað uppfært vegabréf eða fengið þau endurnýjuð – og lýsir trans fólk þar að vegabréf séu gerð upptæk og þau svipt ferðafrelsi. Þetta er þróun sem er vel skjalfest í sögunni – en eitt af þeim skrefum sem nasistar tóku við útrýmingu gyðinga var að ógilda vegabréf þeirra svo þau gætu ekki flúið til öruggra svæða. Þetta gerðist 5. október 1938, og í kjölfarið var kerfisbundið grafið undan réttarstöðu gyðinga með lagasetningu, ofbeldi og ofsóknum. Ætlum við að leyfa sögunni að endurtaka sig á okkar vakt? Það hefur aldrei verið mikilvægara en nú að við séum á varðbergi, og fordæmum hatursfulla og fjandsamlega orðræðu í hvívetna. Við verðum að krefjast þess að orðræða og samfélagsleg umræða eigi sér stað á forsendum sannreyndra upplýsinga, og á forsendum mannlegrar reisnar og virðingar. Þar bera fjölmiðlar mikla ábyrgð, en þeir hafa oftar en ekki verið tannhjól í áróðursvélum öfgahópa, líkt og þeir voru í aðdraganda seinni heimsstyrjaldar. Vegna þess að þó að við á Íslandi séum ekki á jafn slæmum stað og til dæmis Bandaríkin, þá er þessi orðræða að smeygja sér inn í samfélagið okkar, í skoðanagreinar og í yfirlýsingar stjórnmálafólks og annara með áhrif í samfélaginu. Spurningin er því: Hvernig ætlum við að taka á þessari þróun? Ætlum við að leyfa henni að grassera áfram undir formerkjum málfrelsis og fölsku flaggi „skoðana“, eða ætlum við að setja mörk áður en það er um seinan? Hvenær ætlum við að grípa inn í og segja stopp? Ég hef oft heyrt fólk velta því fyrir sér hvað þau hefðu gert á tímum uppgangs nasisma og í aðdraganda seinni heimsstyrjaldar. Ef sú þróun sem á sér nú stað núna víðsvegar um heim heldur áfram þá þurfum við ekki lengur að velta því fyrir okkur, vegna þess að sú stund er núna. Það sem við gerum núna verður hluti af sögunni. Valið er þitt. Valið er okkar. Tíminn er núna. Höfundur er kynjafræðingur og sérfræðingur í málefnum hinsegin fólks. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ugla Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir Hinsegin Málefni trans fólks Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Við sem samfélag höfum aldrei staðið frammi fyrir stærri áskorun þegar kemur að réttmæti og áreiðanleika í opinberri umræðu og upplýsingaóreiðu. Samfélagsmiðlarnir okkar eru stútfullir af allskonar misvísandi upplýsingum og allskonar rugli – að þetta megrunarlyf sé það sem þú þarft, þetta app muni gjörbreyta skipulagningarhæfileikum þínum, eða að kötturinn sem sé að hlæja með þessu ungabarni sé raunverulega til, en ekki búinn til af gervigreind. Aragrúi af „skoðanagreinum“ vaxa eins og arfi á fréttamiðlum sem taka enga ábyrgð á innihaldi og áhrifum þeirra – jafnvel þegar viðhorf og „skoðanir“ sem eru þar settar fram eru á skjön við alla vísindalega þekkingu, rannsóknir, sérfræðiþekkingu og reynslu tiltekinna hópa sem eru gjarnan tekin fyrir undir formerki skoðana. Það ætti til dæmis að segja sig sjálft að það sé ekki skoðun að trans fólk sé vissulega til og að það að vera hommi eða lesbía sé eðlilegur hluti mennskunnar, og eigi að vera viðurkennt og virt af okkar samfélagi – enda er það í takt við vísindalega þekkingu, reynslu fólks og mannlega samkennd og hluttekningu. Við getum haft skoðanir á því hvort vegtollar séu góð leið til að byggja upp betri samgöngur eða ekki, eða hvort lúpína sé leiðin til landgræðslu. En hvort að það sé í lagi að fólk lifi sínu lífi eftir eigin sannfæringu, elski fólk af sama kyni eða gangi í gegnum langt og erfitt ferli til að vera það sjálft? Auðvitað ekki. Skoðanir okkar geta nefnilega verið byggðar á vanþekkingu, eða litaðar af röngum upplýsingum eða fordómum. Skoðanir okkar geta líka breyst – en hinsegin fólk breytir því ekki hver þau eru vegna þess að tilvist þeirra þóknast ekki einhverjum. Ég hætti ekkert að vera dóttir foreldra minna vegna þess að einhver manneskja skrifaði skoðanagrein á internetinu og kallaði mig karlmann. Þannig virkar ekki raunveruleikinn. Kraftur orðræðu Lengi hefur fólk í áhrifastöðum og jafnvel þjóðarleiðtogar nýtt sér misvísandi orðræðu og jafnvel áróður til að vinna sér inn vinsældir. Títt stef í pólitískum leik stjórnmálamanna er að mála ákveðna minnihlutahópa upp sem ógn við samfélagið og líf almennings til þess að geta í kjölfarið sett sjálfa sig fram sem bjargvætti okkar sem munu stöðva þessa hættu sem er á ferðum. Slíkt er líka oft notað til að hylma yfir önnur mál sem hafa mun meiri áhrif á daglegt líf og hagsmuni almennings. Athygli fólks er því oft beint að skáldaðri ógn, frekar en því sem virkilega skiptir máli. Skiptir það til dæmis virkilega máli að trans fólk fái að pissa þar sem þeim líður vel, þegar við stöndum frammi fyrir óafturkræfum loftslagsbreytingum og stjórnvöldum sem neita að gera eitthvað í því? Varla. En samt eru miklu fleiri greinar birtar á samfélagsmiðlum um klósettferðir trans fólks að meðtaltali. Í seinni heimstyrjöldinni voru gyðingar sá hópur sem var afmennskaður og sagður hættulegur samfélaginu. Aðrir hópar fylgdu vissulega með, svo sem innflytjendur, Rómafólk, hinsegin fólk og fatlað fólk. Frægt rannsóknarsetur í hinsegin fræðum var til dæmis lagt í rúst og bækur og rannsóknir brenndar í árdaga nasismans í Þýskalandi. Voðaverk Seinni heimsstyrjaldar áttu sér langan aðdraganda, það var ekki þannig að allt í einu væru komnar útrýmingarbúðir og 6 milljónum manna slátrað á einu bretti. Þessi þróun átti sér stað innan stjórnmálanna og í opinberri umræðu, þar sem hægt og rólega var grafið undan mennsku þessara hópa, og ramminn færður. Orðræða sem þótti fáránleg og öfgafull var allt í einu orðin samþykkt og færri og færri mótmæltu henni. Við vitum öll hvert það leiddi svo að lokum. Endurtekning sögunnar Sama þróun og varð fyrir seinni heimsstyrjöld hefur verið í gangi í töluverðan tíma í okkar samtíma. Öfgar í orðræðu og aðgerðum sem draga úr vernd og ala á tortryggni gegn ákveðnum samfélagshópum hafa færst í aukana. Orðræða sem hefði áður verið fordæmd harðlega er orðin samfélagslega samþykktari. Við getum tekið umræðuna um trans fólk og réttindi þeirra sem dæmi. Nýlega var Trump kosinn forseti Bandaríkjana, en í kosningarbaráttu hans lagði hann töluvert upp úr því að ráðast að trans fólki – þar sem þeim var lýst sem ofbeldisfullu fólki sem vill misþyrma konum og börnum. Í Bandaríkjunum hafa bækur um hinsegin málefni verið bönnuð í ýmsum fylkjum – meðal annars bók sem ég skrifaði ásamt maka mínum, sem er ætluð sem bók til að styðja trans ungmenni. Trump hefur heitið því að ná stjórn á „trans brjálæðinu“, og ein af fyrstu tilskipunum hans sem forseta var að banna trans fólki að breyta skilríkjum sínum. Þetta hefur haft í för með sér að trans fólk hefur til að mynda ekki getað uppfært vegabréf eða fengið þau endurnýjuð – og lýsir trans fólk þar að vegabréf séu gerð upptæk og þau svipt ferðafrelsi. Þetta er þróun sem er vel skjalfest í sögunni – en eitt af þeim skrefum sem nasistar tóku við útrýmingu gyðinga var að ógilda vegabréf þeirra svo þau gætu ekki flúið til öruggra svæða. Þetta gerðist 5. október 1938, og í kjölfarið var kerfisbundið grafið undan réttarstöðu gyðinga með lagasetningu, ofbeldi og ofsóknum. Ætlum við að leyfa sögunni að endurtaka sig á okkar vakt? Það hefur aldrei verið mikilvægara en nú að við séum á varðbergi, og fordæmum hatursfulla og fjandsamlega orðræðu í hvívetna. Við verðum að krefjast þess að orðræða og samfélagsleg umræða eigi sér stað á forsendum sannreyndra upplýsinga, og á forsendum mannlegrar reisnar og virðingar. Þar bera fjölmiðlar mikla ábyrgð, en þeir hafa oftar en ekki verið tannhjól í áróðursvélum öfgahópa, líkt og þeir voru í aðdraganda seinni heimsstyrjaldar. Vegna þess að þó að við á Íslandi séum ekki á jafn slæmum stað og til dæmis Bandaríkin, þá er þessi orðræða að smeygja sér inn í samfélagið okkar, í skoðanagreinar og í yfirlýsingar stjórnmálafólks og annara með áhrif í samfélaginu. Spurningin er því: Hvernig ætlum við að taka á þessari þróun? Ætlum við að leyfa henni að grassera áfram undir formerkjum málfrelsis og fölsku flaggi „skoðana“, eða ætlum við að setja mörk áður en það er um seinan? Hvenær ætlum við að grípa inn í og segja stopp? Ég hef oft heyrt fólk velta því fyrir sér hvað þau hefðu gert á tímum uppgangs nasisma og í aðdraganda seinni heimsstyrjaldar. Ef sú þróun sem á sér nú stað núna víðsvegar um heim heldur áfram þá þurfum við ekki lengur að velta því fyrir okkur, vegna þess að sú stund er núna. Það sem við gerum núna verður hluti af sögunni. Valið er þitt. Valið er okkar. Tíminn er núna. Höfundur er kynjafræðingur og sérfræðingur í málefnum hinsegin fólks.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun