Hvammsvirkjun – frumhlaup og gullhúðun Mörður Árnason skrifar 15. febrúar 2025 15:01 Það besta við Hvammsvirkjunarfrumvarpið er að þar er ekki minnst á Hvammsvirkjun. Þetta eru ekki sérlög um tiltekna virkjunarframkvæmd eins og tíðkaðist á síðustu öld, áður en við eignuðumst umhverfislöggjöf og rammaáætlun. Þegar litast er um í frumvarpinu og þvi regluverki sem því kemur við, þá er það svo sannarlega flutt sem sérstakt lagafrumvarp um þessa virkjun – enda liggur flutningsmaður ekkert á því – en þessutan breytir það þeim reglum sem um hefur verið þokkalegt samkomulag síðustu ár, sýnist geta haft hættulegar afleiðingar fyrir náttúru landsins, og kynni að leiða til nýrra málaferla og átaka – jafnvel á evrópskum vettvangi. Frumhlaup? Meira um það seinna kannski, en manni bregður óneitanlega nokkuð við óvenjulega harðorða yfirlýsingu sex samtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála. Þar segir að þessu megi líkja við það að „breyta leikreglunum í miðjum leik“ og að frumvarpið sé „lagt fram til að tryggja hagsmuni þeirra sem ekki geta unað niðurstöðu dómstóla“ – en „blaut tuska“ framan í alla þá „sem láta sig náttúru landsins, samfélag og lýðræðislega þátttöku almennings varða“. Ha? Frumvarp frá umhverfisráðherra úr Samfylkingunni? Til hvers er Hæstiréttur? Einsog allir vita er hin beina ástæða frumvarpsins héraðsdómsúrskurður sem stoppaði áform um Hvammsvirkjun. Sá sem fyrir varð, Landsvirkjun, áfrýjaði strax til Hæstaréttar (og fékk að hlaupa yfir Landsrétt). Er þá ekki eðlilegast að ríkisstjórn og alþingi hinkri eftir Hæstarétti? Talað er um réttaróvissu eftir úrskurð héraðsdóms, sem er alveg rétt – en málið er alls ekki búið, og er ennþá hjá dómsvaldinu. Þrískipting ríkisvaldsins og Montesqieu, muniði? Og svo er auðvitað ýmisleg spurning um afturvirkni hinna væntanlegu lagaákvæða. Sjálfsagt mál Ég held að í sjálfu sé ágætur sá tilgangur frumvarpsins að taka af þann vafa að vatnamálalögin komi í veg fyrir hverskonar framkvæmdir sem varða vötn og ár – eða hin frægu vatnshlot. Það kom okkur aldrei til hugar í umhverfisnefnd alþingis á sínum tíma. Hinsvegar segir í þeim lögum að það þurfi að sýna fram á að almannaheill sé undir ef framkvæmdir geta spillt vatnshlotunum. Þessi vafi er af tekinn með þeirri viðbót um „framkvæmdir“ sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu í tilteknum lið vatnamálalaganna. Punktur, basta. Takk. Gullhúðun! En svo eru önnur ákvæði í frumvarpinu, og þau koma þessu virkjunarklúðri Landsvirkjunar og Héraðsdóms Reykjavíkur ekkert við: Sérstök hraðleið fyrir framkvæmdir í basli, og svo splunkuný skilgreining á niðurstöðum í rammaáætlun, sem virðist í talsverðu ósamræmi við prinsippin sem þar liggja að baki. Fyrst ráðherrann og ríkisstjórnin hafa áhuga á svona breytingunm er bara eðlilegt að setja þær í umræðu, í samfélaginu og á þingi – en það er ekki rétta leiðin að skjóta mikivægum ákvörðunum af þessu tagi inn í þingmál þar sem á að „leiðrétta“ túlkun tiltekins ákvæðis í tilteknum lögum, og beðið um sem hraðasta meðferð á alþingi. Núna er í tísku að andæfa svokallaðri gullhúðun sem oft fylgi íslenskun á evrópsku regluverki – þar sem ráðuneytin og þingið bæti ýmsum „íþyngjandi“ ákvæðum við pakkana frá Brüssel og svindli þeim þannig inn í lögbókina. En nú er komin séríslensk gullhúðun! Í staðinn fyrir almenna umræðu og virka þinglega meðferð eru flýtiákvæðin og nýtingarflokks-skilgreiningin orðin að gylltum fylgifiskum þessarar einföldu lagfæringar í tilefni af héraðsdómi. Rétt að minna á að frumvarpið góða var ekki einusinni sett í samráðsgátt stjórnvalda – sem haghafar og stjórnsýslufræðingar telja eina helstu tæknilegu og lýðræðislegu framför síðari ára. Það er kannski skiljanlegt um framkvæmdarákvæðið – en ekki um restina. Þetta er vont, og er vont fordæmi. Var ekki komin ný ríkisstjórn? Ráð handa þingnefndinni: Klippa Ég legg þetta til við umhverfisnefnd alþingis: Klippið út úr frumvarpinu allt nema „lagfæringuna“ í a-lið 2. greinar. Hitt á heima í sérstöku þingmáli, einu eða fleirum, sem byggð verði á umræðu í samfélaginu og meðal allra haghafa, undirbúið meðal annars með óskum um athugasemdir í samráðsgátt stjórnvalda, og þannig staðið að þinglegri meðferð að tími gefist til vandaðrar vinnu í þingnefnd og umræðum. Höfundur er fyrrverandi alþingismaður fyrir Samfylkinguna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mörður Árnason Deilur um Hvammsvirkjun Umhverfismál Mest lesið Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Það besta við Hvammsvirkjunarfrumvarpið er að þar er ekki minnst á Hvammsvirkjun. Þetta eru ekki sérlög um tiltekna virkjunarframkvæmd eins og tíðkaðist á síðustu öld, áður en við eignuðumst umhverfislöggjöf og rammaáætlun. Þegar litast er um í frumvarpinu og þvi regluverki sem því kemur við, þá er það svo sannarlega flutt sem sérstakt lagafrumvarp um þessa virkjun – enda liggur flutningsmaður ekkert á því – en þessutan breytir það þeim reglum sem um hefur verið þokkalegt samkomulag síðustu ár, sýnist geta haft hættulegar afleiðingar fyrir náttúru landsins, og kynni að leiða til nýrra málaferla og átaka – jafnvel á evrópskum vettvangi. Frumhlaup? Meira um það seinna kannski, en manni bregður óneitanlega nokkuð við óvenjulega harðorða yfirlýsingu sex samtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála. Þar segir að þessu megi líkja við það að „breyta leikreglunum í miðjum leik“ og að frumvarpið sé „lagt fram til að tryggja hagsmuni þeirra sem ekki geta unað niðurstöðu dómstóla“ – en „blaut tuska“ framan í alla þá „sem láta sig náttúru landsins, samfélag og lýðræðislega þátttöku almennings varða“. Ha? Frumvarp frá umhverfisráðherra úr Samfylkingunni? Til hvers er Hæstiréttur? Einsog allir vita er hin beina ástæða frumvarpsins héraðsdómsúrskurður sem stoppaði áform um Hvammsvirkjun. Sá sem fyrir varð, Landsvirkjun, áfrýjaði strax til Hæstaréttar (og fékk að hlaupa yfir Landsrétt). Er þá ekki eðlilegast að ríkisstjórn og alþingi hinkri eftir Hæstarétti? Talað er um réttaróvissu eftir úrskurð héraðsdóms, sem er alveg rétt – en málið er alls ekki búið, og er ennþá hjá dómsvaldinu. Þrískipting ríkisvaldsins og Montesqieu, muniði? Og svo er auðvitað ýmisleg spurning um afturvirkni hinna væntanlegu lagaákvæða. Sjálfsagt mál Ég held að í sjálfu sé ágætur sá tilgangur frumvarpsins að taka af þann vafa að vatnamálalögin komi í veg fyrir hverskonar framkvæmdir sem varða vötn og ár – eða hin frægu vatnshlot. Það kom okkur aldrei til hugar í umhverfisnefnd alþingis á sínum tíma. Hinsvegar segir í þeim lögum að það þurfi að sýna fram á að almannaheill sé undir ef framkvæmdir geta spillt vatnshlotunum. Þessi vafi er af tekinn með þeirri viðbót um „framkvæmdir“ sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu í tilteknum lið vatnamálalaganna. Punktur, basta. Takk. Gullhúðun! En svo eru önnur ákvæði í frumvarpinu, og þau koma þessu virkjunarklúðri Landsvirkjunar og Héraðsdóms Reykjavíkur ekkert við: Sérstök hraðleið fyrir framkvæmdir í basli, og svo splunkuný skilgreining á niðurstöðum í rammaáætlun, sem virðist í talsverðu ósamræmi við prinsippin sem þar liggja að baki. Fyrst ráðherrann og ríkisstjórnin hafa áhuga á svona breytingunm er bara eðlilegt að setja þær í umræðu, í samfélaginu og á þingi – en það er ekki rétta leiðin að skjóta mikivægum ákvörðunum af þessu tagi inn í þingmál þar sem á að „leiðrétta“ túlkun tiltekins ákvæðis í tilteknum lögum, og beðið um sem hraðasta meðferð á alþingi. Núna er í tísku að andæfa svokallaðri gullhúðun sem oft fylgi íslenskun á evrópsku regluverki – þar sem ráðuneytin og þingið bæti ýmsum „íþyngjandi“ ákvæðum við pakkana frá Brüssel og svindli þeim þannig inn í lögbókina. En nú er komin séríslensk gullhúðun! Í staðinn fyrir almenna umræðu og virka þinglega meðferð eru flýtiákvæðin og nýtingarflokks-skilgreiningin orðin að gylltum fylgifiskum þessarar einföldu lagfæringar í tilefni af héraðsdómi. Rétt að minna á að frumvarpið góða var ekki einusinni sett í samráðsgátt stjórnvalda – sem haghafar og stjórnsýslufræðingar telja eina helstu tæknilegu og lýðræðislegu framför síðari ára. Það er kannski skiljanlegt um framkvæmdarákvæðið – en ekki um restina. Þetta er vont, og er vont fordæmi. Var ekki komin ný ríkisstjórn? Ráð handa þingnefndinni: Klippa Ég legg þetta til við umhverfisnefnd alþingis: Klippið út úr frumvarpinu allt nema „lagfæringuna“ í a-lið 2. greinar. Hitt á heima í sérstöku þingmáli, einu eða fleirum, sem byggð verði á umræðu í samfélaginu og meðal allra haghafa, undirbúið meðal annars með óskum um athugasemdir í samráðsgátt stjórnvalda, og þannig staðið að þinglegri meðferð að tími gefist til vandaðrar vinnu í þingnefnd og umræðum. Höfundur er fyrrverandi alþingismaður fyrir Samfylkinguna.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun