Trú- og lífsskoðunarfélög í landi sammannlegs stjórnskipulags – er samt hætta á óeiningu? Svanur Sigurbjörnsson skrifar 24. febrúar 2025 20:31 Þann 20. febrúar síðastliðinn voru samtökin Samráðsvettvangur trúfélaga og lífsskoðunarfélaga á Íslandi (STLÍ) formlega stofnuð af 27 félögum á fundi í Ráðhúsi Reykjavíkur. Forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, ávarpaði stofnfundinn og hvatti til samstöðu og góðra verka. Samráðsvettvangurinn hefur starfað frá 2006, en með óformlegum hætti þar til nú. Þetta samráð félaganna studdist upphaflega við fyrirmyndir frá öðrum Norðurlöndum þar sem tilgangurinn var að ræða ýmsa sameiginlega hagsmuni, til dæmis, varðandi tengsl félaganna við ríkið, um jafnræði (réttlæti) á milli þeirra, og frelsi þeirra til að athafna sig innan ramma löggjafar landsins. Þá hafa einnig mál grafreita borgaranna borið á góma því aðstaða til greftrunar látinna er ekki einungis hagsmunamál eins hóps. Stefnt var að því að ræða það sem væri félögunum sameiginlegt fremur en um það sem ágreiningur stæði um. Það er þó hætt við ágreiningi í ýmsu og þá reynir á málefnalega nálgun til að ná að ræða málin af virðingu og gagnkvæmri tillitssemi. Það reynir á að félögin finni grundvöll samkomulags þar sem einhverskonar form réttlætis er ákveðið sem stefnumið í sameiginlegum málum óháð hvaðan hugmyndin um réttlætið kemur. Réttlæti er bara réttlæti út frá þeim siðferðilegu verðmætum sem það á að vernda og þarf ekki að bera neina merkimiða trúar eða trúlausra lífsskoðana eins og „kristið lúterskt, heiðið, íslamskt, kristið kaþólkst, húmanískt, díalektískt, búddískt, bahá‘íískt … réttlæti“. Þetta er einfaldlega réttlæti sem sammannlegt félagslegt fyrirbæri og er einnig viðfangsefni ríkisstjórna, mannréttindadómstóla og Sameinuðu þjóðanna svo nokkur mikilvæg dæmi séu nefnd. Réttlæti án merkimiða og án manngreinarálits mætir sammannlegum þörfum. Þetta réttlæti er það sem mun gera STLÍ kleift að starfa og byggja upp eitthvað sameiginlega. Í leiðinni er hún sú réttlætishugmynd sem er í hjarta sammannlegs (secular) samfélags um samkomulag ólíkra hópa sem saman mynda lýðræðislega heild – þjóð. Oft er talað um veraldlegt (secular) skipulag slíks réttlætis en sú þýðing á hugtakinu secular virðist hafa valdið ákveðnum vanda. Í orðræðu leiðtoga sumra félaga í STLÍ í gegnum tíðina hefur gætt ákveðinnar andstöðu og ákveðins misskilnings um það þegar sumir aðrir leiðtogar hafa lagt áherslu á að veraldlegt réttlæti sé í anda hlutleysis. Orðið „veraldlegt“ er þá skilið sem vísun í samfélag án trúar, þ.e. trúleysis. Í framhaldinu er jafnan rökstutt að „trúleysi sé ekki hlutleysi“ og að fólk eigi ekki að krefjast þess að opinberir skólar leyfi ekki trúarlegt starf í þeim á grunni hlutleysis. Það að hafa ekki trúarstarf í þeim sé þá í þágu trúleysisstefnu og sé þannig mismunun. Misskilningurinn í þessari röksemdafærslu felst í því að með sammannlegum (veraldlegum) grunni er ekki verið að tala eða starfa gegn trúarlegum skoðunum, heldur leyfa ekki sérstaka merkimiða eða að fulltrúar ólíkra trúar- eða lífsskoðana komi að skólastarfi. Það þýðir jú að þær lífsskoðanir sem byggja á einhverjum grunni utan eða handan hins sammannlega verða að sætta sig við að skólar allra barna okkar þurfa að byggja á mannlegum samnefnurum og sammælast um að það sé ekki réttlæti í því að einhver „stór og sterk“ trú- eða lífsskoðunarfélög fái sérréttindi innan skólanna. Þetta virðist við fyrstu sýn henta betur málstað trúlausra lífsskoðana en trúleysi eitt og sér er engin trygging fyrir góðu gildismati og slík félög hafa einnig sína merkimiða (húmanískt, díalektískt, o.s.frv.) og fulltrúa sem mega þá ekki heldur vera í skólastarfinu. Í sammannlegu skólahaldi er hvorki boðuð trú né trúleysi, en í því verður að ríkja sammannleg siðmenning og grundvallandi gildismat út frá virðingu, réttlæti og sameiginlegum markmiðum menntunar. Því stýrir fagfólk skólanna út frá fagmennsku starfsins og fræðilegum forsendum. Siðræn ábyrgð í skólastarfi er nauðsynleg og er ekki siðrænt hlutlaus eða óafskiptin gagnvart siðferðilegri togstreitu hversdagsins í lífi barna og kennara. Hið sammannlega (veraldlega, secular) fyrirkomulag samfélags og skóla er því grunnurinn að uppbyggjandi samkomulagi og réttlæti sem allir aðilar geta fundið að brýtur ekki á neinum. Rétt eins og í hinu lýðræðislega samfélagi mun viðurkenning allra aðila STLÍ á því að við höfum öll sammannlegan grunn ráða um gagnsemi samtakanna í framtíðinni. Það er engin ástæða til óeiningar því þrátt fyrir allan okkar fjölbreytileika í trú og skoðunum eru allar manneskjur með sömu vonir um til dæmis góða menntun, frið, jafna möguleika og nærandi tengsl. Ég óska STLÍ velfarnaðar í áframhaldandi samráði og sameiginlegri uppbyggingu fyrir félögin og félagsmenn þeirra. Höfundur er félagi í Siðmennt, félagi siðrænna húmanista á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Mest lesið Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir Skoðun Halldór 07.06.2025 Halldór Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Sjá meira
Þann 20. febrúar síðastliðinn voru samtökin Samráðsvettvangur trúfélaga og lífsskoðunarfélaga á Íslandi (STLÍ) formlega stofnuð af 27 félögum á fundi í Ráðhúsi Reykjavíkur. Forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, ávarpaði stofnfundinn og hvatti til samstöðu og góðra verka. Samráðsvettvangurinn hefur starfað frá 2006, en með óformlegum hætti þar til nú. Þetta samráð félaganna studdist upphaflega við fyrirmyndir frá öðrum Norðurlöndum þar sem tilgangurinn var að ræða ýmsa sameiginlega hagsmuni, til dæmis, varðandi tengsl félaganna við ríkið, um jafnræði (réttlæti) á milli þeirra, og frelsi þeirra til að athafna sig innan ramma löggjafar landsins. Þá hafa einnig mál grafreita borgaranna borið á góma því aðstaða til greftrunar látinna er ekki einungis hagsmunamál eins hóps. Stefnt var að því að ræða það sem væri félögunum sameiginlegt fremur en um það sem ágreiningur stæði um. Það er þó hætt við ágreiningi í ýmsu og þá reynir á málefnalega nálgun til að ná að ræða málin af virðingu og gagnkvæmri tillitssemi. Það reynir á að félögin finni grundvöll samkomulags þar sem einhverskonar form réttlætis er ákveðið sem stefnumið í sameiginlegum málum óháð hvaðan hugmyndin um réttlætið kemur. Réttlæti er bara réttlæti út frá þeim siðferðilegu verðmætum sem það á að vernda og þarf ekki að bera neina merkimiða trúar eða trúlausra lífsskoðana eins og „kristið lúterskt, heiðið, íslamskt, kristið kaþólkst, húmanískt, díalektískt, búddískt, bahá‘íískt … réttlæti“. Þetta er einfaldlega réttlæti sem sammannlegt félagslegt fyrirbæri og er einnig viðfangsefni ríkisstjórna, mannréttindadómstóla og Sameinuðu þjóðanna svo nokkur mikilvæg dæmi séu nefnd. Réttlæti án merkimiða og án manngreinarálits mætir sammannlegum þörfum. Þetta réttlæti er það sem mun gera STLÍ kleift að starfa og byggja upp eitthvað sameiginlega. Í leiðinni er hún sú réttlætishugmynd sem er í hjarta sammannlegs (secular) samfélags um samkomulag ólíkra hópa sem saman mynda lýðræðislega heild – þjóð. Oft er talað um veraldlegt (secular) skipulag slíks réttlætis en sú þýðing á hugtakinu secular virðist hafa valdið ákveðnum vanda. Í orðræðu leiðtoga sumra félaga í STLÍ í gegnum tíðina hefur gætt ákveðinnar andstöðu og ákveðins misskilnings um það þegar sumir aðrir leiðtogar hafa lagt áherslu á að veraldlegt réttlæti sé í anda hlutleysis. Orðið „veraldlegt“ er þá skilið sem vísun í samfélag án trúar, þ.e. trúleysis. Í framhaldinu er jafnan rökstutt að „trúleysi sé ekki hlutleysi“ og að fólk eigi ekki að krefjast þess að opinberir skólar leyfi ekki trúarlegt starf í þeim á grunni hlutleysis. Það að hafa ekki trúarstarf í þeim sé þá í þágu trúleysisstefnu og sé þannig mismunun. Misskilningurinn í þessari röksemdafærslu felst í því að með sammannlegum (veraldlegum) grunni er ekki verið að tala eða starfa gegn trúarlegum skoðunum, heldur leyfa ekki sérstaka merkimiða eða að fulltrúar ólíkra trúar- eða lífsskoðana komi að skólastarfi. Það þýðir jú að þær lífsskoðanir sem byggja á einhverjum grunni utan eða handan hins sammannlega verða að sætta sig við að skólar allra barna okkar þurfa að byggja á mannlegum samnefnurum og sammælast um að það sé ekki réttlæti í því að einhver „stór og sterk“ trú- eða lífsskoðunarfélög fái sérréttindi innan skólanna. Þetta virðist við fyrstu sýn henta betur málstað trúlausra lífsskoðana en trúleysi eitt og sér er engin trygging fyrir góðu gildismati og slík félög hafa einnig sína merkimiða (húmanískt, díalektískt, o.s.frv.) og fulltrúa sem mega þá ekki heldur vera í skólastarfinu. Í sammannlegu skólahaldi er hvorki boðuð trú né trúleysi, en í því verður að ríkja sammannleg siðmenning og grundvallandi gildismat út frá virðingu, réttlæti og sameiginlegum markmiðum menntunar. Því stýrir fagfólk skólanna út frá fagmennsku starfsins og fræðilegum forsendum. Siðræn ábyrgð í skólastarfi er nauðsynleg og er ekki siðrænt hlutlaus eða óafskiptin gagnvart siðferðilegri togstreitu hversdagsins í lífi barna og kennara. Hið sammannlega (veraldlega, secular) fyrirkomulag samfélags og skóla er því grunnurinn að uppbyggjandi samkomulagi og réttlæti sem allir aðilar geta fundið að brýtur ekki á neinum. Rétt eins og í hinu lýðræðislega samfélagi mun viðurkenning allra aðila STLÍ á því að við höfum öll sammannlegan grunn ráða um gagnsemi samtakanna í framtíðinni. Það er engin ástæða til óeiningar því þrátt fyrir allan okkar fjölbreytileika í trú og skoðunum eru allar manneskjur með sömu vonir um til dæmis góða menntun, frið, jafna möguleika og nærandi tengsl. Ég óska STLÍ velfarnaðar í áframhaldandi samráði og sameiginlegri uppbyggingu fyrir félögin og félagsmenn þeirra. Höfundur er félagi í Siðmennt, félagi siðrænna húmanista á Íslandi.
Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun