Miklar endurbætur á lánum menntasjóðs námsmanna Elín Íris Fanndal skrifar 3. apríl 2025 14:30 Samkvæmt frumvarpi menningar-, nýsköpunar- og háskólaráðherra sem nú er til afgreiðslu á Alþingi er lagður grunnur að því að fleiri nemendur fái hluta námslána sinna breytt í styrk en nú er. Þegar lögin um menntasjóðs námsmanna tóku gildi árið 2020 var meginmarkmið þeirra að tryggja jafnt aðgengi að háskólanámi. Óháð aðstæðum einstaklinga, meðal annars með því að veita þeim námstyrki sem ljúka námi inna tilgreindra tímamarka. Kerfið markaði breytingu frá fyrra fyrirkomulagi með áherslu á að umbuna námsframvindu með styrkjum, í stað þess að bjóða aðeins upp á lán án sérstakra hvata til að ljúka námi á tilteknum tíma. Færri hafa notið styrkja en stefnt var að Reynslan af þessu kerfi hefur hins vegar leitt í ljós að það hefur ekki nýst nægilega mörgum til að fá hluta lána sinna breytt í styrk. Í skýrslu sem lögð var fram á Alþingi í lok árs 2023 kemur fram að umtalsverður hluti lánþega nær ekki að uppfylla skilyrðin til námsstyrks. Þetta eru ekki endilega einstaklingar sem skortir metnað til að ljúka námi. Oftar en ekki eru þetta námsmenn sem mæta aðstæðum sem þeir hafa enga stjórn á – eins og veikindum, aukinni fjölskyldu- eða umönnunarábyrgð eða efnahagslegum þrengingum sem geta seinkað náminu. Í frumvarpinu er lagt til að styrkjakerfinu verði breytt á þann veg að stuðningurinn dreifist betur yfir námsferilinn. Í stað þess að námsmaður þurfi að bíða eins og núverandi kerfi er útfært fram að námslokum eftir 30 prósenta niðurfellingu á námslánum sínum, hafi hann staðist tímaáætlun yfir allan námsferilinn. Styrkir á hverri önn Í frumvarpinu er lagt til að 20 prósenta námsstyrkur falli til við lok hverrar annar, standist nemandi lágmarksnámsframvindu á önninni. Til viðbótar breytist 10 prósent lána í styrk við námslok, ljúki nemandi námi innan tilskilins tíma. Þetta eru ekki bara tölur á blaði. Þetta eru raunverulegar umbætur í lífi námsfólks. Í fyrsta lagi færist stuðningurinn nær námsmönnum. Þeir fá umbun fyrr, eða eftir hverja önn. Þetta skiptir máli fyrir fólk sem lifir við óvissu, býr við takmarkað fjármagn eða þarf að sjá fyrir fjölskyldu sinni samhliða námi. Fyrirsjáanleiki og reglulegur stuðningur eykur öryggi og getur jafnvel ráðið úrslitum um hvort fólk haldi námi sínu áfram eða ekki. Í öðru lagi nær stuðningurinn til stærri hóps. Með þessu fyrirkomulagi má gera ráð fyrir að fleiri lánþegar uppfylli skilyrði til að hljóta námsstyrk. Nú þegar njóta um 70 prósent lánþega styrks en í upphafi var gert ráð fyrir að allt að 90 prósent lánþega uppfylltu skilyrði um styrk. Með þessum breytingum erum við að færa kerfið nær því markmiði. Sömuleiðis hefjast endurgreiðslur 18 mánuðum eftir að námi lýkur í stað þess að hefjast einu ári eftir að námi lýkur eins og nú er. Þetta nýja fyrirkomulag hefur notið stuðnings meðal fulltrúa námsmanna. Það endurspeglar bæði aðstæður og raunverulegar þarfir þeirra, sem kerfinu er ætlað að þjóna. Aðgengi að háskólanámi snýst ekki eingöngu um inntökupróf eða námsárangur mældan í einkunnum. Staða námsmanna snýst einnig um fjárhagslegt öryggi, fyrirsjáanleika og traust kerfi sem styður námsmenn allan námsferilinn. Þegar einstaklingar vita að þeir fá stuðning jafnt og þétt, fyrir það að halda áfram og standa sig í námi, skilar það sér í betri námsárangri, minna brottfalli og jafnari möguleikum til náms, óháð aðstæðum. Með því að dreifa stuðningnum, auka sveigjanleika og byggja á raunverulegum aðstæðum námsmanna erum við að byggja réttlátara og skilvirkara kerfi. Fyrra kerfi þar sem engir námsstyrki voru í boði hindraði marga til náms og eða gerði þeim erfitt fyrir að ljúka námi sínu. Langvarandi fjárhagsfjötrar fyrra kerfis Tökum dæmi af ungri konu sem hóf hjúkrunarnám árið 2002. Hún hafði ekki annan kost en að taka fullt verðtryggt námslán til að fjármagna menntun sína. Hún stóð sig vel í námi og fékk lánið því greitt út í lok hverrar annar. Heildarfjárhæð lánsins nam í lokin 4.6 milljónum króna. Fyrsta afborgun þess var árið 2008, ári eftir að námi lauk. Á þeim tíma var hún orðin móðir með þrjú börn á sínu framfæri og borgaði auk þess af verðtryggðum húsnæðislánum. Hún er enn þann dag í dag að greiða af þessu námsláni. Til þessa hefur hún greitt 4,9 milljónir inn á lánið en engu að síður stendur það nú í 6,2 milljónum. Sem sagt fyrsta afborgun var árið 2008 og nú 18 árum síðar hefur hún greitt tæpar 5 milljónir inn á það. En það stendur samt í ríflega 6 milljónum. Og gleymum ekki að húsnæðislánin eru verðtryggð líka. Þegar hún loks lýkur við að greiða námslánið árið 2043, þá orðin sjötug, verður heildarupphæðin sem hún hefur greitt til að ná að mennta sig, og þar með færast upp um einhverja launaflokka, komin upp í um það bil 14 milljónir króna. Hún mun sem sagt við áætluð starfslok sín hafa endurgreitt námslánið næstum fjórfalt. Þetta er veruleikinn sem við bjuggum til fyrir unga fólkið okkar! Námslán eru skuldafjötrar sem fylgt geta fólki alla starfsævi þess. Þetta er staðan sem við ætlum að breyta. Það er von mín að sú samheldna verkstjórn sem nú situr að völdum gangi lengra áður en kjörtímabilinu lýkur. Þá verði séríslenskt ákvæði um verðtryggingu námslána fellt úr gildi. Flokkur fólksins fagnar þessari breytingu sem styður við þá námsmenn sem búa við kröppustu kjörin. Námsmenn eru með ólíkan bakgrunn og búa við ólíkar aðstæður. Málefni námsmanna eru eitt af forgangsmálum okkar. Búi fólk við ójöfn kjör og óréttlæti þá er það áherslumál Flokk fólksins að leiðrétta það. Höfundur er varaþingmaður Flokks fólksins í Suðurkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Elín Íris Fanndal Flokkur fólksins Alþingi Hagsmunir stúdenta Mest lesið „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason Skoðun Þegar illfygli leiðir stórmennskubrjálæðing Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir Skoðun Réttlæti fyrir þjóðina, framfarir fyrir landsbyggðina Guðmundur Ari Sigurjónson Skoðun Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson Skoðun Hverjir borga leikskólann í Kópavogi? Örn Arnarson Skoðun Stuðningur við nýsköpun í menntun: Leið að betra mati Bogi Ragnarsson Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Á flandri í klandri Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Átak til að stytta biðlista barna eftir sérfræðiaðstoð Helga Þórðardóttir skrifar Skoðun Hverjir borga leikskólann í Kópavogi? Örn Arnarson skrifar Skoðun Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir skrifar Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason skrifar Skoðun „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Réttlæti fyrir þjóðina, framfarir fyrir landsbyggðina Guðmundur Ari Sigurjónson skrifar Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar Skoðun Stuðningur við nýsköpun í menntun: Leið að betra mati Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þegar illfygli leiðir stórmennskubrjálæðing Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson skrifar Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson skrifar Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar Skoðun „Jákvæð viðbrögð“ um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Samkvæmt frumvarpi menningar-, nýsköpunar- og háskólaráðherra sem nú er til afgreiðslu á Alþingi er lagður grunnur að því að fleiri nemendur fái hluta námslána sinna breytt í styrk en nú er. Þegar lögin um menntasjóðs námsmanna tóku gildi árið 2020 var meginmarkmið þeirra að tryggja jafnt aðgengi að háskólanámi. Óháð aðstæðum einstaklinga, meðal annars með því að veita þeim námstyrki sem ljúka námi inna tilgreindra tímamarka. Kerfið markaði breytingu frá fyrra fyrirkomulagi með áherslu á að umbuna námsframvindu með styrkjum, í stað þess að bjóða aðeins upp á lán án sérstakra hvata til að ljúka námi á tilteknum tíma. Færri hafa notið styrkja en stefnt var að Reynslan af þessu kerfi hefur hins vegar leitt í ljós að það hefur ekki nýst nægilega mörgum til að fá hluta lána sinna breytt í styrk. Í skýrslu sem lögð var fram á Alþingi í lok árs 2023 kemur fram að umtalsverður hluti lánþega nær ekki að uppfylla skilyrðin til námsstyrks. Þetta eru ekki endilega einstaklingar sem skortir metnað til að ljúka námi. Oftar en ekki eru þetta námsmenn sem mæta aðstæðum sem þeir hafa enga stjórn á – eins og veikindum, aukinni fjölskyldu- eða umönnunarábyrgð eða efnahagslegum þrengingum sem geta seinkað náminu. Í frumvarpinu er lagt til að styrkjakerfinu verði breytt á þann veg að stuðningurinn dreifist betur yfir námsferilinn. Í stað þess að námsmaður þurfi að bíða eins og núverandi kerfi er útfært fram að námslokum eftir 30 prósenta niðurfellingu á námslánum sínum, hafi hann staðist tímaáætlun yfir allan námsferilinn. Styrkir á hverri önn Í frumvarpinu er lagt til að 20 prósenta námsstyrkur falli til við lok hverrar annar, standist nemandi lágmarksnámsframvindu á önninni. Til viðbótar breytist 10 prósent lána í styrk við námslok, ljúki nemandi námi innan tilskilins tíma. Þetta eru ekki bara tölur á blaði. Þetta eru raunverulegar umbætur í lífi námsfólks. Í fyrsta lagi færist stuðningurinn nær námsmönnum. Þeir fá umbun fyrr, eða eftir hverja önn. Þetta skiptir máli fyrir fólk sem lifir við óvissu, býr við takmarkað fjármagn eða þarf að sjá fyrir fjölskyldu sinni samhliða námi. Fyrirsjáanleiki og reglulegur stuðningur eykur öryggi og getur jafnvel ráðið úrslitum um hvort fólk haldi námi sínu áfram eða ekki. Í öðru lagi nær stuðningurinn til stærri hóps. Með þessu fyrirkomulagi má gera ráð fyrir að fleiri lánþegar uppfylli skilyrði til að hljóta námsstyrk. Nú þegar njóta um 70 prósent lánþega styrks en í upphafi var gert ráð fyrir að allt að 90 prósent lánþega uppfylltu skilyrði um styrk. Með þessum breytingum erum við að færa kerfið nær því markmiði. Sömuleiðis hefjast endurgreiðslur 18 mánuðum eftir að námi lýkur í stað þess að hefjast einu ári eftir að námi lýkur eins og nú er. Þetta nýja fyrirkomulag hefur notið stuðnings meðal fulltrúa námsmanna. Það endurspeglar bæði aðstæður og raunverulegar þarfir þeirra, sem kerfinu er ætlað að þjóna. Aðgengi að háskólanámi snýst ekki eingöngu um inntökupróf eða námsárangur mældan í einkunnum. Staða námsmanna snýst einnig um fjárhagslegt öryggi, fyrirsjáanleika og traust kerfi sem styður námsmenn allan námsferilinn. Þegar einstaklingar vita að þeir fá stuðning jafnt og þétt, fyrir það að halda áfram og standa sig í námi, skilar það sér í betri námsárangri, minna brottfalli og jafnari möguleikum til náms, óháð aðstæðum. Með því að dreifa stuðningnum, auka sveigjanleika og byggja á raunverulegum aðstæðum námsmanna erum við að byggja réttlátara og skilvirkara kerfi. Fyrra kerfi þar sem engir námsstyrki voru í boði hindraði marga til náms og eða gerði þeim erfitt fyrir að ljúka námi sínu. Langvarandi fjárhagsfjötrar fyrra kerfis Tökum dæmi af ungri konu sem hóf hjúkrunarnám árið 2002. Hún hafði ekki annan kost en að taka fullt verðtryggt námslán til að fjármagna menntun sína. Hún stóð sig vel í námi og fékk lánið því greitt út í lok hverrar annar. Heildarfjárhæð lánsins nam í lokin 4.6 milljónum króna. Fyrsta afborgun þess var árið 2008, ári eftir að námi lauk. Á þeim tíma var hún orðin móðir með þrjú börn á sínu framfæri og borgaði auk þess af verðtryggðum húsnæðislánum. Hún er enn þann dag í dag að greiða af þessu námsláni. Til þessa hefur hún greitt 4,9 milljónir inn á lánið en engu að síður stendur það nú í 6,2 milljónum. Sem sagt fyrsta afborgun var árið 2008 og nú 18 árum síðar hefur hún greitt tæpar 5 milljónir inn á það. En það stendur samt í ríflega 6 milljónum. Og gleymum ekki að húsnæðislánin eru verðtryggð líka. Þegar hún loks lýkur við að greiða námslánið árið 2043, þá orðin sjötug, verður heildarupphæðin sem hún hefur greitt til að ná að mennta sig, og þar með færast upp um einhverja launaflokka, komin upp í um það bil 14 milljónir króna. Hún mun sem sagt við áætluð starfslok sín hafa endurgreitt námslánið næstum fjórfalt. Þetta er veruleikinn sem við bjuggum til fyrir unga fólkið okkar! Námslán eru skuldafjötrar sem fylgt geta fólki alla starfsævi þess. Þetta er staðan sem við ætlum að breyta. Það er von mín að sú samheldna verkstjórn sem nú situr að völdum gangi lengra áður en kjörtímabilinu lýkur. Þá verði séríslenskt ákvæði um verðtryggingu námslána fellt úr gildi. Flokkur fólksins fagnar þessari breytingu sem styður við þá námsmenn sem búa við kröppustu kjörin. Námsmenn eru með ólíkan bakgrunn og búa við ólíkar aðstæður. Málefni námsmanna eru eitt af forgangsmálum okkar. Búi fólk við ójöfn kjör og óréttlæti þá er það áherslumál Flokk fólksins að leiðrétta það. Höfundur er varaþingmaður Flokks fólksins í Suðurkjördæmi.
Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun
Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar
Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun