Hann breytti öllu – og gerði það með háði Jónas Sen skrifar 7. apríl 2025 08:32 Það eru fáir einstaklingar sem hafa haft jafndjúp og margræð áhrif á íslenska menningu og listalíf og Magnús Þór Jónsson – Megas. Nú þegar hann fagnar 80 ára afmæli sínu ber að staldra við og virða fyrir sér þá arfleifð sem hann hefur skilið eftir sig: óhefðbundna og stundum óþægilega spegilmynd af sjálfsímynd þjóðarinnar. Frá fyrstu plötunni árið 1972 hefur hann hrært upp í samfélagslegri sjálfshugmynd með beittu og oft meinfyndnu tungutaki. Hann talaði þegar aðrir þögðu. Hann hristi upp í hugmyndum okkar um trú, kynlíf, stjórnmál, þjóðernishyggju og fegurð. Hann fór ekki fínlega í hlutina, heldur gerði það á beinskeyttan hátt sem fékk suma til að hlæja og aðra til að gráta. Og hann gerði það með tungunni að vopni. Óþægilegt skáld í hefðbundnum búningi Það sem gerir Megas einstakan er að hann náði að hrista upp í samtímanum með hjálp fortíðarinnar. Hann beitti kirkjulegum tilvísunum, ljóðrænni rómantík, vitnaði í þjóðsögur og sígildan arð þjóðarinnar – til að afhjúpa lygina, hræsnina og fáfræðina í núinu. Hann er bæði arftaki Hallgríms Péturssonar og uppreisnarmaður pönkrokkarans. Hann orti ekki til að þóknast – heldur til að segja satt. Og sannleikurinn í verkum Megasar var sjaldnast þægilegur. Textar sem lifa lífi sínu sjálfir Tungutak Megasar hefur löngu öðlast sjálfstætt líf. Þeir sem aldrei hafa hlustað á heila plötu þekkja engu að síður línur úr textum hans. Með þessum textum opnaði Megas nýjan möguleika á því hvað íslensk tónlist gæti verið. Hann skapaði listform sem var á mörkum tónlistar, leiklistar, skáldskapar og pólitískrar innsýnar. Í kjölfar hans komu aðrir – en enginn hefur gengið nákvæmlega sömu leið. Manneskjan á bak við mýtuna Við tölum oft um Megas sem goðsögn – en hann er líka maður. Manneskja með húmor, viðkvæmni, innsæi og eigin baráttu. Hann hefur gengið í gegnum myrkur og þögn, en alltaf haldið í þann eldmóð sem kveikti fyrsta textann og fyrsta lagið. Sá eldur brennur enn. Það er þessi sanna rödd, aldrei sniðin að tíðaranda – sem gerir hann að listamanni fyrir allar kynslóðir. Ég þakka Á þessum tímamótum ber ekki aðeins að óska Megasi til hamingju – heldur þakka honum. Fyrir að hafa fært þjóðinni nýja sjálfsmynd: minna fullkomna, minna heilaga, en heiðarlegri. Hann sýndi okkur að tilveran er flókin og mótsagnakennd, og að það er allt í lagi. Hann hjálpaði okkur að hlæja að sjálfum okkur – og jafnvel fyrirgefa okkur það sem við gátum ekki afborið. Þjóðskáld þarf ekki að vera samþykkt af öllum. En sumt þarf að segja. Megas hefur sagt það – og fyrir það eigum við honum þakkir skildar. Til hamingju með áttræðisafmælið, Megas. Þú ert ómissandi. Höfundur er tónlistarmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tímamót Tónlist Mest lesið Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Sjá meira
Það eru fáir einstaklingar sem hafa haft jafndjúp og margræð áhrif á íslenska menningu og listalíf og Magnús Þór Jónsson – Megas. Nú þegar hann fagnar 80 ára afmæli sínu ber að staldra við og virða fyrir sér þá arfleifð sem hann hefur skilið eftir sig: óhefðbundna og stundum óþægilega spegilmynd af sjálfsímynd þjóðarinnar. Frá fyrstu plötunni árið 1972 hefur hann hrært upp í samfélagslegri sjálfshugmynd með beittu og oft meinfyndnu tungutaki. Hann talaði þegar aðrir þögðu. Hann hristi upp í hugmyndum okkar um trú, kynlíf, stjórnmál, þjóðernishyggju og fegurð. Hann fór ekki fínlega í hlutina, heldur gerði það á beinskeyttan hátt sem fékk suma til að hlæja og aðra til að gráta. Og hann gerði það með tungunni að vopni. Óþægilegt skáld í hefðbundnum búningi Það sem gerir Megas einstakan er að hann náði að hrista upp í samtímanum með hjálp fortíðarinnar. Hann beitti kirkjulegum tilvísunum, ljóðrænni rómantík, vitnaði í þjóðsögur og sígildan arð þjóðarinnar – til að afhjúpa lygina, hræsnina og fáfræðina í núinu. Hann er bæði arftaki Hallgríms Péturssonar og uppreisnarmaður pönkrokkarans. Hann orti ekki til að þóknast – heldur til að segja satt. Og sannleikurinn í verkum Megasar var sjaldnast þægilegur. Textar sem lifa lífi sínu sjálfir Tungutak Megasar hefur löngu öðlast sjálfstætt líf. Þeir sem aldrei hafa hlustað á heila plötu þekkja engu að síður línur úr textum hans. Með þessum textum opnaði Megas nýjan möguleika á því hvað íslensk tónlist gæti verið. Hann skapaði listform sem var á mörkum tónlistar, leiklistar, skáldskapar og pólitískrar innsýnar. Í kjölfar hans komu aðrir – en enginn hefur gengið nákvæmlega sömu leið. Manneskjan á bak við mýtuna Við tölum oft um Megas sem goðsögn – en hann er líka maður. Manneskja með húmor, viðkvæmni, innsæi og eigin baráttu. Hann hefur gengið í gegnum myrkur og þögn, en alltaf haldið í þann eldmóð sem kveikti fyrsta textann og fyrsta lagið. Sá eldur brennur enn. Það er þessi sanna rödd, aldrei sniðin að tíðaranda – sem gerir hann að listamanni fyrir allar kynslóðir. Ég þakka Á þessum tímamótum ber ekki aðeins að óska Megasi til hamingju – heldur þakka honum. Fyrir að hafa fært þjóðinni nýja sjálfsmynd: minna fullkomna, minna heilaga, en heiðarlegri. Hann sýndi okkur að tilveran er flókin og mótsagnakennd, og að það er allt í lagi. Hann hjálpaði okkur að hlæja að sjálfum okkur – og jafnvel fyrirgefa okkur það sem við gátum ekki afborið. Þjóðskáld þarf ekki að vera samþykkt af öllum. En sumt þarf að segja. Megas hefur sagt það – og fyrir það eigum við honum þakkir skildar. Til hamingju með áttræðisafmælið, Megas. Þú ert ómissandi. Höfundur er tónlistarmaður.
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun